نتايج تحقيقات تيم اعزامي پژوهشگاه زلزله شناسي به مناطق زلزله‌زده اعلام شد

آسيب شديد و عدم امكان خدمت رساني بيمارستان‌هاي تازه تاسيس هر دو شهر هريس و اهر و عدم عملكرد مطلوب ساختمان‌هاي اداري شهرستان‌هاي اهر و ورزقان در موارد متعدد است.

به گزارش ایسنا، دکتر مهدی زارع، معاون پژوهش و فناوري پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو تيم شناسايي اعزامي پژوهشگاه به مناطق زلزله زده اهر و ورزقان كه در نشست ارائه گزارش شناسايي مقدماتي زمين‌لرزه هاي دوگانه ورزقان سخن مي‌گفت، اظهاركرد: دو زمین لرزه پی در پی که یکی در ساعت ۱۶:۵۳ با بزرگای گشتاوری ۶.۴ در فاصله ۲۳ کیلومتری غرب اهر و دومي در ساعت ۱۷:۰۴ با بزرگای گشتاوری ۶.۳ در ۳۰ کیلومتری اهر در حدود ۵۰ کیلومتری شمال شرق تبریز موجب تلفات جاني و خسارت مالي و هراس مردم در پهنه رو مركزي در استان آذر بايجان شرقي شد.

وي افزود: این زلزله ها با ژرفای کانونی حدود ۱۰ کیلومتر و سازوکار امتدادلغز بوده ‌اند و در ۲۴ ساعت نخست پس از رخداد ۳۵ پسلرزه در شبکه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه ثبت شد. پسلرزه‌ها در شبكه لرزه نگاري باند پهن پژوهشگاه در محدوده رو مركزي – حد فاصل اهر و ورزقان – ثبت شده است. همچنين تلفات جاني ۳۰۶ كشته و سه هزار و ۳۷ مجروح (بر اساس امار وزير بهداشت و درمان برمبناي گزارش دانشگاه علوم پزشكي آذربايجان شرقي) و ۱۲۰ هزار نفر جمعيت تحت تأثير رخداد و خرابي در روستاهاي پهنه رو مركزي در محدوده اهر و ورزقان و همچنين هريس گزارش شد.


نقشه لرزش زمين و شدت زمين‌لرزه
معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به اينكه هراس مردم موجب اسقرار در محدوده هواي باز در شهرهاي مذكور و همچنين شهر تبريز شده و بيشترين تلفات انساني از روستاهاي باجه باج، گودره و دينو و شهر ورزقان گزارش شده است، تصريح كرد: این زمين‌لرزه در شهرهاي تبریز، مرند، بستان آباد، صومعه سرا، اردبیل، بوکان، آستارا، خوی، سلماس، پارس آباد مغان، شبستر، مشکین شهر، سلماس، رشت، مهاباد، بناب، ارومیه، ممقان، هادیشهر، بوکان، مراغه، میانه و میاندوآب احساس شده است.

زارع درباره شدت زمين لرزه‌هاي دوگانه ورزقان هم گفت: بر اساس بررسي ميداني در پهنه رو مركزي و شهرها و روستاهاي آسيب ديده در زمين‌لرزه‌هاي دو گانه ورزقان شدت در پهنه رومركزي در مقياس EMS۹۸ به ميزان + VIII - به ويژه در شهر ورزقان و روستاهاي آسيب ديده در پهنه رومركزي - و در شهر اهر VII و در شهر هريس VI و در تبريز شدت زمين لرزه V برآورد شد.


نقشه هم شدت زلزله هاي دوگانه
تاريخچه لرزه خيزي منطقه
وي در ادامه در خصوص تاريخچه لرزه خیزی اين منطقه زلزله زده خاطرنشان كرد: تاريخچه زمين‌لرزه هاي گذشته در این منطقه عمدتا به زلزله‌های تاریخی تبریز مربوط است و مهمترین زمین لرزه در این ناحیه همچنان رخداد زمین لرزه سال ۱۷۸۰ میلادی تبریز است؛ اين در حالي است كه در پهنه رومرکزی زلزله‌های دوگانه ورزقان در مدت زمان حدود ۱۳۰۰ سال گذشته که تاریخچه مستند از آن در دسترس است، هیچ زمین لرزه شدیدی گزارش نشده بود.

