تاثیر خروج آمریکا از برجام بر اقتصاد ایران

دولت آمریکا با تصمیم دونالد ترامپ رئیس جمهور این کشور از برجام خارج شد. سوالی که هم‌اکنون در ذهن بسیاری از مردم ایران وجود دارد این است که آیا در نتیجه خروج آمریکا از برجام، تجربه تلخ دوران تحریم مجدداً تکرار می‌شود و اقتصاد ایران در سراشیبی سقوط قرار می‌گیرد؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، ترامپ ضمن اعلام خروج آمریکا از برجام، عنوان کرد که شدیدترین تحریم‌ها در 40 سال گذشته را علیه ایران اعمال می‌کند. ترامپ با هیاهوی زیاد، سعی کرد تصویری آرماگدونی و آخرالزمانی از تبعاتِ تحریم‌های آمریکا بر اقتصاد ایران ارائه دهد.
وزرات خزانه‌داری آمریکا هم دستورالعملی منتشر و اعلام کرده که در بازه‌های زمانی سه ماهه و شش ماهه، تمام تحریم‌های آمریکا که به واسطه توافق هسته‌ای تعلیق شده بودند، را مجدداً اعمال می‌کند. در فهرست وزارت خزانه‌داری آمریکا، همه تحریم‌های یکجانبه آمریکا از تحریم بانک مرکزی ایران گرفته تا تحریم نفت، شرکت‌های کشتیرانی و بیمه وجود دارد.
اما واقعاً خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریم‌های یکجانبه این کشور چه تأثیری بر اقتصاد ایران خواهد داشت؟
 
اقتصاد ایران در آستانه بازگشت تحریم‌های آمریکا
شاخص‌های کلان اقتصاد ایران از وضعیت تقریباً مناسبی برخوردار است. هنگامی که بحران‌ها پیش می‌آیند، یکی از موارد اساسی که به کمک یک کشور می‌آید، ذخایر ارزی خارجی و ذخایر طلای یک کشور است. به عنوان مثال، عربستان سعودی که در شرایط فعلی دشمن ایران در منطقه محسوب می‌شود، تبعات دشوار سقوط قیمت نفت و مخارج بالای جنگ در یمن را تنها به لطف ذخایر ارزی بسیار بالای خود توانست پشت سر بگذارد. این ذخایر، کمک بزرگی به کشورها در هنگام تلاطمات بزرگ اقتصادی یا سیاسی خواهند بود.
اجازه دهید برای بررسی میزان ذخایر ارزی و ذخایر طلای ایران به سراغ گزارش یکی از نهادهایی برویم که دشمنی دیرینه با ایران داشته است: سازمان سیا یا آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا! سازمان سیا گزارش کاملی به نام سی.آی.ای ورلد فکت بوک (CIA World Factbook) که به صورت سالیانه آن را به روزرسانی می‌کند. در گزارش سازمان سیا که در 20 ژانویه 2018 به‌روزرسانی شده ارزش ذخایر ارزی و طلای ایران 132.6 میلیارد دلار در پایان سال 2017 برآورد شده است. این میزان از ذخایر ارزی و طلا می‌تواند پشتوانه خوبی برای اقتصاد ایران در شرایط سخت باشد.
سازمان سیا گزارش داده که ایران از حیث ارزش ذخایر ارزی در رده نوزدهم دنیا و بالاتر از کشورهایی نظیر کانادا، ترکیه، اسپانیا و حتی آمریکا قرار دارد. ذخایر ارزی آمریکا، 117 میلیارد دلار بوده است.
بانک جهانی نیز میزان ذخایر ارزی ایران را در سال 2017، 134 میلیارد دلار برآورد کرده است. بانک جهانی پیش‌بینی کرده که ذخایر ارزی ایران در سال 2018، به 144 میلیارد دلار برسد. گزارش تمام این نهادها نشان می‌دهد که ذخایر ارزی ایران در وضعیت بسیار مناسبی قرار دارد.
علاوه بر ذخایر ارزی، تراز تجاری ایران نیز وضعیت مناسبی دارد. تراز تجاری، اختلاف صادرات و واردات یک کشور (ارزش کل صادرات منهای ارزش کل واردات) را نشان می‌دهد. به گزارش صندوق بین‌المللی پول، تراز تجاری ایران در سال 2017، مثبتِ 18.4 میلیارد دلار بوده است. تراز تجاری ایران در فاصله بین سال‌های 2000 تا 2014 به طور میانگین، 17.8 میلیارد دلار بوده؛ و این امر نشان می‌دهد که در سال 2017، وضعیت تراز تجاری ایران از میانگین طولانی‌مدت آن بهتر بوده است. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده که تراز تجاری ایران در سال جاری میلادی به 29.2 میلیارد دلار برسد.
رشد اقتصادی ایران نیز در شرایط فعلی، وضعیت قابل قبولی دارد. بنا به آخرین گزارش منتشر شده توسط صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی ایران در سال گذشته میلادی 4.3 درصد بوده است. این در حالی است که متوسط رشد اقتصادی ایران در فاصله بین سال‌های 2000 تا 2014، 3.5 درصد بوده است صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده که رشد اقتصادی ایران در سال جاری میلادی و همچنین سال 2019، 4 درصد باشد.
بنابراین، اقتصاد ایران در حالی به استقبال خروج آمریکا از برجام می‌رود که هم پشتوانه ارزی خوبی را پشت سر خود می‌بیند و هم از رشد اقتصادیِ قابل قبول و شرایط نسبتاً مناسبِ تجاری برخوردار است. این شرایط می‌تواند به ایران کمک کند تا مانع از این شود که شرایط دشوار سال‌های تحریم (اواخر سال 1390 تا زمان دست‌یابی به توافق هسته‌ای) تکرار شود.
 
