پتروشیمی و شاه بیتی که پیش نیاز تولید ملی است

اگر سخنان آقای بهزاد محمدی مدیرعامل جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی را از زمانی که این مسوولیت را بر عهده گرفته بررسی کنیم، در می یابیم که شاه بیت سخنانش، «تنوع بخشی و تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی» است. شاه بیتی که پیش نیاز تقویت تولید ملی است و از چند منظر قابل تامل به نظر می رسد.
رئیس هیئت مدیره شرکت ملی صنایع پتروشیمی، دوم دی ماه از تدوین برنامه توسعه در صنعت پتروشیمی خبر داد و گفت: در این برنامه، به جز تمرکز بر اجرای پروژه ها، دریافت خوراک، تولید و صادرات، نگاه ویژه ما ایجاد تنوع در زنجیره ارزش و تولید محصولاتی است که هم اکنون از طریق واردات تامین می شود. بهزاد محمدی ده روز بعد، در جریان سفر به منطقه ماهشهر ضمن بازدید از طرح های در دست اجرای این منطقه، در جلسه هم اندیشی مدیران عامل مجتمع ها و طرح های مستقر در این منطقه گفت: «با تاکید و توصیه وزیر محترم نفت در خصوص توسعه صنعت پتروشیمی،  به دنبال توسعه این صنعت در ماهشهر با دو هدف ریل گذاری مسیر توسعه و نیز حمایت و پشتیبانی از آن هستیم. اما این منطقه  به دلیل نزدیکی به دریا، از نظر استحصال زمین با مشکلاتی همراه است و تلاش داریم که منطقه ای را به عنوان فاز دوم توسعه پتروشیمی در ماهشهر تعریف کنیم و تعداد قابل توجهی صنایع میان دستی و پایین دستی را در این منطقه با هدف افزایش تولید و تکمیل زنجیره ارزش محصولات ایجاد کنیم.» اما این تاکیدات بر روی تنوع بخشی و تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی توسط مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران از چه جهت می تواند حایز اهمیت باشد؟
در دوره های گذشته، همواره بر تنوع بخشی به تولید و تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی تاکید شده است، اما پیچیدگی های سیستماتیک موضوع موجب شده است تا به امروز آنچنان که باید و شاید به نتیجه مطلوب منجر نشود. از یک سو سامانه دقیقی برای توزیع ملزومات موردنیاز برای توسعه و تکمیل زنجیره ارزش تنظیم نشده و از سوی دیگر، تمایل به صادرات محصولات به دلیل ارزش مالی بالاتر، موجب شده است تا مقوله صادرات بیش از توسعه زنجیره ارزش در داخل، در دستور کار شرکت های پتروشیمی قرار گیرد. این امر بویژه با توجه به خصوصی سازی صنعت پتروشیمی در ایران و در اولویت قرار گرفتن بنگاه داری، غفلت از زنجیره ارزش را در صنعت دوچندان کرده است.
توسعه و تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی از این جهت حایز اهمیت است که با توسعه صنایع پایین دست و تکمیلی، بخش مغفول صنعت پتروشیمی یعنی اشتغالزایی را فعالتر می کند؛ مقوله ای که به اشتباه مترادف با احداث مجتمع های پتروشیمی بزرگ تعریف شده است.از آن جهت که احداث یک مجتمع پتروشیمی، علیرغم هزینه های بالا، اشغالزایی پایینی دارد و به همین دلیل هم ایجاد شغل با پتروشیمی را گرانترین نوع اشتغالزایی می دانند. اما وقتی با توسعه صنایع تکمیلی همراه می شود، پتروشیمی در قالب یک زنجیره ارزش، معنا و مفهوم واقعی خود را پیدا می کند.
