زنان، شرایط فشار و الگوی مصرف مطلوب

به طور کلی اصلاح الگوی مصرف به مفهوم نهادینه کردن روش صحیح استفاده از منابع کشور است به گونه ای که سبب ارتقای شاخص های زندگی مردم و کاهش هزینه ها می شود و زمینه گسترش عدالت عمومی را فراهم می سازد .
در کشور ما مصرف در ابتدا یک مقوله فرهنگی و سپس اقتصادی محسوب می شود و بر این اساس اصلاح الگوی مصرف در راستای بازسازی فرهنگ عمومی قرار می گیرد . مصرف گرایی یکی از ضعف های فرهنگی عصر حاضر است؛ به طور قطع، مصرف صحیح به معنای کم مصرف کردن نیست بلکه هدف از آن استفاده درست و بجا از منابع در دسترس است. شاید بتوان گفت مردم جامعه در برخی از موارد زیاد مصرف نمی کنند بلکه بد مصرف می کنند، به عنوان مثال مصرف لبنیات و ماهی در کشور کمتر از میانگین جهانی است در حالیکه‌ در مصرف نوشابه، شکر و استفاده از مواد آرایشی و ... در زمره جوامع پرمصرف قرار می گیریم .
از آنجا که زنان نیمی از پیکره اجتماع را تشکیل می دهند؛ به خوبی می توانند نقطه شروع اصلاح الگوی مصرف باشند و با طرح الگوی مناسب برای مصارف خانگی الگویی فراگیر را در جامعه مطرح کنند. چنانچه زن به عنوان مدیر اقتصادی خانواده رفتار مصرفی اش در خانه تغییر کند، نقش بسزایی در تغییر رفتار مصرفی دیگر اعضای خانواده خواهد داشت .
ضرورت توجه به الگوی صحیح مصرف از دو منظر باید مورد توجه قرار گیرد : نخست آنکه افزایش مصرف بهره گیری از منابع بیشتر را به دنبال دارد و زمینه سرمایه گذاری را کاهش می دهد، در نتیجه مصرف مازاد بر نیاز و کاهش سرمایه گذاری، فقر و رکود را به دنبال خواهد داشت. نکته دوم این است که منابع در اختیار انسان محدود است و ناگزیر به استفاده بهینه از آن هستیم. از این رو وظیفه الگوی مصرف را می توان شناسایی نیازهای واقعی، رعایت اعتدال و صرفه جویی در بهره برداری از امکانات و منابع دانست. در بعد فردی اصلاح الگوی مصرف با تامین نیازها و پرهیز از مصارف غیرضروری فشار روانی بر افراد جامعه را کاهش می دهد و در نتیجه آرامش روانی را به دنبال خواهد داشت و از سوی دیگر اصلاح الگوی مصرف از طریق افزایش سرمایه گذاری باعث رشد و شکوفایی اقتصاد می گردد .
زندگی در جامعه فناوری زده امروز، تمایل به مصرف گرایی را افزایش داده و این موضوع در جامعه تبدیل به ارزش شده است؛ به نظر می رسد برای حل این آسیب ضروری است کارهای فرهنگی گسترده ای در کشور انجام گیرد که شروع آن از خانواده است .
چنانچه زن رفتارش مصرف گرایانه باشد، در هر جایگاهی که باشد، حتی اگر نقش مدیریتی رسمی را نیز عهده دار باشد، در درجه اول در خانواده و بعد در اجتماع نوع استفاده از امکانات را خود به خود تعیین می کند و بسیار از این حیث که آن فرد چه میزان خودش را مقید بداند که در زندگی اش با برنامه ریزی کار کند، برخوردش با پدیده ها و نحوه بهره گیری از منابع چقدر حساب شده است؛ نقش ایشان در انتقال الگوی مصرف اهمیت می یابد ‌.
هنگامی که زنان به موارد مذکور توجه کنند ناخودآگاه فرهنگ مصرف بهینه در خانه گسترش می یابد و این آموزش ها بطور عملی به همسر و فرزندان ارائه می شود و سرانجام به بصورت گسترده تر در جامعه تسری خواهد یافت‌.
