شرایط منطقه‌ای ایران دشوارتر شده است

چند سالی است که شاهد ائتلاف ایران و کشورهای دیگر جهت نابودی داعش هستیم. اکنون این تفکر تروریستی متحجر که به پایان خود نزدیک شده است، شاهد حرکتهایی در منطقه هستیم که ایران را از کانون قدرت دور کند. از سویی ایران نمی‌خواهد جایگاه منطقه‌ای خود را از دست دهد. اما در این میان مشکلاتی وجود دارد. دکتر صمد قائم پناه، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی و خاورمیانه در گفت و گو با «مردم سالاری آنلاین» از این مشکلات سخن گفت. از نظر او اوضاع ایران در منطقه یک اوضاع اضطراری است.
 قائم پناه گفت: در حال حاضر شرایط منطقه شرایط پیچیده‌ای است. مساله داعش موضوعی بود که حضور دولت‌های مختلف از جمله عربستان، ترکیه و  آمریکا و حتی اسراییل را در سوریه توجیه می‌کرد. در حال حاضر مساله داعش به نوعی منتحل شده و تلاش بر این است که ایران را به جای داعش به عنوان یک کشور بحران آفرین معرفی کنند. هدف دولت‌های منطقه مقابله با ایران است که می‌خواهند در پروژه جدید این کشور را به جای داعش معرفی کنند. ایران نیز با توجه به شرایط داخلی که دارد به نوعی به قدرت‌های خارجی این جرات و جسارت را داده که بپذیرند، ایران واقعا با یک موقعیت خاص و ویژه روبرو است. 
این استاد دانشگاه افزود: فشار به ایران در سطح منطقه افزایش پیدا کرده آنچنانکه نمی‌توان شرایط مناسبی در آینده برای آن متصور بود. به همین دلیل حرکت‌هایی که در حال حاضر صورت می‌گیرد، از جمله حضور وزیر امور خارجه آمریکا در خاورمیانه و مذاکره با کشورهای منطقه، نشان‌دهنده این است که این سیاست وجود دارد که ایران را کانون حملات و سیاست‌های جدید قرار دهند و سعی کنند که حضور ایران را در سطح منطقه از بین ببرند.
او با اشاره به سهم خواهی کشورهای مختلف در سوریه گفت: هر کدام از بازیگران حال حاضر در بحران سوریه، سعی و تلاش دارند که نقش خود را پر رنگ‌تر کنند و اوضاع را به نفع خود تغییر دهند. ترکیه با حمله به بخشی از خاک سوریه قصد دارد حوزه امنیتی خود را توسعه دهد. از سوی دیگر شاهد فشارهای عربستان و اسراییل به دولت بشار اسد هستم که با حمایت از گروه‌های مخالف بشار اسد در جریان است. این مساله با حمایتهای آمریکا همراه است. عموم این برنامه‌ها برای تضعیف جایگاه ایران در آینده سوریه است. عموما هدف از این کارشکنی‌ها این است که بشار اسد از ایران فاصله بگیرد و متکی به ایران نباشد. تحرکات در سطح منطقه به خاطر حضور فیزیکی ایران در سوریه است. قائم پناه افزود: چندی پیش وزیر امور خارجه آمریکا گفته بود که ایران نباید در سوریه حضور فیزیکی داشته باشد. در واقع این جهت‌گیری‌ها به خاطر حفظ امنیت اسراییل است. این منازعه جدیدی است که بعد از داعش، در حال شکل‌گیری است. تلاش بازیگران منطقه این است که با هدف قرار دادن ایران، بتوانند از حضورش پررنگش در منطقه جلوگیری کنند.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در پاسخ به این سوال که آیا سیاست‌های خارجی ایران در ایجاد این بحران‌ها مقصر است یا خیر ابراز داشت: اینکه آیا ایران در ایجاد این بحران‌ها مقصر است یا خیر باید گفت از دیدگاه رئالیستی ایران را نمی‌توان مقصر دانست. در این دیدگاه، کشورها و دولت‌ها این اجازه را دارند که برای حفظ جایگاه خودشان، حتی خارج از مرزها، ائتلافهایی را تشکیل دهند و قدرتشان را توسعه بدهند.