ایران و آذربایجان از تقابل تا تعامل

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به دعوت همتای آذربایجانی خود راهی جمهوری آذربایجان شد. این نخستین سفر رسمی وزیر امور خارجه ایران پس از چهار سال به باکو بود.

ظریف در این سفر علاوه «المار محمدیاراف» وزیر خارجه جمهوری آذربایجان با الهام علی اف رییس جمهور این کشور نیز دیدار و گفت‌و‌گو کرد.

وزیر امور خارجه کشورمان، در ابتدای ورود به فرودگاه باکو در جمع خبرنگاران با بیان اینکه در رابطه با گسترش همکاری‌ها با همسایگان توفیقات خوبی به دست آورده‌ایم، گفت: «ارتباطات ما با تمام همسایگان گسترده‌تر شده است و با کشور جمهوری آذربایجان نیز در طول یک سال و نیم گذشته ۲۰ سفر در سطوح وزیر و بالا‌تر از وزیر و روسای جمهور بین دو کشور صورت گرفته است که از پایتخت‌های یکدیگر بازدید کرده‌اند.»

در حالی در یک سال و نیم گذشته مقامات ایران و آذربایجان ۲۰ سفر در سطوح مختلف به پایتخت‌های یکدیگر داشته‌اند که روابط ایران و آذربایجان تا پیش از آغاز به کار دولت یازدهم و به خصوص دو سال پایانی دولت احمدی‌نژاد، شرایطی متفاوت نسبت به امروز را داشت و این رابطه گاهی تا سر حد تخاصم هم پیش رفت.

روابط دو کشور همسایه و مسلمان ایران و آذربایجان، در دو سال پایانی دولت گذشته، بحرانی‌ترین شرایط را طی دو دهه اخیر تجربه کرده بود.

افزایش تنش میان دو کشور همراه با هشدارهای شدید مقامات سیاسی، دفاعی و امنیتی ایران به باکو شرایط بسیار سرد و شکننده‌ای را میان دو کشور حاکم ساخته بود.

هرچند در طی دو دهه گذشته، تعارض وجود حاکمیت دینی و سکولار در نظام‌های سیاسی دو کشور، اختلاف نظر در مسئله رژیم حقوقی دریای خزر، سیاست‌های اقتصادی متفاوت دو کشور در حوزه منابع انرژی و نفت، بحران قره‌باغ و تنش بین آذربایجان و ارمنستان و نیز همکاری‌های آذربایجان با اسرائیل، مانع از روابط گسترده و عمیق میان ایران و آذربایجان شده بود اما در دوسال پایانی دولت احمدی‌نژاد، مجادلات لفظی دیپلماتیک مقامات دو کشور، صدور بیانیه‌های شدید الحن از سوی دو طرف، احضار مکرر سفرای دو کشور به وزارت خارجه و موضع‌گیری آشکار مقامات ارشد سیاسی، دفاعی و اطلاعاتی دو کشور علیه یکدیگر موجب حاکم شدن فضای بسیار سرد و پرتنش در مناسبات تهران- باکو شد.

تنش در روابط دو کشور پس از خروج آذربایجان از مدار روابط نزدیک با روسیه و ایران و پیوستن به ساختار‌های غربی و همکاری نزدیک با ایالات متحده و شرکت کردن در طرح مشارکت برای صلح ناتو و دیگر ساختارهای غربی، بروز پیدا کرد.

بر این اساس یکی از مهم‌ترین عواملی که در تنش روابط ایران و آذربایجان نقش آفرین بود، همکاری‌های سیاسی و اطلاعاتی- امنیتی آذربایجان با ایالات متحده و به‌ویژه اسرائیل بود.

هر چند همکاری آذربایجان با رژیم اسرائیل، موضوع جدیدی نبود و این موضوع همواره با حساسیت از سوی ایران دنبال می‌شد، اما در طی دو سال پایانی دولت احمدی‌نژاد، از یک سو به موازات افزایش فشار جهان غرب و اسرائیل علیه ایران در قبال پرونده هسته‌ای، روند و دامنه این همکاری‌ها به نحو چشمگیری گسترش پیدا کرده که همین امر موجب تشدید حساسیت‌ها در محافل سیاسی، اطلاعاتی و امنیتی ایران شد و از سوی دیگر عدم توان دولت وقت کشورمان در مدیریت روابط دو جانبه منجر به افزایش شکاف و تنش در روابط دو کشور شد.

این در حالی است که با روی کار آمدن دولت یازدهم بهبود روابط با کشورهای همسایه از جمله جمهوری آذربایجان، به طور جدی در دستور کار قرار گرفت.

بر این اساس دولت حسن روحانی بعد از مقوله مذاکرات هسته‌ای، اولویت فوری دستگاه سیاست خارجی دولت را ارتباط و توسعه روابط با همسایگان آبی و خاکی کشورمان قرار داد. هدف استراتژیک از این رهیافت، جلوگیری از انزوا، پمپاژ نفوذ و به دست آوردن عمق استراتژیک بود.

در همین راستا روابط باکو و تهران بعد از توفیق اقدام‌های اعتمادسازانه متقابل و به دنبال انتخابات ریاست جمهوری در ایران، با توجه به وجود مشترکات کم نظیر تاریخی، فرهنگی و مذهبی، اهمیت ویژه‌ای یافت.

بارقه‌های امید به بهبودی روابط در سایه تدبیر دولت یازدهم به ریاست حسن روحانی پس از آن بروز پیدا کرد که پاییز امسال روسای جمهور دو کشور برای چهارمین بار ظرف یکسال با یکدیگر دیدار کردند که این یک رکورد بی‌سابقه در روابط بین ایران و جمهوری آذربایجان محسوب می‌شود.

به گفته پاک آیین سفیر ایران در جمهوری آذربایجان، «ایران و جمهوری آذربایجان امروز در فضای سیاسی و امنیتی منطقه با تهدیدات و فرصت‌های مشترک مواجه‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به طیف وسیعی از موضوعات از قبیل مناقشه قره باغ، مباحث دریای خزر، انرژی، ترانزیت، مواد مخدر، تروریسم و افراط گرایی و حتی تحولات خاورمیانه، سوریه و موضوعات مهم بین المللی اشاره کرد. جمهوری آذربایجان از تشدید افراط گرایی در منطقه نگران است، بخصوص اینکه جمعی از اتباع آذربایجانی به تکفیری‌ها پیوسته‌اند. از این رو بحث افراط گرایی یک موضوع امنیتی برای هر دو کشور محسوب می‌شود.»

از این رو به دلیل تهدیدات و فرصت‌های مشترک ایران و جمهوری آذربایجان به یکدیگر نیاز متقابل دارند. بر پایه همین نیاز و به واسطه سیاست‌های دولت تدبیر و امید براساس مدیریت اختلافات فصل جدیدی از روابط دو کشور رقم خورده است که در همین دوسال توانسته است سال‌های سرد روابط دوجانبه را به فراموشی بسپارد.
منبع:فرارو