مقایسه میزان مصرف در بخش های مختلف با سایر کشورها نشان دهنده وضعیت نامطلوب جامعه ما در بسیاری از زمینه هاست . چنانچه آگاهی ما در قالب هر یک از اعضای خانواده که گاه بی رویه مصرف می کنیم ، به میزانی برسد تا هر بار از خود بپرسیم مصرف این مواد و انرژی چه میزان ضروری است و هر مقدار مواد زائد که تولید می کنیم یا هر قدر انرژی مصرف می کنیم چه اثری بر آینده بشر می گذارد و چه هزینه ای را بر ما تحمیل می کند و از سوی دیگر چنانچه الگوی صحیح مصرف را درست بشناسیم و این الگو را در زندگی خود بکار گیریم، بی شک بسیاری از چالش های اقتصادی کشور سامان می یابد .
برای تحقق توسعه پایدار لازم است تغییراتی در شیوه زندگی افراد پدید آید و این امر بدون مشارکت فعال، آگاهانه و متعهدانه زنان امکان پذیر نیست .
اصلاح الگوی مصرف مسئله ای نیست که تصور گردد چنانکه امروز درباره آن بگوییم، فردا همه چیز درست می شود، بلکه ضروری است با برنامه ریزی مدون و راهبردی تمام مراکز آموزشی و فرهنگی در کنار مدیران اقتصادی خانواده به این مسئله و دیگر چالش های فرهنگ عمومی که می تواند به آسیبی در جامعه تبدیل شود، بپردازند .
نهادهای حمایتی در واقع مکمل نقش زنان در اجرای الگوی مطلوب مصرف در خانواده هستند . یکی از این نهادها، رسانه ها و به خصوص صداوسیما است که با آموزش صحیح مصرف و نشر و بازتاب قوانین و مصوبات مربوط به الگوی مصرف به روشنی می تواند تاثیر بسزایی در این فرهنگ سازی ایفا کند. با اذعان به اینکه اصلاح الگوی مصرف یک کار همه جانبه است آموزش و پرورش نیز از طریق بازتاب الگوی صحیح مصرف در کتاب های درسی و تاکید معلمان بر اهمیت مصرف درست می تواند حمایت کننده نقش زنان در اصلاح و بهبود مصرف در خانواده و جامعه باشد .
از سوی دیگر سیاستگذاران فرهنگی با اتخاذ سیاست های ناظر به مصرف بهینه به زنان و بهره گیری از پتانسیل آنان برای سیاست گذاری درباره مصرف خانواده، می توانند در این راستا کارگشا باشند. نهادهای فرهنگی مانند فرهنگسراها و سراهای محلات با برگزاری کارگاه های آموزشی در آگاهی بخشیدن هر چه بیشتر به خانواده ها مثمرثمر خواهند بود .
در این میان تولیدکنندگان داخلی به رغم چالش های موجود با تولید کالای باکیفیت و ارائه خدمات پس از فروش قابل قبول زمینه ساز ترغیب خانواده ها به صرف هزینه جهت خرید کالای داخلی می گردند و گام موثری را در فرهنگ سازی مصرف بهینه در جامعه برخواهند داشت .
چنانچه خواهان حرکت به پشتوانه یک برنامه منظم و هدفمند در مسیر تحقق سند چشم انداز توسعه کشور هستیم و در این مسیر صدمات کمتری نیز از تحریم های اقتصادی نصیبمان شود؛ ناگزیریم الگوی مصرف مطلوبی برای خانواده ایرانی تهیه و تدوین کنیم و در این برهه زنان به عنوان نیروی فعال جامعه و مدیر برنامه ریز خانه و نیز به عنوان نقش اصلی فرهنگ ساز نسل آینده تاثیر چشم گیری در تغییر الگوی مصرف و در نتیجه اقتصاد پویا خواهند داشت.
 
*کارشناس ارشد علوم تربیتی