همه چالش های فروش نفت در بورس

قانون عرضه نفت در بازار بورس کشور حدودا 16 سال قدمت دارد. اما در این 16 سال هیچ دولتی جهت به سرانجام رساندن و اجرایی نمودن این قانون اقدامی عملی انجام نداد. بعدها و ضمن تلاش آمریکا برای به  صفر رساندن صادرات نفت ایران، ناگهان به یاد این قانون 16 ساله افتادیم. در دولت حسن روحانی برای مقابله با تحریم فروش نفت، تلاش‌ها آغاز و عرضه نفت از طریق رینگ بین‌الملل بورس انرژی عملیاتی شد. کارشناسان معتقد بودند این روش در بفروش رساندن نفت ایران در دوران تحریم می‌تواند مفید باشد. اما از آن موقع هشت بار شاهد عرضه نفت ایران در رینگ بین‌الملل بورس انرژی هستیم؛ ولی دریغ از کسب اهداف مورد انتظار. خریدهای چند هزارتایی از عرضه‌های میلیونی نفت را مشخصا نمی‌توان مصداق موفقیت دانست. پیچیدگی کار در حدی است که امتیازات شرکت ملی نفت در خصوص پیش‌پرداخت‌ها، زمان تسویه حساب و در نظر گرفتن سایر امتیازات برای خریداران، نتوانسته است خریدارن را ترغیب کند تا خریدهای کلان داشته باشند. تا کنون از هشت مرحله عرضه نفت، فقط سه بار شاهد بفروش رفتن نفت ایران آنهم به صورت محدود و ناچیز هستیم.
سید علی حسینی مدیرعامل بورس انرژی در گفت‌وگو با "مردم‌سالاری آنلاین" در این خصوص گفت: رعایت عموم شرایط جهت فروش نفت، صرفا در اختیار ما نیست و برخی از آن شرایط از کنترل ما خارج هستند. شرایط جهانی بازار نفت، بحث حمل و نقل و انتقال پول و مباحث بانکی و ... عموما از حوزه کار ما خارج هستند.    
او در خصوص عرضه نفت در بورس انرژی گفت: این ساز و کار اصولا برای دور زدن تحریم‌ها طراحی نشده است؛ بلکه به اتکاء قانون برنامه توسعه و همچنین قوانینی که در گذشته تدوین شده‌اند، اجرایی شد. عرضه نفت از طریق بازار بورس انرژی جزو برنامه‌های دولت‌های مختلف بوده است. اما عملیاتی شدن این تصمیم با شرایط فعلی کشور و دوران تحریم همراه شده است. این تصمیم پشتوانه‌ای قانونی دارد. امید است این کار با ممارست و رفع برخی از مشکلات موجود و تامین نظر خریدارانی که علاقه‌مند به حضور در بورس هستند، به نتیجه مطلوبی برسد.
وی ادامه داد: این تصمیم هر چند می‌تواند به رفع برخی مشکلات کشور در دوران تحریم کمک کند، اما به هر حال صبغه‌ای قانونی دارد. قدمت قانون توزیع و فروش نفت در بازار بورس حدودا 16 سال است.
او در خصوص زمان عملیاتی شدن این قانون 16 ساله تصریح کرد: بهتر بود متولیان امر این قانون را زودتر اجرایی می‌کردند تا امروز نتایج مطلوب‌تری عائدمان می‌شد. منتها شرایط اینگونه پیش رفت و قانون مذکور دیرتر اجرایی شد. ما نمی‌توانیم به گذشته هم برگردیم و مسائل را حل و فصل کنیم. امید است در سال جاری زمینه‌ای فراهم شود تا این معاملات رونق بگیرد.
مدیرعامل بورس انرژی ابراز داشت: از زمان عرضه نفت در بورس، تا کنون چندین معامله صورت گرفته است. فرایند عرضه نفت در بورس به لحاظ مقررات، تنظیم مستندات، اطلاعیه عرضه و ...همگی به نحو مطلوبی صورت می‌گیرد و هماهنگی‌های کامل در این زمینه به عمل می‌آید.
او با اشاره به فرایند توزیع و فروش نفت در بورس انرژی گفت: عرضه و خرید نفت در بازار بورس انرژی سه ضلع مختلف دارد. عرضه کننده(شرکت ملی نفت)، بازار بورس و نهایتا خریداران نفت. در حال حاضر عرضه کننده(شرکت ملی نفت) در حال عرضه نفت در بازار بورس انرژی است. بورس نیز با تلاش‌های صورت گرفته، زیرساخت‌های لازم را جهت عرضه نفت فراهم نموده است. اکنون این خریداران هستند که باید در این بازار فعال شوند. البته برخی از مسائل ممکن است در این رویه تاثیرگذار باشد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا شرایط عرضه نفت در بورس انرژی می‌تواند بهتر شود تا خریداران دست به خرید بزنند، گفت: البته شرایط کنونی شرایط خوبی است، ولی مشخصا این شرایط می‌تواند بهتر شود. در هر عرضه‌ای که صورت می‌گیرد، بازخورد آن عرضه را از خریدارانِ بالقوه دریافت می‌کنیم و در عرضه بعدی این تجربه را لحاظ خواهیم کرد. به عنوان مثال در مورد حمل زمینی، این امکان برای خریدار فراهم شده است. همچنین به واسطه همین رصدهای صورت گرفته، میزان پیش پرداخت‌ها کاهش پیدا کرده است. تمهیداتی نیز صورت گرفته تا در هر عرضه خواسته‌های مد نظر خریدارن نفت،‌ مورد توجه قرار بگیرد.
