پنج سال پیش، محمد بن سلمان، ولیعهد و حاکم عملی عربستان سعودی، به رهبر عالی ایران حمله کرد و اظهاراتی علیه او بیان کرد، اما هفته گذشته در تحولی که جهان را شگفت زده کرد، سعودی‌ها نه تنها روابط دیپلماتیک با تهران را دوباره برقرار کردند بلکه همچنین در یک موضع گیری غافلگیرکننده، از «سرنوشت یکسان» دو کشور سخن گفتند.
روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز می‌نویسد که همگرایی دیپلماتیک میان عربستان سعودی و ایران، پس از سال‌ها نزاع نیابتی در سراسر خاورمیانه، کودتایی برای چین بود که این توافق را تسهیل کرد. همچنین گشایش و آرامشی بود برای ایران که با ناآرامی داخلی و نیز با اقتصادی دست به گریبان است که زیر تحریم‌هایی سخت، زمینگیر شده است. اما اگر همکاری تازه میان دو طرف واقعا ریشه بگیرد، عربستان سعودی هم بهره زیادی خواهد برد. این پیمان می‌تواند به خاموش شدن تنش‌های منطقه‌ای بینجامد که به شعله گرفتن جنگ‌ها، کارزارهای رسانه ای و ارسال پهپادها و موشک‌هایی انجامید که بر فراز شبه جزیره عربی پرواز می‌کردند. حل و فصل منازعه ای که بودجه دولت عربستان را تلف می‌کند، به شهرتش آسیب می‌زند و مانع سرمایه گذاری می‌شود، به اولویت بن سلمان تبدیل شده که در تلاش برای بازسازی بنیادین اقتصاد و جامعه این پادشاهی است به این امید که کشور را به یک‌هاب جهانی برای تجارت و فرهنگ تبدیل کند. وزیر امور خارجه سعودی، شاهزاده فیصل بن فرحان، پس از بیانیه مشترک دو کشور در توئیتی گفت: «کشورهای منطقه، یک سرنوشت مشترک دارند که همکاری میان ما را به یک ضرورت تبدیل می‌کند تا الگویی از رفاه و ثبات را بنا کنیم.» دیرزمانی است که رقابت میان دو کشور اسلامی، که تنها با 150 مایل آب‌های خلیج فارس از هم جدا می‌شوند، سیاست و تجارت در خاورمیانه را شکل داده است. زمانبندی این سازش برای بسیاری از تحلیلگران یک غافلگیری بود؛ تا همین اواخر، مقام‌های رسمی سعودی گفته بودند که در گفت وگوها با ایران، پیشرفت اندکی به دست آمده است.
چندین کارشناس امر سیاست در واشنگتن، نقش چین در این مصالحه را به عنوان چالشی برای سلطه کمرنگ شونده ایالات متحده آمریکا در خاورمیانه تصویر کردند. در واقع برخی مقام‌های خلیج فارس می‌گویند که آنها نمی‌توانند بیش از این بر آمریکا برای تضمین امنیت شان حساب باز کنند و بنابراین باید مشکلاتشان را خودشان حل و فصل کنند و اینکه چین آماده ارائه سلاح، فن آوری و سرمایه گذاری در منطقه است بی آنکه شرط و شروطی را ضمیمه کند. اما دیگر تحلیلگران هشدار داده اند که محمدبن سلمان پس از چند سال، به یک رویکرد واقع گرایانه تر در سیاست خارجی رو آورده است. آنها می‌گویند هرچند ایالات متحده همچنان شریک برتر امنیتی این پادشاهی است اما به هرحال نمی‌توانست میانجی توافقی میان عربستان و ایران باشد آن هم به خاطر روابط عمیقا آشفته اش با جمهوری اسلامی.
یاسمین فاروق، استاد غیرمقیم در بنیاد کارنِگی برای صلح بین المللی می‌گوید: «این گونه نیست که عربستان سعودی کاملا آگاه نباشد که حتی یک تضمین چینی هم محدودیت‌های خودش را دارد. سعودی‌ها، در گذر این چند سال، درس‌های بسیار سختی آموختند از جمله اینکه مجبوریم به تنوع روابطمان ادامه دهیم.»
به باور تحلیلگران، این واقعیت که ایران از جسارت و توانایی انجام عملیاتی شبیه حملات پهپادی و موشکی به تاسیسات نفتی آرامکو در سال 2019 برخوردار است – آن هم با پیامدهای فوری بسیار اندک – لحظه کارسازی برای سعودی‌ها بوده است. به نظر می‌رسد که این رخداد بخشی از عوامل سوق دادن سعودی‌ها به گفت وگو با ایران از سال 2021 بوده است.
محمد السولامی، رئیس یک اندیشکده در ریاض که بر ایران تمرکز دارد، می‌گوید: «سیاست خارجی سعودی بسیار روشن است: آنها می‌خواهند که هرگونه تفاوت، اختلاف یا منازعه ای را از گذر دیپلماسی حل و فصل کنند و برای چنین هدفی در رابطه با ایران هم به سختی تلاش کرده اند. سعودی‌ها اکنون می‌خواهند که در این زمینه تلاش کنند چرا که فکر می‌کنیم در آینده نزدیک ممکن است در روابط ایران با جامعه بین الملل دشواری‌هایی بروز کند، بر سر مسائلی چون بحران روسیه و غنی سازی اوارنیوم در ایران. بنابراین بهتر است این پیام مثبت را ارسال کنیم و ببینیم که چه نتیجه ای حاصل می‌شود.
به گزارش دیپلماسی ایرانی ، نیویورک تایمز تاکید می‌کند که چرخش بن سلمان به سمت حل و فصل منازعات منطقه ای، همچنین معلول تمایل وی به تبدیل عربستان سعودی به یک قدرت جهانی متکی به خود، و نه یک کشور مشتری آمریکاست. بن سلمان کشور خود را به عنوان یک سنگین وزن و رهبر سیاسی خاورمیانه می‌بیند که دیگر مانند گذشته، وابسته به آمریکا نیست و مشتاق است که روابطش در آسیا، اروپا و آمریکای لاتین را مستحکم کند. البته نه به این معنی که به این زودی‌ها، آمریکا را به عنوان ضامن اصلی امنیتی اش کنار بزند اما به هرحال به معنی تضعیف نسبی برتری آمریکا در منطقه با گسترش پیوندها با چین، کره جنوبی، هندوستان و دیگر قدرت‌هاست.