اوج‌گیری قیمت نفت با ورود بغداد و اربیل به فاز تقابل نظامی

از ساعات ابتدایی دوشنبه حمله نیروهای دولت مرکزی عراق برای اعمال کنترل بر استان کرکوک و بازپس‌گیری میادین نفت این شهر آغاز شده است. نیروهای عراقی در ساعات اولیه پیش‌روی خود در استان کرکوک، بر مناطق مهمی از جمله یک پالایشگاه نفت، ایستگاه گاز شرکت گاز شمال عراق، دفتر مرکزی شرکت نفت شمال عراق و منطقه صنعتی کرکوک مسلط شد‌ه‌اند. قیمت نفت در بازارهای جهانی در واکنش به تحولات شمال عراق جهش کرده است و این از معدود دفعاتی است که در سالیان گذشته قیمت نفت به ریسک‌های ژئوپلیتیک خاور میانه، واکنش می‌دهد.
به گزارش مردم‌سالاری آنلاین، حمله نیروهای عراقی به استان کرکوک پس از آن روی داد که حیدرالعبادی نخست وزیر عراق از نیروهای دولت مرکزی خواست تا کنترل خود را بر استان نفت‌خیز کرکوک، اعمال کنند. نیروهای مبارزه با تروریسم عراق که تحت نظر آمریکا آموزش دیده‌اند به همراه لشکر نهم زرهی ارتش عراق، پلیس فدرال و نیروهای حشد الشعبی حرکت به سمت استان کرکوک را آغاز کردند. گزارشات ارتش عراق و منابع آگاه در صنعت نفت این کشور حاکی از این است که تعدادی از تأسیسات نفتی کرکوک بدون شلیک حتی یک گلوله، تحت کنترل نیروهای دولت مرکزی عراق درآمده است.
از جمله تأسیسات مهم نفتی که تاکنون ارتش عراق توانسته است کنترل آن‌ها را به دست بگیرد می‌توان به دفتر مرکزی شرکت نفت شمال عراق، یک پالایشگاه نفت و ایستگاه گاز و تعداد دیگر از تأسیسات نفتی و صنعتی اشاره کرد. دفتر مرکزی شرکت نفت شمال عراق در شمال غرب کرکوک قرار دارد. ارتش عراق کنترل پایگاه هوایی کرکوک را نیز در دست گرفته است.
کرکوک هیچ‌گاه جزئی از مرزهای سرزمینی اقلیم کردستان عراق نبوده است. اما در تابستان سال 2014 پس از این که داعش موصل را تصرف کرد و ارتش عراق در کرکوک در آستانه سقوط قرار گرفت، نیروهای پیشمرگه کنترل کرکوک و میادین نفت عراق را به دست گرفتند. استاندار کرکوک، نجم‌الدین کریم، که با دولت مرکزی عراق ضدیت دارد و باعث و بانی این شد که کرکوک هم در رفراندوم سوم مهرِ استقلال اقلیم کردستان عراق شرکت کند، از نیروهای کرد خواسته است تا «مقاومت» کرده و با نیروهای دولت مرکزی عراق درگیر شوند، اما خبرها حاکی از این است که خود وی به اربیل فرار کرده است.
بغداد از اربیل درخواست کرده است که نتیجه همه‌پرسی برگزار شده را لغو کرده و نیروهای پیشمرگه را از مناطق مورد مناقشه خارج سازد. مقامات حکومت اقلیم کردستان عراق تاکنون به این درخواست دولت مرکزی عراق تن نداده‌اند و این امر باعث شده تا تقابل بین نیروهای دولت مرکزی عراق و نیروهای کُرد، وارد فاز عینی شود. بازار نفت که مدت‌ها بود به ریسک‌های ژئوپلیتیک خاور میانه نظیر ظهور داعش و سیطره آن بر بخش‌های وسیعی از عراق و سوریه در سال 2014 و حتی بحران قطر در ماه‌های گذشته واکنش نشان نمی‌داد، این بار سریعاً واکنش نشان داده است. قیمت نفت برنت حدود 2 درصد (یک دلار و 13 سنت) افزایش یافته و به 58 دلار و 30 سنت به ازای هر بشکه (در لحظه تنظیم گزارش در عصر روز دوشنبه) رسیده است.
جهش قیمت نفت در حالی صورت می‌گیرد که تقابل بین نیروهای دولت مرکزی عراق و نیروهای کُرد تاکنون باعث اخلال در تولید نفت میادین کرکوک نشده است و جریان صادرات نفت شمال عراق نیز تحت تأثیر این تحولات قرار نگرفته است. گزارشات حاکی از این است که نیروهای کُرد بدون مقاومت، تأسیسات نفتی را ترک کرده و از این تأسیسات عقب‌نشینی کرده‌اند. در واقع، تاکنون پیش‌روی نیروهای عراقی در کرکوک تنها در بعد روانی بر بازار نفت تأثیر داشته و اگر در ادامه تولید نفت کرکوک کاهش یابد، قیمت نفت جهش بیشتری را تجربه خواهد کرد. بغداد به دنبال این است که کنترل خود را بر کلیه تأسیسات نفتی استان کرکوک اعمال کند.
عراق دومین تولیدکننده نفت در اوپک است و در حدود 4.5 میلیون بشکه در روز، نفت تولید می‌کند. تولید نفت شمال عراق (شامل میادین نفتی کرکوک و مناطق واقع شده در درون مرزهای اقلیم کردستان عراق) در مجموع 600 هزار بشکه در روز است که حدود 13 درصد تولید نفت عراق را تشکیل می‌دهد. از این میان، حدود 450 هزار بشکه در روز نفت در میادین نفتی کرکوک تولید می‌شود که ممکن است با بالا گرفتن درگیری‌ها، تولید نفت این میادین متوقف شود.
نفت تولیدی در کرکوک از طریق خط لوله‌ای که اقلیم کردستان عراق آن را ساخته و تحت کنترل این اقلیم قرار دارد، به بندر جیهان ترکیه صادر می‌شود. خط لوله‌ قدیمیِ متعلق به دولت مرکزی عراق در سال‌های گذشته بی‌استفاده بوده و در صورتی که دولت عراق کنترل میادین کرکوک را بر عهده بگیرد، باید این خط لوله را تعمیر کند تا بتواند از آن استفاده نماید. بنابراین، این احتمال به صورت جدی وجود دارد که بخش بزرگی از تولید نفت عراق در شمال این کشور در روزهای آینده تحت تأثیر تقابل نیروهای نظامی بغداد و اربیل قرار بگیرد.
این ریسک که تحولات شمال عراق به کاهش تولید نفت عراق منجر شود، جدی است و بازار نفت که مدت‌ها عادت کرده بود به ریسک‌های ژئوپلیتیک واکنش نشان ندهد، این بار سریعاً واکنش داده و ممکن است در ادامه جهش بیشتری نیز در قیمت نفت صورت گیرد.