کودکان دوزبانه را تا مهر با مهربانی بدرقه کنیم

 ۲ زبانگی شرایطی است که فرد برای انجام امورش در جامعه از ۲ زبان استفاده می کند که یکی زبان مادری است و کاربرد آن در حوزه های خانوادگی و دوستانه بوده و زبان دوم در حوزه های ملی، رسمی، اداری و آموزشی استفاده می شود.
به گزارش ایرنا، ۲ زبانگی پدیده‌ای جهانی است که در بیشتر کشورهای جهان وجود دارد واصطلاح ۲ زبانگی به استفاده منظم از ۲ زبان یا بیشتر اطلاق می‌شود که با مفهوم فردی و اجتماعی به کار می‌رود.
۲ زبانگی که امروزه در همه جوامع قابل مشاهده می‌باشد، به خودی خود نمی‌تواند علت موفقیت یا شکست در فرایند آموزشی و در ادامه در کسب پایگاه‌های ارزشمند اجتماعی باشد.
منظور از ۲ زبانگی، تفاوت میان زبان مادری و زبان آموزش است و لذا دانش آموزی ۲ زبانه نامیده می‌شود که زبان تکلمی غیر فارسی بوده و وی حل مشکلات شخصی را از طریق آن زبان با پدر و مادر خود مطرح کند.
شرایطی که ۲ زبانگی در آن اتفاق می‌افتد و زبان رسمی آموزش داده می‌شود بسیار مهم است و می‌تواند موفقیت یا شکست افراد را در زندگی تحصیلی، فردی و اجتماعی شان رقم بزند.
۲ زبانگی از مسائل بحث برانگیز در کشورهای چند زبانه به خصوص در ایران است به گونه‌ای که کودکان ۲ زبانه در بدو ورود به مدرسه به دلیل کنار گذاشتن زبان مادری و ناتوانی در درک مطلب در کلاس درس معلم با خطر افت تحصیلی و ترک تحصیل روبرومی شوند.
چگونگی ارتباط میان ۲ زبانگی و تعلیم و تربیت از موضوعات مهمی است که امروزه سیاست گذاران آموزشی، برنامه ریزان، روان شناسان، زبان شناسان و معلمان با آن مواجه هستند.
مشکلات یادگیری دانش آموزان در مناطق ۲ زبانه علاوه بر اینکه موجب کسب نمرات پایین در دروس می‌شود، باعث کاهش اعتماد به نفس، نگرش منفی نسبت به خود و مدرسه، سرخوردگی، صرف هزینه‌های زیاد جهت جبران مشکلات پیش آمده از طرف خانواده و سیستم آموزشی می‌شود.
تعلیم و تربیت دو زبانه یکی از راهکارهای مناسب برای کودکان دوزبانه است زیرا مطالعات نشان دهنده این مهم است که چنین آموزش‌هایی نتایج مثبتی را در پی داشته است.
آموزش زبان فارسی به عنوان زبان رسمی کشور از پایه ابتدایی برای تمامی کودکان آغاز می‌شود در حالی که این موضوع گاهی کودکان در مناطق دو زبانه را با مشکلات اساسی مواجهه می‌کند.

زبان ثروتی ملی
روانشناس و استاد دانشگاه پیام نور البرز می‌گوید: زبان‌ها و گویش‌های مختلف ثروتی ملی است که باید آنها را حفظ کرد.
معصومه شکرگزار با اشاره به اینکه دو زبانگی عاملی بازدارنده برای یک کودک است، خاطرنشان کرد: اگر کودک در محیطی دو زبانه و فرهنگی دو زبانه رشد کند، دچار ناتوانی‌های یادگیری و عقب ماندگی تحصیلی می‌شود و حتی در برخی موارد به ایجاد اختلالات زبانی و لکنت در کودکان منجر خواهد شد.