جهان علیه ترامپ
ترامپ دوست دارد تصویری اغراق‌شده از تبعات تحریم‌ها برای اقتصاد ایران ارائه دهد. اما علاوه بر شرایط مناسب اقتصادی ایران، وضعیت سیاسی بین‌المللی نیز علیه دولت آمریکا است. در اوایل دهه 90، تحریم‌ها ضربه بسیار سختی به اقتصاد ایران وارد کردند. دلیل تأثیرات بسیار زیاد تحریم‌ها در آن زمان چه بود؟ در آن زمان تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران در یک نظام تحریمی سه‌گانه اعمال می‌شد که تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و تحریم‌های اتحادیه اروپا، سه ضلع مثلث آن را تشکیل می‌دادند. این سه ضلع تحریمی، در یک زمان واحد با هم جفت و جور شدند و محاصره اقتصادی ایران را تکمیل کردند و حتی کار به تحریم نفتی و بانکی ایران هم رسید. اما در وضعیت کنونی، از این مثلث تحریمی، تنها یک ضلع آن (یعنی تحریم‌های آمریکا) فعال خواهد شد. اروپا صراحتاً اعلام کرده که به حفظ برجام تمایل دارد و از منافع اقتصادی خود در مقابل آمریکا دفاع می‌کند.
کشورهای اروپایی خواهان حفظ برجام هستند و مسلماً آن‌ها تحریم‌های سابق نفتی و بانکی خود را علیه ایران اعمال نخواهند کرد. علاوه بر این، از آن‌جا که برجام در قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل گنجانده شده است، این بار آمریکا است که ناقض قطعنامه‌های شورای امنیت محسوب می‌شود، نه ایران. مثلث تحریم‌های پیشین ایران دچار فروپاشی شده و تقریباً امکانی برای احیای تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل و تحریم‌های اتحادیه اروپا وجود ندارد.
تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بی‌تأثیر نخواهند بود و قطعا از برخی جهات به اقتصاد ایران فشار وارد می‌کنند و مانع حضور و سرمایه‌گذاری برخی شرکت‌های خارجی در اقتصاد ایران می‌شوند. اما در تاثیرات این تحریم‌ها نباید اغراق کرد. بعید است که تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بتواند اقتصاد ایران به روزهای تلخ اوایل دهه 90 بازگرداند.