گاندی و روز رها از خشونت

در یادداشتی در روزنامه اعتماد به قلم فریدون مجلسی آمده است: «روز تولد گاندی را روز جهانی بدون خشونت نامیده‌اند. گاندی نماد مبارزه عاری از خشونت است و تخصیص چنین روزی برای روز جهانی رهایی از خشونت بسیار با مسماست. اما در جهانی آغشته به خشونت و کشتار و آزار و اعدام چنین نامی مانند نهادن نام روز آب برای تشنگان وامانده در صحراست. به همان حلواحلوا کردن ماند برای شیرین شدن دهان.
جهانی که رییس‌جمهور به اصطلاح منتخب قوی‌ترین و بی‌نیازترین کشورش، دم از برتری نژادی و ملی‌گرایی تجاوزگرانه می‌زند و با شعار «نخست آمریکا» در واقع عبارت هیتلری آلمان بالاتر از همه را به زبان امروز ترجمه و بیان می‌کند. سازمان‌های تخصصی گوناگون بین‌المللی را که هدف‌شان ایجاد روابط انسانی و بستن راه‌های خشونت و تجاوزگری است، فقط از دید هزینه می‌نگرد و از آنها خارج می‌شود. محیط زیست و خطرات قابل رویت آن را که به زیر آب رفتن خانه‌های مردم و حتی کشورهایی را به‌ طور کلی در پی دارد، نمی‌بیند و از کنوانسیون پاریس برای مبارزه با گرمایش اقلیمی خارج می‌شود و در بحبوحه فاجعه فلج‌کننده کرونا از سازمان بهداشت جهانی خارج می‌شود و پیامش در جایگاه نخستین سخنگو و رییس‌جمهور کشور میزبان در سازمان ملل، چین را به عنوان کشور صادرکننده کرونا ستیزه‌جویانه به چالش می‌کشد؛ در حالی که خودش از آغاز گسترش آن بیماری و مبارزه چین با کرونا را به تمسخر گرفته بود و بعد نام ویروس چینی بر آن نهاد؛ در حالی که رهبر چین مورد انتقاد او در پیامش قول داد از آلوده‌سازی و گرمایش زمین بکاهد و تا ۴۰ سال دیگر سوخت‌های فسیلی را به صفر خواهد رساند.
در جهانی که مدعیان دینمداری که پیامش برادری و صلح و تعاون و همدردی بر پایه اخلاق است با فقدان کمترین حد رواداری به کشتار و سوزاندن و تخریب و برده‌گیری داعشی و کشتار مسلمانان روهینگیا در برمه یا کشتارهای کور و رذیلانه تروریستی انسان‌های رهگذر را به شیوه طالبانی و القاعده می‌پردازند، یا با مهاجرستیزی و تحریم و به گروگانگیری ملت‌ها از دستیابی آنها به دارو و غذا جلوگیری می‌کنند یا در فرمانروایی خود انواع تبعیضات و نابرابری‌ها را روا می‌دارند. در چنین شرایطی باز هم یادآوری این که گاندی هم بوده است که اخلاق را محور قرار داده بود و ایمان به عدم خشونت حتی نسبت به حیوانات را که در روح و روانش پرورانده بود در سطح سیاسی و اجتماعی نیز اعمال می‌کرد، جای قدردانی دارد. شاید این روز فرصت دیگری باشد که به یاد مردم خصوصا به متعصبان مجری سیاست‌های ایدئولوژیک بر مبنای برتری دایره اعتقادی خودشان عمل می‌کنند، یادآور شود که در سیاست باید اخلاق‌محور باشد و برابری و بهره‌مندی از زندگی و طبیعت و مواهب اجتماعی را حق همه مردم بپندارند.
در سخن از گاندی نمی‌توانم از تکرار تجربه‌ای در تاثیرگذاری او و شیوه خشونت‌گریز او در برقراری دموکراسی نسبی هند خودداری کنم. در بحث با یکی از نزدیکان که چند سال پیش از توفیقات حزب کمونیست هند طی یک قرن در ایالت کرالای هند سخن می‌گفت درباره این که سطح سواد آن از همه ایالات هند بالاتر است از این که سطح اقتصادی آن ۲۰ درصد بالاتر از میانگین هند است درباره رعایت نظافت و پاکی شهر و عرصه‌های عمومی در هندی که از این لحاظ انتقاد بر آن وارد است و درباره چرایی آن این پرسش مطرح شده در حالی که آرمان کمونیستی که به اصول عدالت اجتماعی و رعایت برخورداری عملی افراد جامعه از حقوق انسانی به خود می‌بالید تقریبا در همه جا با شکست و فروپاشی مواجه شده، چگونه در این ایالت هند چنین الگوی موفقی بر جای گذاشته است.
نتیجه‌گیری تحلیلی ما را به این نتیجه رساند که در مرامنامه همه احزاب و اعتقادات سیاسی رعایت این‌ گونه حقوق و امتیازات و برابری‌ها و عدالت اجتماعی درج شده اما موفقیت حزب کمونیست کرالا در واقع نشانه موفقیت دموکراسی و یادگار اخلاق گاندی است زیرا بر خلاف جوامع کمونیستی و ایدئولوژیک دیگر، کشور عظیم و دولت مرکزی هند اجازه نمی‌دهد آن‌ گونه انحصارطلبی‌های آرمانی، دیگران را از حقوق سیاسی محروم کند. در مجلس کرالا نمایندگان احزاب کنگره و ملی‌گرایان و سوسیال دموکرات‌ها و کنار هم نشسته‌اند و اینان آماده مچ‌گیری و پرسش و انتقادند و همین شفافیت و آزادی موجب می‌شود که حزب هم به مرامنامه‌اش وفادار بماند و خدماتی را که به آن متعهد شده است، انجام دهد تا بار دیگر هم با جلب اعتماد مردم انتخاب شود. اگر هم رای نیاورد خودش در مجلس نقش کنترل‌کننده و منتقد را بر عهده می‌گیرد و دیگر برای ادامه حاکمیت نیازی به تبعید سیبری و خشونت و شکنجه و اعدام و تهدید نیست و این مردم هستند که منتفع می‌شوند. این دموکراسی و احترام به عدم خشونت هدیه گاندی است.