وی بیان داشت: بیشتر افرادی که در خانواده یا جوامع دو زبانه زندگی می‌کنند یکی از زبان‌ها را بهتر یاد می‌گیرند، زیرا در محیط خانواده با زبان مادری آشنا می‌شوند و به دلیل محدود بودن زندگی اجتماعی کمتر به زبان دوم صحبت می‌کنند.
شکر گزار تصریح کرد: در ایران گویش‌های مختلفی چون لری، کردی، آذری، ارمنی و … وجود دارد که به دلیل محدود بودن زندگی اجتماعی کمتر به زبان دوم صحبت می‌کنند.
استاد دانشگاه پیام نوراستان البرز ادامه داد: وقتی کودکان دو زبانه وارد مدرسه می‌شوند باید خواندن و نوشتن را به زبان فارسی یاد بگیرند، در حالی که حتی زبان شفاهی فارسی را هم به خوبی فرا نگرفته اند و در نهایت برای یادگیری خواندن و نوشتن زبان فارسی دچار مشکل می‌شوند.
شکرگزار با بیان اینکه باید در جامعه به موضوع مهم دو زبانگی توجه زیادی شود، اضافه کرد: کودک باید با همان روالی که زبان مادری را می‌آموزد، زبان دوم را نیز فرا گیرد و از هر دو زبان به صورت همزمان به عنوان یک ابزار ارتباطی استفاده کند.
وی از برقراری ارتباط به عنوان یکی از کاربردهای زبان در جامعه نام برد و افزود: ما با زبان فکر می‌کنیم و کاربرد آن تنها به برقراری ارتباط محدود نیست زیرا یک فرد دو زبانه نیز ممکن است تحت تأثیر اجتماع با زبان دوم خود قهر یا آشتی کند.
در اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است.
اسناد، مکاتبات، متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی باید استفاده از زبان‌های محلی و قومی در گروه سنی مشخصی به عنوان آموزش زبان دوم توجه کرد.

۲ زبانگی و افت تحصیلی
کارشناس ارشد روانشناس بالینی در البرز اظهارداشت: نبود ساز و کار مناسب به منظور تدریس زبان فارسی به کودکان در مناطق دو زبانه یکی از مسائل مربوط به دو زبانگی است.
معصومه قدیری خاطرنشان کرد: آموزش مهارت‌های خواندن و نوشتن، پیش از آموزش و تقویت مکالمه به این کودکان، سبب شده تا تعداد قابل توجهی از کودکان این مناطق در مسیر یادگیری با مشکلات متعدد مواجه شوند
این موضوع در میان کودکانی که در مناطق دو زبانه‌ای که اشتراکات واژگانی و ساختار زبانی کمتری با فارسی دارند، بیشتر دیده می‌شود.
وی یادآورشد: دوره کوتاه یک ماهه پیش‌دبستانی آن هم با منابعی که به طور کامل بر آموزش زبان متمرکز نیستند، نمی‌تواند علاجی نهایی برای این درد باشد.
قدیری ادامه داد: هنوز فارسی برای این کودکان درونی نشده، باید مهارت‌هایی مانند نوشتن و خواندن را بیاموزند.
وی تاکید کرد: در برخی مدارس مناطق دوزبانه با کودکانی مواجه می‌شویم که در ادای جملات به صورت کامل ناتوانند یا قادر نیستند روابط همنشینی و دستوری را رعایت کنند.

۲ زبانه بودن یکی از فرصت‌های یادگیری
روانشناس و استاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران گفت: دو زبانه بودن یکی از فرصت‌های یادگیری برای کودکان در مناطق مختلف کشور است که دارای این پدیده فرهنگی و قومی هستند.
حسن احدی با اشاره به اینکه نباید این مهم را یک تهدید دانست، اظهارداشت: در کنار زبان فارسی، به عنوان زبان اصلی آموزش رسمی در همه مدارس و دانشگاه‌ها، حضور زبان‌ها و گویش‌های متعدد محلی که جمعیت زیادی از اقوام ایرانی را تحت پوشش خود قرار داده است، امتیاز ارزشمندی است که کشور ما از آن برخوردار است.