حسینی افزود: رعایت عموم شرایط جهت فروش نفت، صرفا در اختیار ما نیست و برخی از آن شرایط از کنترل ما خارج هستند. شرایط جهانی بازار نفت، بحث حمل و نقل و انتقال پول و مباحث بانکی و ... عموما از حوزه کار ما خارج هستند. با این اوصاف شاید این تصور ایجاد شود که شرایط عرضه در بورس مشکلات عمده‌ای دارد که در پاسخ باید گفت اینچنین نیست. شرایط را شاید بتوان مقداری بهتر و اصلاح کرد، ولی می‌توان گفت فاقد مشکلات اساسی در این زمینه هستیم. به هر حال برخی شرایط وجود دارد که خارج از کنترل بورس و شرکت نفت است. ما نمی‌توانیم با این مشکلات کاری کنیم.
وی در پاسخ به این سوال که چرا 2 میلیون بشکه نفت خریداری شده از سوی شرکت‌های داخلی را از طریق بازار بورس انرژی بفروش نمی‌رسانند، ابراز داشت: این سوال دقیق و درستی است. در این زمینه به قوانین رفع موانع تولید باید اشاره کرد. در آن قانون این امکان فراهم شده که اگر پالایشگاه‌های داخلی  از طریق بورس اقدام به خرید نفت کنند، تا میزان 2 درصد از تخفیف برخوردار می‌شوند. نرخ خرید پالایشگاه‌ داخلی 95 درصد فوب است که اگر از طریق بورس خرید کنند، شرکت نفت به آنها 2 درصد تخفیف مازاد می‌دهد. البته این تخفیف شرایطی هم دارد. خریداران باید خرید خود را به موقع و از طریق بورس پرداخت کنند. این شرایط در بورس انرژی فراهم است. مشخصا گرایش به این سمت، منافع اقتصادی ویژه‌ای را در پی خواهد داشت. امکان اینکه عموم پالایشگاه‌های بزرگ کشور از طریق بورس، نفت مورد نیاز را خریداری کنند کاملا فراهم است. شرکت ملی نفت می‌تواند پالایشگاه‌ها را تشویق کند که نفت مورد نیاز را از این طریق تامین کنند.
حسینی تصریح کرد: البته وزارت نفت پیگیر این مساله است. اما وجود ضعف در "نظام برنامه‌ریزی" مانع از این مساله شده است. دستگاه‌های متولی در خصوص اجرا و تدوین برنامه‌های مربوطه، مناسب عمل نمی‌کنند. برنامه‌ریزی‌ها طوری است که شرکت‌ها از انجام آن طفره می‌روند. هر چند وزارت نفت و شرکت ملی نفت در پی ترغیب پالایشگاه‌ها برای خرید نفت از طریق بورس انرژی هستند.
مدیرعامل بورس انرژی با اشاره به جریان تامین ضمانت‌نامه‌ها از سوی بانک مرکزی گفت: این شرط در حال حاضر اختیاری شده است. اکنون وزارت نفت پذیرفته که معامله‌ی صورت گرفته را بعد از کشف قیمت، به صورت خارج از پایاپای تسویه کند. در این معاملات، اصولا شرکت نفت می‌تواند خریدار معتبر را از پیش پرداخت اولیه و همچنین از ارائه ضمانت‌نامه معاف کند. البته شرط این موضوع این است که آن خریدار، خریداری باشد که از نظر وزارت نفت معتبر است. لذا این مشکل عملا بر طرف شده است. شرکت‌های معتبر اکنون در رابطه با این موضوع مشکلی ندارند.
وی در پاسخ به این سوال خبرنگار "مردم‌سالاری آنلاین" که آیا خریداران خارجی هم تمایلی به خرید نفت از طریق بورس انرژی دارند، گفت: به هر حال گروه‌های مختلف داخلی و خارجی در پی خرید نفت از این طریق هستند. بسیاری از گروه‌های خارجی بحث خرید نفت از بازار بورس را دنبال می‌کنند تا از این طریق نفت ایران را خریداری کنند.
او ادامه داد: در حال حاضر بحث در مورد شرایط خرید است. شرکت نفت تا جایی که ممکن بوده شرایط این خریداران را پذیرفته و در اطلاعیه عرضه، این شرایط را تبیین کرده و گنجانده است. برخی از شرایط نیز اصلا ارتباطی به بورس ندارد. برای مثال خریدار از لحاظ تامین کشتی جهت حمل و نقل، باید دارای توانایی باشد. اگر خریدار نتواند کشتی تامین کند، این دیگر ارتباطی به شرکت ملی نفت ندارد.
او اظهار داشت: برخی از شرکت‌ها بعضا نظراتی دارند که به نفع خودشان است. این نظرات بررسی می‌شود و تا جایی که اختیارات قانونی اجازه بدهد، این شرایط برای آنها لحاظ خواهد شد. اما بیشتر از آن شرایط  در حد و حدود اختیارات ما نیست. بعضی از این خواسته‌ها به گونه‌ای است که ما نمی‌توانیم آنها را اجرایی کنیم. در این زمینه باید با خریداران نفت هم صحبت شود تا ماهیت این روال بیشتر آشکار شود.
گفت‌وگو: سید مسعود آریادوست