امروز گلوگاه احیای برجام در تهران نیست

مردم سالاری آنلاین، ساسان کریمی تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در رابطه با اظهارات امیرعبداللهیان در خصوص ایده سلطان عمان جهت بازگشت همه طرف‌ها به برجام عنوان کرد: حدس این معنا کار سختی است. اما به نظرم سلطان جدید عمان در پی کسب امتداد نقش میانجی‌گری سلطان قابوس است و در این بین رقیبی هم به نام قطر دارد. بنابراین تلاش می­‌کند کاری شبیه ابتکار سال‌های ۹۰ و ۹۱ را تکرار کند. اما واقعیت این است که در جهان سیاست هر اتفاقی نوعاً تنها یک بار می­افتد. بنابراین امکان اینکه بتواند چنین پیشنهادهایی را به کرسی بشناسد، زیاد نیست. به خصوص اینکه جناب امیرعبداللهیان این مساله را رسانه‌­ای کرده‌­اند موضوع را از نظر من کمتر محتمل می­‌کند. اصولاً هر قدر وزن امور رسانه‌­ای افزایش می‌­یابد، عمدتاً نشان از این دارد که ابتکارها کمرنگ شده‌­اند.

کریمی در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه در طول مذاکرات ایران با اتحادیه اروپا، جوزپ بورل از ایده‌ها و راهکارهایی جهت انجام مذاکره صحبت کرد به نظرتان ایده سلطان عمان با ایده‌های طرف اروپایی چه تفاوت‌هایی می‌تواند داشته باشد و چقدر می‌توان به اقبال طرف‌ها نسبت به آن امیدوار بود، گفت: من چندان امیدوار نیستم. تفاهم نانوشته‌­ای که گویا برای عدم افزایش سطح تنش میان ایران و ایالات متحده برقرار است، برای بنده موید این است که دولت بایدن لااقل تا انتخابات ریاست جمهوری اصلا به دنبال احیای برجام نیست. بنابراین اروپا هم که منافع خود را در این میان تامین نشده و خود را بی‌منفعت دیده است، به دنبال یکطرفه کردن ماجراست به طوری که بتواند لااقل منافع اقتصادی برای خود تعریف کند. این البته همزمان است با تلاش دولت­‌های اروپایی برای حفظ مواضع در قبال ایران به علت جنگ اوکراین و ادعاهای اخیرشان. این موضع ممکن است به افزایش تنش در محور غروب تحریم‌­های تسلیحاتی منجر شود. 

وی افزود: اما واقعیت این است که ابتکار عمل اصلی در غرب در دست ایالات متحده است و اروپا در جهان امروز بیش از هر چیز واجد قدرت هنجارسازی است که اتفاقاً با توجه به مواضع و ادعاهایی که در مورد ایران و جنگ اوکراین داشته است، در این محور نیز دست خود را تا حد زیادی بسته است. بنابراین با ارائه طرح و پیشنهاد به سادگی نمی­‌تواند واشنگتن را ترغیب کند تا دست به امری بزند که الزاماً محاسبه‌پذیر نیست و ممکن است به زیان حزب دموکرات­ در انتخابات تمام شود. پس کار به این سادگی‌­ها به احیای برجام ختم نخواهد شد. کاری که به سادگی می­‌توانست به انجام برسد امروز بعید است. این خطای دید شاید علت همان تاخیرهایی باشد که در ابتدای دولت سیزدهم کار را برای چند ماه متوقف کرده بود و نهایتاً هم ما ناخواسته سرنوشت خود را گره خورده به جنگ اوکراین یافته­‌ایم. 

کریمی در پاسخ به این سوال که عمان در تلاش است با ارائه ایده به نوعی نقش خود را مهم‌تر از گذشته مطرح کند آیا مطرح کردن این ایده به منرله اثرگذاری در ایجاد امنیت یا مسائل اقتصادی در حوزه خلیج فارس است یا صرفا در نقش همان میانجی‌گر خواهد بود، گفت: به هر حال مسقط یکی از مهم‌­ترین وجوه هویتی‌­اش نقش میانجی­گری­ است. بنابراین مرتباً تلاش می­‌کند رنگ خود را در میان کشورهای حوزه خلیج فارس پررنگ کند. اما به هر حال عمان از رقبای خود از نظر اقتصادی، تجاری و نیز نفت و گاز عقب‌تر است و در نتیجه نقشش بیشتر نقشی سیاسی است. به خصوص در موضوع میان تهران و ریاض که چین نقش‌آفرینی اصلی را به عهده گرفت، موجب شده است که عمان بیش از قبل نسبت به این مساله تاکید کند. بنابراین شخصاً تلاش برای نقش‌آفرینی از سوی عمان را بیشتر اراده­‌گرایانه و کمتر متناسب با واقعیت ارزیابی می‌­کنم. عمان برای پیشرفت در این موضوع بیش از نقطه کنونی کار آسانی ندارد و علت آن هم علی­رغم اشتیاق‌­های ابراز شده پرتکرار از سوی ما، عدم تمایل بایدن برای دست زدن به امری چنین محاسبه‌ناپذیر است. 

این تحلیل‌گر مسائل سیاست خارجی در پاسخ به این سوال به نظر شما پاسخ ایران به این ایده چه خواهد بود، گفت: وزارت خارجه ما اشتیاق خود را در یک سال اخیر بارها رسانه‌­ای کرده است که البته این معنا ابداً صحیح و حرفه‌­ای نیست. بنابراین احتمالاً دولت نسبت به این موضوع واکنشی پر شوق نشان خواهد داد. اما همانطور که گفتم برخلاف یک سال نخست دولت بایدن، امروز گلوگاه احیای برجام در تهران نیست. متاسفانه این درک در دولت جدید کمتر وجود دارد که تمام عناصر تعیین‌کننده مناسبات در اختیار ما نیستند و اینطور نیست که هر وقت ما یک اشاره کنیم، شاهد به سر دویدن طرف­‌های دیگر باشیم. اینکه شرایط کشورها، مناسبات جهانی و غیره در حال تغییر هستند، واقعیتی ابتدایی در دیپلماسی است که متاسفانه گاهی نادیده گرفته می‌­شود و فرصت­‌ها از دست می‌‌روند.

کریمی در پاسخ به این سوال که با توجه به بیانیه اخیر تروئیکای اروپایی و تحریم‌های اخیر برخی کشورهای اروپایی علیه کشورمان چقدر احتمال بهبود روابط با ایده‌ها و میانجی‌گری‌های اخیر وجود دارد، گفت: فعلاً با توجه به اینکه اروپا خود را آماده اخلال در غروب پیش روی برجام کرده است، نمی‌­توان انتظار چنین تقربی را داشت. ایران هم به همین علت هر دو مسیر را باید باز نگاه دارد؛ هم تلاش کند خود را بیش از حد شایق نشان ندهد، هم در عین حال سعی در تغییر موضع اروپا در مورد غروب پیش رو کند و راه را برای تعامل فیمابین باز نگاه دارد. 

وی تصریح کرد: ما در راس وزارت امور خارجه نیازمند نگاه و عملکردی حرفه­‌ای‌تر هستیم. متاسفانه نه بعد دیپلماسی و رسانه‌­ای شاهد برجستگی کارگزاری نیستیم و این بر سرنوشت سیاست خارجی ما تاثیر گذاشته است. اگر نیک بنگریم ابتکارها و اتفاق‌های موقتی و موردی هم که در سیاست خارجی و مسائل امنیتی به وجود آمده عمدتاً بیرون از وزارت امور خارجه بوده است که شامل دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و سازمان انرژی اتمی و غیره است.