مشخصات لرزه اصلي و پسلرزه ها
وي درباره مشخصات لرزه اصلي و پسلرزه ها در اين مناطق هم عنوان كرد: زلزله هاي ورزقان توسط تمام اژانس‌هاي معتبر دنيا ثبت و گزارش شده و همچنين موقعيت رو مركز دو زلزله رخ داده توسط مراكز لرزه نگاري مختلف گزارش شده است. روند گسل زمين لرزه‌يي ورزقان در طول حدود ۲۴ كيلومتر از سوي تيم تحقيقاتي بررسي كننده بر روي زمين در فاصله ۱۳ كيلومتري جنوب ورزقان پيمايش شده كه اين گسيختگي در نزديكي جاده تبريز – ورزقان است.


نقشه برآورد بيشينه شتاب

توزيع پسلرزه‌ها در ۲۴ ساعت اول

ورزقان
جنبه‌هاي ژئوتكنيكي و آثار ساختگاهي زلزله‌هاي دو گانه ورزقان
معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله خاطرنشان كرد: جنبه‌هاي ژئوتكنيكي زلزله‌هاي دو گانه ورزقان بر اساس بازديدهاي شناسايي انجام شده و بررسي اوليه نقشه‌ها و اطلاعات موجود در سه بخش اثرات ساختگاهي، ناپايداري‌هاي دامنه‌اي و نشست‌هاي موضعي در مسير جاده‌هاي دسترسي قابل ارائه است اما وقوع پديده روانگرايي مشاهده نشد. بررسي اثرهاي ساختگاهي نشان داد، وضعيت زمين شناسي سطحي منطقه زلزله زده اهر – ورزقان به گونه‌اي است كه تاثير اين شرايط در خرابي‌هاي ناشي از زلزله به ويژه براي سه شهر اهر، ورزقان و هريس را محتمل نشان مي‌دهد. يكي از ويژگي‌هاي مشترك اين سه شهر توسعه آن ها بر روي نهشته‌هاي كواترنر و پليوسن ريزدانه و سست است.

زارع ادامه داد: اين نهشته‌ها با توجه به ويژگي‌هاي خاص خود قابليت تقويت جنبش لرزه‌يي زمين تا حد قابل ملاحظه را دارا هستند. مقاطع اين خاك هاي ضعيف در نقاط مختلف اين شهرها قابل مشاهده است. همچنين دو شهر اهر و هريس علاوه بر وجود نهشته‌هاي سست ويژگي ديگري نيز دارند كه مي‌تواند بر جنبش لرزه‌‌يي زمين اثر تقويت كننده داشته باشد. اين ويژگي، توپوگرافي تپه ماهوري اين شهرها بوده و مشاهدات ميداني تمركز خرابي‌ها در روي تپه‌ها را نشان مي‌دهد. گر چه اظهار نظر دقيق در زمينه تاثير شرايط ساختگاهي و كم و كيف آن به مطالعات خاص خود و اندازه‌گيري‌هاي لازم نياز دارد اما مشاهدات انجام شده بر وجود اين پديده در منطقه زلزله زده ورزقان دلالت دارد.