از سوی دیگر، غفلت از رویکرد سیستماتیک موجب شده اغلب مجتمع های پتروشیمی به دلیل نگاه به بازارهای صادراتی، به نیازهای صنایع پایین دستی خود توجه کمتری داشته باشند و به همین دلیل در بسیاری از موارد، صنایعی که در انتهای زنجیره ارزش قرار دارند، از مواد خارجی و حتی پلیمرهای خارجی بهره می گیرند درحالیکه می توان با تکمیل زنجیره ارزش، بخش تولید را در صنعت داخلی، فعالتر کرد و این یکی از راهکارهای عملیاتی برای کاهش رکود در صنعت و ایجاد رونق اقتصادی است.
تکمیل زنجیره ارزش، به ارتقا ارزش سبد محصولات پتروشیمی نیز منجر می شود. تا پایان برنامه پنجم توسعه صنعت پتروشیمی ایران در زمینه‌ تولید محصولات پایه شیمیایی یا پلیمری فعالیت کرده ولی برای توسعه صنعت نیاز به طرح‌هایی است که زنجیره تولید را تکمیل کنند و محصولات با ارزش افزوده بالاتر برای تامین خوراک صنایع پایین‌دستی پتروشیمی را تولید کنند. بنابراین تکمیل زنجیره تولید، ایجاد تنوع بیشتر در محصولات و ارتقاء ارزش سبد محصولات پتروشیمی می تواند در نیل به این هدف کمک کند و نه تنها در تامین نیاز داخلی، بلکه برای بهبود کیفی و کمی صادرات ایران در صنعت پتروشیمی تاثیرگذار باشد.
 
رگولاتوری در صنعت پتروشیمی یکی از اصول مهمی است که پس از واگذاری های گسترده در صنعت پتروشیمی که تحت نام خصوصی سازی انجام گرفت، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت تا شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان یک ارگان حاکمیتی، نقش خود را در پتروشیمی ایران به نحو مطلوب ایفا کند. اگر بخواهیم مرتبط ترین بخش با تحقق هدف رگولاتوری در صنعت پتروشیمی را جستجو کنیم، قطعا تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی، همان حلقه مفقوده خواهد بود.
نیاز به رگولاتوری در صنعت پتروشیمی اگر در حوزه بین المللی، در نیاز به یکپارچه سازی عمل در بازارهای صادراتی و جلوگیری از دامپینگ تبلور می یابد، در بخش داخلی که مقدمه ای برای فروش و صادرات است،
می تواند در ترغیب سیستماتیک مجتمع های پتروشیمی به تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی خلاصه شود. فقدان رگولاتوری قوی در صنعت پتروشیمی، گاه موجب شده تا شاهد افزایش شکاف میان بخش دولتی و بخش خصوصی و به تبع آن، آسیب به زنجیره ارزش و صنایع تکمیلی در صنعت پتروشیمی باشیم. چراکه پس از واگذاری ها در پتروشیمی، عملا یکپارچگی در صنعت پتروشیمی که پیش از آن به مثابه کلیتی واحد عمل می کرد تا مدتی به حاشیه رفت است.
در واقع، لازمه تحقق هدف مهم صنعت پتروشیمی در تکمیل زنجیره ارزش و تنوع بخشی به تولید، تقویت رگولاتوری در سایه اتخاذ تصمیمات دارای پشتوانه قانونی و ضمانت اجرایی قوی با رویکرد اقتداربخشی هر چه بیشتر به شرکت NPC و به موازات آن در نظر گرفتن مزیتها و ملزومات فعالیت بخش خصوصی بدون آسیب به اهداف و برنامه های آنهاست.
 اگر شعار حمایت از کالای ایرانی و تولید داخلی مطرح می شود، زمینه های عملیاتی شدن این شعار باید در تمام جوانب فراهم شود و تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی، از آن جهت که موجب رونق تولید و اشتغال در صنایع پایین دست کشور می شود، یک مقدمه مهم برای تحقق کیفی شعار تولید ملی است که زمانی تحقق می یابد که بخش خصوصی و دولتی، در حمایت از تولید داخل، همگام و همراه شوند.
منبع: نیپنا