نهادهای مدنی، ماهیتا نه در مقابل نظام هستند و نه در مقابل دین

ایسنا: محمدرضا عارف در دیدار با جمعی از طلاب جوان و دانشجویان رشته‌های علوم دینی، درباره نگاه جریان اصلاحات به نهاد روحانیت گفت: اگر بخواهیم با ادبیات اصلاحات سخن بگوییم، باید بگوییم که حوزه‌های علمیه، گسترده‌ترین، قدیمی‌ترین و تاثیرگذارترین نهادهای مدنی موجود در ایران هستند.
وی ادامه داد: مرجعیت - که مفهومی مرتبط با حوزه‌های دینی است - همانطور که از لفظ آن پیداست، به معنای شخصیتی دینی است که جایگاه خود را به واسطه رجوع مردم به دست آورده است. هیچ مرجعی تاکنون به صورت فرمایشی و از جانب حکومت‌ها به این مقام نرسیده است، بلکه این جامعه دینداران، به عنوان یک جامعه مدنی بوده است که با پرس و جو و تحقیق و تطبیق معیارهای دینی، به کسی رجوع کرده‌اند و در اثر کثرت مراجعه، وی دارای جایگاه مرجعیت شده است.
عارف افزود: در مورد حوزه‌های علمیه هم قضیه به همین شکل است؛ حوزه‌های علمیه حیات خود را وامدار جامعه دینداران است که بنا به احساس وظیفه شرعی، با کمک‌های مادی و معنوی خود موجب رشد و بالندگی و تداوم این نهاد شده‌اند. جالب اینجا است که قبل از انقلاب اسلامی، به جز دوره های محدودی در تاریخ ایران، حاکمان نه تنها میانه‌ای با این نهاد مدنی نداشته اند، بلکه سعیشان بر از بین بردن آن بوده است، اما به دلیل پشتوانه مردمی محکمی که این نهاد داشته است، قرنها است که به حیات خود ادامه داده است و از تاثیرگذارترین نهادهای اجتماعی در طول تاریخ کشورمان بوده است.
این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه "بقا و بالندگی حوزه‌های علمیه در حفظ همین هویت مدنی است"، یادآور شد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تصور برخی بر آن بوده که به دلیل برقراری یک جمهوری اسلامی، حوزه های علمیه نیز باید دست از هویت مدنی خود کشیده و جزئی از اجزای نظام شوند. استدلال هم بر این بوده است که حال که حکومت دینی است، همه نهادهای دینی نیز باید به نوعی وابسته به حکومت شود. به گمان من چنین رویکردی نادرست است و به کارآمدی نهاد روحانیت ضربه وارد می کند. حوزه های علمیه نباید با حل شدن در حکومت، همه سرمایه های مدنی خود را که در طول قرنها به دست آورده اند، از دست بدهند.
وی تصریح کرد: البته این بدان معنا نیست که حوزه‌های علمیه به دولتها در جهت نیل به اهداف انقلاب اسلامی کمک نکنند. این نهاد در عین حفظ استقلال خود می‌تواند در تعامل سازنده و دوطرفه با حکومت باشد. اگر ما نگاهمان به حوزه های علمیه، به عنوان یک نهاد مدنی دینی باشد، آنگاه هر دو طرف، یعنی هم دولتها و هم حوزه‌های علمیه، نقش خود را در تعامل دوطرفه بازخواهند یافت و این دقیقا همان نگاهی است که جریان اصلاح‌طلب به دنبال آن است.
عارف با بیان اینکه "اگر گفته می‌شود که حوزه های علمیه باید مستقل باشند، این به معنای آن نیست که نباید با حاکمیت تعامل نداشته باشند"، افزود: درست مثل اینکه گفته می‌شود که قوای سه‌گانه از هم مستقل هستند، این به معنای آن نیست که نباید با یکدیگر ارتباط داشته باشند. اگر قوای سه‌گانه با هم در ارتباط نباشند که اساسا امورات کشور پیش نخواهد رفت، اما آنچه مطلوب است، ارتباط و در عین حال استقلال است.
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه خاطرنشان کرد: برخی واژه‎ها در تلاطم‌های سیاسی و اجتماعی، گرچه متولد می‌شوند، ولی به بلوغ خود نمی‌رسند و چهره ناموجهی پیدا می‌کنند. اصطلاح «نهادهای مدنی» و «جامعه مدنی» از این قبیل واژه‌هاست که در دوره اصلاحات مطرح شد ولی به درستی تبیین نشد. نهادهای مدنی، ماهیتا نه در مقابل نظام هستند و نه در مقابل دین. همانطور که عرض کردم، حوزه های علمیه و نهاد مرجعیت، به معنای واقعی کلمه، نهادهای مدنی هستند؛ منتها نهادهای مدنی دینی. اتفاقا بیش و پیش از هر نهاد مدنی دیگری در کشورما، این نهاد روحانیت بوده است که به شکل مدنی در طول تاریخ سربرآورده است. امروز هم که به لطف پروردگار و تلاش مردم، یک نظام دینی برسرکار آمده است، حوزه های علمیه می‌توانند ضمن حفظ استقلال خود، تعامل مثبتی با دولتها داشته باشند و نقش خود را به عنوان یک نهاد مدنی قدرتمند، در کمک به دولتها ایفا کنند.