وی خاطرنشان کرد: امروزه به ندرت می‌توان کشوری را سراغ داشت که لااقل بخشی از جمعیت آن به دو یا جند زبان تکلم نکنند.
احدی با اشاره به اینکه مسئله دوزبانه یا چندزبانه بودن کودکان در شروع تحصیل، از مسائل فراگیر جهانی است که در تمامی کشورهای دنیا مورد توجه قرار گرفته است، اضافه کرد: امروزه دوزبانه بودن به عنوان امتیازی مثبت در یادگیری مطرح شده است.
احدی بیان داشت: دو زبانه‌ها در تعاملات زبانی از راهبردهای ارتباطی پیشرفته استفاده می‌کنند، در یادگیری کلمات جدید توانمندتر هستند و در کنش‌های هوشی برتر از یک‌زبانه‌ها عمل می‌کنند.
وی تصریح کرد: اما برای رسیدن به این مرحله یعنی مرحله تبدیل دو یا چند زبانگی کودکان از یک معضل آموزشی به یک امتیاز مثبت و فرصت آموزشی، مسیری پرپیچ و خم پیموده شده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در صورت نداشتن برنامه‌ریزی دقیق زبانی برای آموزش صحیح، وجود این گویش‌ها و زبان‌ها سبب اختلال در یادگیری کودکان می‌شود، اختلالی که دامنه فراگیری آن معمولاً دوران نوجوانی و بزرگسالی ایشان را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد.

شناسایی دانش آموزان ۲ زبانه کلاس اولی در البرز
رئیس اداره دوره اول آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش البرز گفت: طرح شناسایی دانش آموزان دو زبانه کلاس اولی که تسلط بر زبان فارسی ندارند در این استان اجرایی شد.
یونس جاوید نسب اظهارداشت: کلاس‌های دو زبانه برای دانش آموزان پایه اولی که در سال تحصیلی ۹۹-۹۸ وارد مدارس می‌شوند و دارای گویش‌های غیر فارسی هستند و دوره پیش دبستانی را نگذرانده اند در نظر گرفته شده است.
وی با اشاره به اهمیت و نقش آموزش‌های قبل از دبستان در آماده سازی کودکان برای ورود به مدرسه به ویژه درمناطقی که گویش‌های غیرفارسی دارند، خاطرنشان کرد: از طریق برنامه‌ها و فعالیت‌های آموزشی و پرورشی مناسب و هدفمند، همه کودکان لازم التعلیم با گذر از این دوره، آمادگی لازم برای ورود به دبستان را به دست می‌آورند.
وی بیان داشت: به همین منظور دستورالعمل اجرایی تشکیل کلاس‌های آمادگی برای دانش آموزان کلاس اولی دارای گویش به ادارات آموزش و پرورش نواحی و مناطق هشتگانه البرز ارسال شده است.
جاوید نسب تصریح کرد: کلاس‌های دو زبانه براساس ماده ۲۱ بیانیه ارزش‌های سند تحول بنیادین آموزش وپرورش، مبنی بر تقویت گرایش به زبان وادبیات فارسی به عنوان زبان مشترک و تعمیم دوره‌ی پیش دبستانی به ویژه در مناطق محروم و نیازمند اجرایی شده است.
این مسئول اضافه کرد: این دوره برای واجدین شرایط ثبت نام پایه اول دبستان که در سال تحصیلی گذشته از دوره‌ی یک ساله آمادگی بازمانده اند برگزار می‌شود.
وی یادآورشد: این دوره آموزشی زمینه ایجاد فرصت عادلانه آموزشی برای کودکان مناطق دوزبانه و دارای گویش‌های غیر فارسی زبان به ویژه در مناطق روستایی، حاشیه شهرها و مناطق کمتر توسعه یافته را فراهم می‌کند تا آنها با آمادگی لازم در مدارس حضور یابند.