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه ایران در سطح منطقه دشمنانی دارد، هر میزان دامنه نفوذ این دشمنان کمتر و محدودتر شود در راستای حاکمیت ملی ایران و منافع ملی تعریف می‎شود. به عنوان مثال حضور ایران در سوریه با هماهنگی با نظام مرکزی سوریه انجام گرفته است. بر اساس گفتمان‌های بین‌المللی، اگر کشوری نمی‌تواند امنیت داخلی خود را تامین کند، این اجازه را دارد تا از کشورهای دیگر کمک بگیرد. این اصلی پذیرفته شده در ادبیات حقوق و روبابط بین‌الملل پذیرفته شده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: البته اگر برای اولین بار این موضوع اتفاق می‌افتاد چندان مشکل ساز نبود. ولی سابقه و پیشینه سیاسی ایران به گونه‌ای بوده که برای کشورهای منطقه و سایر کشورها، نگاه‌های خاصی را به سیاست‌های خارجی تبیین کرده است. قایم پناه با اشاره به سیاستهای ایران از اوائل انقلاب تا به امروز گفت: از همان ابتدای انقلاب و ضمن مطرح شدن صدور انقلاب، نگاه‌های خاصی به ایران ایجاد شد و کشورهای منطقه نسبت به موقعیت خودشان احساس تهدید کردند. جنگ 8 ساله نیز به همین خاطر شکل گرفت. سالهای بعد نیز به همین ترتیب بود. بیشتر تلاش ایران برای مبارزه و مقابله با آمریکا در منطقه بود. غالبا تلاش بر این بود که آمریکا در منطقه از سوی ایران محدود شود! از سویی آمریکا با توجه به تعریفی که از خاورمیانه در سیاست خارجی خود داشت، از همان ابتدا با سیاست‌های مختلفی سعی کرد اجازه ندهد که ایران بر خلاف منافع آمریکا عمل کند. این مشکلی است که در حال حاضر هم وجود دارد.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه با اشاره به این مساله که ایران تا چه میزان می‌تواند اهدف خود را در منطقه عملیاتی کند ابراز داشت: مشخصا دولت‌ها به تنهایی نمی‌توانند پروژه‌های سنگین خود را اجرایی کنند. به هر حال دولتها در ساختار بین‌الملل، حد و اندازه و قد و قواره‌ای دارند و باید به نسبت ظرفیت‌های خودشان سیاست‌هایشان را تعریف کنند. اگر این سیاستها خارج از ظرفیتشان باشد، مشخصا مشکلاتی را به وجود می‌آورد. این مساله نیز برای اتحاد جماهیر شوروی در دوران جنگ سرد به وجود آمد. تعریفی که شوروی از توانایی خود در خارج از مرزها اعمال کرده بود، خارج از ظرفیت واقعی شوروی بود. به همین دلیل با فروپاشی مواجه شد. البته این فروپاشی، هم ریشه داخلی داشت و هم ریشه خارجی.
وی ابراز داشت: حتی آمریکا به تنهایی نمی‌تواند برنامه‌های خود را در منطقه پیش ببرد. ایران نیز خارج از این قاعده نیست. حال باید دید ایران چه میزان می‌تواند به ائتلاف خود با روسیه ادامه دهد. البته این ائتلاف باید با موضع برابر باشد و نه به صورت سلسله مراتبی؛ در غیر اینصورت به ضرر منافع ملی خواهد بود. ائتلافها بنابه موقعیت و منافع کشورها می‌تواند شکننده باشد. لذا باید ارتباط تنگاتنگ و نزدیکی بین موئتلفان وجود داشته باشد تا ائتلاف حفظ شود. وی درپاسخ به این سوال که فرجام این تقابلات در منطقه به کدام سمت و سو خواهد رفت ابراز داشت: به هر حال برخی از دولتها در این تقابل باید حذف شوند. هر کشوری در حد محدودی توانایی دارد تا تقابل موجود را ادامه دهد. اگر این تقابل با ائتلاف با کشورهای دیگر پیش رود مشخصا سیاست‌های خود را به کرسی می‌نشانند و حل بحران را در دست می‌گیرند و وضعیت جدید را پیش می‌برند. در غیر اینصورت بازنده خواهند بود. او ادامه داد: تا کنون ائتلاف‌ها برای مقابله با داعش بود اما در حال حاضر به نظر می‌رسد ائتلاف‌های جدید برای مقابله با قدرت ایران در حال شکل گیری است. ایران در حال حاضر در وضعیتی قرار دارد که تلاش می‌شود، نتواند ائتلافش را با روسیه حفظ کند.  قائم پناه تصریح کرد: ایران به تنهایی نمی‌تواند در تقابل با کشورهای دیگر رقابت کند. به همین دلیل وضعیت بغرنجی حاکم شده است. اگر روسیه پشت ایران را خالی کند و قدرت بشار اسد در آینده سیاسی سوریه کم رنگ باشد، ایران نخواهد توانست جایگاه فعلی را حفظ کند. لذا نه تنها در سوریه برای ایران مشکل پیش می‌آید بلکه حتی در لبنان نیز می‌تواند وضعیت مشابهی رقم بخورد.
وی در پاسخ به این سوال که با توجه به شرایط کنونی آیا شرایط ایران را اضطراری می‌دانید یا خیر ابراز داشت: در حال حاضر شرایط ایران دشوار است و البته شرایط داخلی، شرایط منطقه‌ای ایران را دشوارتر کرده است.