به گزارش ايسنا، وي گفت: شهر ورزقان بر بستري با شيب ملايم ساخته شده به گونه‌اي كه در قسمت‌هاي نزديك رودخانه، رسوبات از نوع ريزدانه و تراز آب زيرزميني نزديك سطح زمين است. بر اساس آسيب‌هاي سازه‌‌يي مشاهده شده در اين شهر، با فاصله گرفتن از رودخانه، آثار خرابي در سازه‌ها كاهش مي‌يابد در حالي كه در سازه‌هاي احداث شده بر روي آبرفت‌هاي اشباع ضخيم، آسيب‌هاي وارده به سازه‌هاي مهندسي ساز افزايش مي‌يابد و برخلاف انتظار، عمدتا در طبقات پايين تمركز بيشتري دارد. در شهر اهر نيز شدت خرابي‌ها بر روي مناطق تپه‌‌يي مجاور خيابان قدس كه بافت قديمي شهر و مسجد جامع اهر بر روي آن بنا شده است بيشتر است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله اضافه كرد: شاخصه بارز در تاثير شرايط ساختگاهي را مي‌توان در تپه محل احداث اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي ديد. اين بنا بر روي تپه‌اي مشخص و ساخته شده از خاك‌هاي رسي – سيلتي ريزدانه و ضخيم است. آنچه جالب توجه است اين است كه در خانه‌هاي ساخته شده در پاي اين تپه خرابي چنداني مشاهده نمي‌شود اما سازه اين اداره كل كه بر روي تپه بنا شده دچار آسيب‌هاي جدي سازه‌‌يي شده است.

وي در ادامه اظهاركرد: همچنين بيمارستان شهر هريس كه بر روي شيب يك تپه از جنس نهشته‌هاي درياچه‌‌يي ساخته شده دچار آسيب جدي شده و عملا از سرويس دهي به آسيب ديدگان زلرزله بازماند و در حال حاضر چند چادر برپا شده در حياط بيمارستان فعال هستند. اين در حالي است كه در اين شهر با توجه به دور بودن آن از رومركز زلزله خرابي گسترده‌اي مشاهده نمي‌شود. اگر چه اهمال‌هاي انجام شده در حين ساخت اين بيمارستان به ويژه در بتن ريز ستون‌ها در طبقه اول در آسيب ديدن اين سازه بي تاثير نبوده است اما تشديد جنبش لرزه‌‌يي ناشي از ويژگي رسوبات سست محل احداث و نيز توپوگرافي تپه‌‌يي آن نيز مي‌تواند در اين مورد نقش داشته باشد. همچنين تاثير شرايط ساختگاهي در خرابي روستاها را نيز مي‌توان مشاهده كرد به اين ترتيب كه در روستاهاي احداث شده بر روي مناطق تپه ماهوري تمركز خرابي‌ها در لبه‌هاي شيب‌ها بيشتر است كه مي‌تواند به تاثير توپوگرافي ارتباط داده شود.

ناپايداري‌هاي دامنه‌‌يي

زارع در خصوص ناپايداري‌هاي دامنه‌‌يي در اين مناطق زلزله زده، عنوان كرد: مشاهدات انجام شده در بازديد محلي وقوع ناپايداري‌هاي دامنه‌‌يي متعدد در ابعاد مختلف به ويژه در نزديكي منطقه رومركزي زلزله را نشان مي‌دهد. اين ناپايداري‌ها از انواع مختلف لغزش‌هاي خاك‌هاي سطحي،‌ ريزش‌هاي سنگي و نيز يك مورد جريان گلي است. بسياري از ريزش‌هاي مذكور در حاشيه جاده‌هاي مواصلاتي منطقه روي داده و در چند مورد نيز عبور ومرور و امدادرساني را با مشكل مواجه كرده اند. اما خوشبختانه به خاطر ابعاد كوچك اين ناپايداري‌ها مشكل به سرعت رفع شده است.

نشست‌هاي موضعي جاده‌ها

وي افزود: يكي ديگر از پديده‌هاي ژئوتكنيكي مشاهده شده در اين زلزله نشست‌هاي موضعي در مسير جاده‌هاي اصلي و فرعي منطقه است. اين نشست‌ها مانند بقيه زلزله‌هاي ايران در محل پل‌هاي آبگذر متمركز هستند و دليل آن كوبش نامناسب خاك در بخش‌هاي كناري اين پل‌ها در زمان احداث و در نتيجه رفتار ناهمگن پل و خاكريزهاي جانبي آن است. اگر چه اين نشست‌ها سريع با آسفالت ريزي پر مي‌شوند اما مي‌‌توانند اختلال قابل ملاحظه‌اي در ساعت‌هاي اوليه پس از وقوع زلزله كه حايز اهميت‌اند ايجاد كنند به ويژه اينكه نشست‌ها در بعضي مواقع محدوده گسترده‌اي در پيرامون پل را تحت تاثير قرار داده و باعث ايجاد ترك‌هاي كششي و بعضا لغزشي كلي در خاكريز جاده و محيط پيرامون شده‌اند.