رئیس اداره دوره اول آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش البرزادامه داد: طبق برنامه ریزی های به عمل آمده، این کلاس‌ها در شهریور ماه ۹۸ در استان برگزار می‌شود.
جاوید نسب خاطرنشان کرد: فقط نوآموزانی مجاز به شرکت در این کلاس‌ها هستند که دوره آمادگی یک ساله را نگذرانده باشند و در سال تحصیلی ۹۹-۹۸ در پایه اول ابتدایی ثبت نام کرده باشند.
وی ادامه داد: محتوای آموزشی این کلاس‌ها را مجموعه‌ای از فعالیت‌های یاددهی- یادگیری زبان آموزی است که بر تسلط نسبی کودکان به زبان فارسی به ویژه کلمات و مفاهیمی که در پایه اول دبستان مورد استفاده قرار می‌گیرد تشکیل می‌دهد.
جاوید نسب گفت: استفاده از هرگونه محتوای آموزشی با تاکید برادبیات کودکان و بازی‌های بومی- محلی که وصول به اهداف راهنمای طرح آموزش کلاس‌های دو زبانه را تسهیل نماید نیز بلامانع است.
این روانشناس ادامه داد: در این طرح یک هزار و ۳۰۰ کودک دوزبانه در البرز تحت پوشش دوره آموزشی یک ماهه قرار می‌گیرند.

طرح بسندگی زبان فارسی
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اما معتقد است: طرح "بسندگی زبان فارسی" در راستای عدالت آموزشی است.
رضوان حکیم زاده اظهارداشت: اگر دانش آموزان ۲ زبانه شناسایی نشوند و آموزش نبینند بعد از چند سال مدرسه را رها می‌کنند.
وی با اشاره به سنجش و غربالگری کودکان که ازنظر جسمانی، شنوایی و آمادگی ذهنی و هوشی در بدو ورود به دبستان صورت می‌گیرد، خاطرنشان کرد: تعدادی از بچه‌هایی که در مناطق ۲ زبانه کشور زندگی می‌کنند به دلیل ناآشنایی با زبان فارسی برچسب دیرآموز می‌خورند که پس از مدتی مشخص می‌شود مشکل یادگیری ندارند و فقط به خاطر ناآشنایی با زبان فارسی است که در یادگیری با چالش روبه‌رو هستند.
وی یادآورشد: یادگیری زبان فارسی در حد برقراری ارتباط برای دانش آموزان پایه اول ابتدایی ضرورت دارد.
این مسئول اضافه کرد: در طرح سنجش سلامت کودکان در بدو ورود به دبستان " بسندگی زبان فارسی " را اضافه کردیم تا دانش آموزان با زبان فارسی ارتباط برقرار کنند.
حکیم زاده با بیان اینکه طرح بسندگی زبان فارسی در راستای حقوق کودکان مناطق محروم است، عنوان کرد: انتظارات خانواده و جامعه از کودکی که برچسب دیرآموز می‌خورد، متفاوت می‌شود و با طرح بسندگی زبان فارسی می‌توانیم دو پیامد مطلوب را داشته باشیم.
وی در ادامه اضافه کرد: با اجرای طرح بسندگی زبان فارسی، کودکان ۲ زبانه که مهارت‌های لازم تسلط به زبان فارسی را ندارند می‌توانند به مقدار لازم ارتباط برقرار کنند و دیگر به‌اشتباه، دیرآموز تلقی نخواهند شد.
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اظهارداشت: پیامد دوم طرح بسندگی زبان فارسی را حمایت از دانش آموزان دانست و افزود: با این طرح برنامه‌های آموزش جبرانی خواهیم داشت تا دانش آموزان حمایت شوند و بتوانند از کلاس درس استفاده کنند و از مدرسه طرد نشوند.
حکیم زاده بیان داشت: این طرح هر ساله در بسیاری از استان‌ها از جمله در استان البرز به دلیل مهاجرت پذیری و وجود قومیت‌ها در دستورکاری قرار گرفته است.