تکیه بر باد!

مردم در ایران به چین و روسیه اعتماد چندانی ندارند. سوابق این دو کشور در گذشته نیز به گونه ای بوده که به این بی اعتمادی دامن زده است. از ماجرای ماهیگیری ترال کشتی های چینی در خلیج فارس و دریای عمان که علاوه بر آسیب به زیست دریایی منطقه، بیکاری و فقر و زیان ماهیگیران محلی را در پی داشت، تا آزادراه تهران – شمال که سالها به چینی ها واگذار شده بود و سرانجام بدون پیشرفت خاصی به پیمانکار ایرانی تحویل داده شد، مصداق عملکرد ضعیف چینی هاست. این عملکرد ضعیف در حوزه نفت نیز آشکار است.
در قرارداد توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی که مرزی ترین و مهمترین فاز پارس جنوبی است و به دلیل نیاز به سکوهای فشارافزا، توسعه آن بدون بهره مندی از تکنولوژی جدید امکانپذیر نیست و به همین دلیل از سالها پیش، قرار بود شرکت فرانسوی توتال، این فاز را توسعه دهد، بعد از کناره گیری توتال به دلیل تحریمها پس از آغاز به کار دولت محمود احمدی نژاد، قرارداد توسعه فاز ۱۱ به مدت ۵۲ ماه بین شرکت ملی نفت ایران و سی.ان.پی.سی چین امضا شد که بر این اساس این فاز باید در مهر سال ۱۳۹۲ به تولید می رسید. اما بعد از چهل ماه، چینی ها آنقدر در فاز ۱۱ وقت تلف کردند که سرانجام با ذکر این توجیه که "ریسک توسعه فراساحل برای چینی ها بالا بود" قرارداد با آنها فسخ شد؛ آن زمان، نه تنها کسی بابت معطلی سه ساله پروژه توسط چینی ها انتقادی نکرد، بلکه برای تداوم فعالیت آنها در میدان نفتی آزادگان فرش قرمز پهن شد که البته در آن پروژه هم آنقدر وقت تلف کردند که در اوایل آغاز به کار دولت روحانی توسط بیژن زنگنه، خلع ید شدند. چینی ها یک بار دیگر عم پس از برجام در قرارداد توسعه فاز ۱۱ شریک شدند؛ قراردادی که در تیرماه 96 پس از برجام بین شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیومی متشکل از توتال، چین و پتروپارس امضا شد. پس از روی کار آمدن ترامپ، توتال در تابستان سال ۹۷، از این پروژه خارج شد و طبق قرارداد مسئولیت پروژه به چین رسید اما چین که وارث سهم توتال شده بود پس از هشت ماه از پروژه انصراف داد! در این دو مقطع، همگان خروج توتال از این پروژه را دیدند؛ اما کسی خروج چین را از آن ندید! چنین وضعیتی را چینی ها در میادین نفتی غرب کارون و همچنین پروژه خط لوله گوره – جاسک به نحو دیگری ایجاد کردند اما عملا چین در میدان بی رقیب ایران که اسیر تحریمها و خالی از سرمایه گذاران خارجی شده بود، یکه تازی می کرد.
روسها هم نه تنها هیچگاه به ایران به عنوان شریک راهبردی نگاه نکرده اند، بلکه همواره ایران را به عنوان رقیب خود دیده اند. روسیه با وجود بهره مندی از شرکتهای بزرگ نفتی، هیچگاه در پروژه های نفت و گاز ایران سرمایه گذاری و مشارکت نکرده است. روسها همواره خود را مخالف تحریم ایران معرفی کرده اند اما همواره با تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل بر ضد ایران همراهی کرده اند و در موسم تحریمهای آمریکا علیه ایران نیز هیچ تمایلی برای مشارکت در پروژه های نفت و گاز ایران نداشته اند. مجموع سرمایه گذاری شرکت های نفت و گاز روسیه در پروژه های عراق بیش از ۱۰ میلیارد دلار و میزان سرمایه گذاری این کشور در عربستان در حال حاضر بیش از ۲.۵ میلیارد دلار است. با این حال روابط ایران و روسیه همواره یک طرفه بوده و نه تنها در پروژه های نفتی ایران مشارکت نکردند، بلکه حتی در قرارداد صادرات واکسن روسی اسپوتنیک به ایران یا تولید آن در ایران هم خلف وعده کردند!
بررسی مجموعه عملکرد روسیه و چین در ایران بویژه در حوزه انرژی نشان میدهد تکیه بر این دو کشور که نماد تکیه بر شرق – به جای شعار نه شرقی – هستند، تکیه بر باد است! تغییر موازنه نه شرقی نه غربی، تاکنون تنها به زیان ایران بوده و تا زمانی که تحریمها علیه جمهوری اسلامی ادامه داشته باشد، از این موازنه نابرابر، فقط روسها و چینی ها سود خواهند برد.