وي در ادامه عنوان كرد: طي بازديد تيم پژوهشي پژوهشگاه، خسارت‌هاي وارده به ساختمان‌ها (مسكوني، اداري و بيمارستان‌ها) و پل‌ها مورد بررسي اجمالي قرار گرفته است به گونه اي كه در ساختمان‌هاي مسكوني مشاهدات بيانگر آن است كه بخش قابل توجهي از آن‌ها در مناطق روستايي و شهرستان‌هاي ياد شده با مصالح خشتي و گلي يا مصالح بنايي بدون رعايت جزيي‌ترين ضوابط فني احداث شده‌اند. عدم رعايت مقررات فني و سنگيني مصالح به كار رفته نيز باعث شده تا بر اساس اعلام مقامات محلي تا زمان تدوين اين گزارش، از بين بيش از پانصد روستاي موجود در محدوده اين سه شهرستان بالغ بر دويست روستا با خسارات شديد تا خسارت صددرصدي اعلام شوند. در عين حال، در ساختمان‌هايي كه انتظار رعايت ضوابط و معيارهاي فني از آن‌ها مي‌رفته در مناطق با بيشترين شدت لرزه‌يي اعلام شده، سطح عملكرد ايمني جانبي در اكثر موارد تامين شده است اما عدم رعايت مواردي همچون ضوابط اتصال اجزاي غير سازه‌يي به سازه يا تغيير شكلهاي قابل توجه سازه موجب شده تا آسيب‌هاي قابل توجهي در اين ساختمان‌ها ايجاد و ساكنان آن‌ها به كارگيري اين ساختمان‌ها را به ويژه در دوره زماني وقوع تعداد قابل توجهي از پس لرزه‌ها غير ايمن دانسته و در كنار منازل خود در چادر به سر برند.

معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: در برخي از روستاها و شهرستان‌هاي مذكور ساختمان‌هاي مسكن روستايي با حمايت بنياد مسكن انقلاب اسلامي احداث شده يا در دست احداث است. گر چه بسياري از اين ساختمان‌ها كه داراي كلاف‌هاي بتني و ديوارهاي آجري يا سفالي هستند، در مقابل ارتعاشات لرزه‌يي عملكرد مطلوبي داشته‌اند اما متاسفانه در مواردي به كارگيري مصالح سنگين و يا اجراي نامناسب كلاف‌ها، باعث شده تا تعداد قابل توجهي از اين گروه از ساختمان‌هاي دچار آسيب‌هاي قابل ترميم شوند.

بيمارستان ها

زارع در خصوص خسارت‌هاي وارده به بيمارستان هاي شهرهاي زلزله‌زده، گفت: بيمارستان‌هاي هر دو شهر اهر و هريس دچار آسيب شديد و فروريزش شده و از سطح خدمات رساني خارج شده‌اند. در اين بازديد بيمارستان باقرالعلوم (ع) شهرستان اهر كه دو طبقه با سازه بتن آرمه و بر اساس اظهار نظر مسوولان حاضر داراي تمام بخش‌هاي تخصصي به غير از NICU بوده در اين زلزله دچار آسيب‌هاي شديد در اجزاي غير سازه‌‌يي و تجهيزات موجود در بخش‌هايي مانند جراحي و زنان شده است. جدا شدن ديوارهاي جدا كننده از اجزاي سازه‌يي، ترك‌هاي بزرگ طولي و قطري در ديوارها، آسيب‌هاي وارده به سقف‌هاي كاذب، سقوط اجزايي مانند كپسول‌هاي اكسيژن و آسيب در محل درز انقطاع دو بخش سازه از عمده آسيب‌هاي مشاهده شد بوده است. شدت اين آسيب‌ها در طبقه دوم ساختمان بيش از طبقه اول مشاهده شد همچنين آسيب‌هاي وارده موجب شده بود تا سازه از سطح عملكرد مورد نظر خارج شود. عدم عملكرد لرزه‌يي مطلوب مجموعه‌هاي بهداشتي درماني به ويژه در زمان بحران قابل توجه است.

ساختمان‌هاي اداري و پل‌ها

به گزارش ايسنا، وي همچنين در خصوص عملكرد سازه‌اي ساختمان‌هاي اداري شهرهاي زلزله‌زده عنوان كرد: عدم عملكرد مطلوب ساختمان‌هاي اداري علي‌رغم انتظارات موجود در موارد متعدد در دو شهرستان ورزقان و اهر ديده شد. در اين ساختمان‌ها وقوع جابجايي‌ها و شتاب قابل توجه در طبقات موجب وارد شدن آسيب شديد به بخش‌هاي غير سازه‌يي و تجهيزات شده و به ويژه امكان به كارگيري بلاوقفه ساختمان‌هاي مهم را پس از زلزله مختل كرده است. در اين موارد لزوم توجه به سطوح مختلف عملكرد در زمان طراحي از يك سو و كيفيت اجرا و جزييات فني اجرايي مناسب از سوي ديگر به طور جدي قابل مشاهده است. در خصوص پل ها نيز در منطقه آسيب ديده آسيب شديد يا فروريزش در آن‌ها مشاهده نشد. عمده آسيب‌هاي وارده در سازه پل‌ها را مي‌توان به نشست در محل كوله‌ها، شكست كوله‌ها، جابجايي عرشه بر روي تكيه‌گاه‌ها، ضربه‌ زدن عرشه پل‌ها به هم عنوان كرد.

معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله درباره مديريت بحران و چگونگي امداد رساني پس وقوع زلزله در اين مناطق نيز اظهار كرد: امدادرساني در لحظات و روز اول بر اساس تعيين محل بيشترين خرابي صورت گرفت. از نظر اطلاع‌رساني در ساعت‌هاي اوليه گزارش از وسعت خسارت به ويژه تلفات به ويژه در پنج ساعت اول بعد از حادثه مخابره نشد و احتمالا به همين دليل توجه عمومي با تاخير به رخدادهاي زمين لرزه‌هاي دوگانه ورزقان جلب شد. قطع برق به طور كامل رخ داد ولي در روز دوم بعد از حادثه مجددا برقرار شد. تلفن همراه در روستاهاي سانحه ديده تا روز ششم بعد از رخداد برقرار نشده بود. گاز منطقه به طور مطلوب مهار و از بروز خسارات جدي ممانعت به عمل آمده است. لزوم توجه به مسايل بهداشتي – درماني در محل در روزهاي اول به ويژه پس از تخريب بيمارستان‌ها مشاهده مي‌شد و از نكته‌هاي قابل توجه در اين رويداد تخريب و تعطيلي بيمارستان‌هاي تازه تاسيس در هريس و اهر بود به نحوي كه در محل حياط اين بيمارستان‌ها خدمات بهداشتي به آسيب ديدگان ارايه شد. لزوم تعريف يك موضوع و فعاليت آموزش همگاني با عنوان نحوه و اصول دريافت امداد و كمك براي مردم عادي - به طور كلي در كشور - مشاهده مي‌شود.

گفتني است، تيم‌هاي شناسايي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله شامل دكتر مهدي زارع، دكتر افشين كلانتري، دكتر انوشيروان انصاري، دكتر ابراهيم حق شناس، دكتر محمد داوودي و دكتر مهرداد مصطفي زاده، طي روزهاي ۲۴ تا ۲۷ مردادماه از مناطق زلزله زده بازديد كرده‌اند.