هر بشکه نفت دویست دلار؛ چرا که نه؟

قیمت نفت طی هفته گذشته عمدتا روند صعودی داشت و در مواردی به بیش از صد و بیست دلار هر بشکه رسید. اکنون شماری از تحلیلگران، از جمله کارشناسان موسسه گلدمن ساکس، پیش‌بینی می‌کنند بهای نفت طی دوازده ماه آینده ممکن است به 135 دلار هر بشکه افزایش یابد.
تحلیل‌های مربوط به پیش‌بینی آینده بهای نفت، از جمله گلدمن ساکس، عمدتا بر پایه بررسی بنیادهای بازار یعنی عرضه و تقاضا، ظرفیت مازاد تولید، ذخایر استراتژیک و تجاری و نرخ رشد اقتصادی جهان استوارند و به طور کلی جنبه اقتصادی دارند. اگرچه تحلیل بازار نفت بر پایه بنیادها رایج‌ترین شکل تحلیل در میان موسسات تخصصی است اما به نظر می‌رسد در شرایط کنونی بیانگر همه واقعیات بازار نفت نیست.
از زمان حمله روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌های غرب علیه بخش انرژی این کشور، بازار نفت پویایی‌های جدیدی را تجربه می‌کند که به نوبه خود بی‌سابقه‌اند و ممکن است بهای نفت را تا دویست دلار هر بشکه افزایش دهند.
اما این پویایی‌ها کدامند؟ با حمله روسیه به اوکراین دو تغییر عمده در بازار نفت رخ داده است. نخست این که با اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا و اروپا، روسیه به بازار آسیا روی آورده است و می‌کوشد نفتی را که در اروپا بازار ندارد در آسیا عرضه کند. این دگرگونی رقابت‌های جدیدی را میان صادرکنندگان نفت در بازار آسیا ایجاد می‌کند و در این مورد بویژه می‌تواند به از دست رفتن بازار بی ثبات ایران بینجامد.
اما دگرگونی مهم‌تر این که اروپا و آمریکا در شرایط افزایش تنش با روسیه برای جایگزین کردن نفت این کشور به طور فزاینده‌ای به نفت خلیج فارس روی می‌آورند. با تحریم نفت روسیه، آمریکا بر افزایش تولید نفت عربستان و امارات اصرار دارد و فرانسه نیز اقداماتی را برای افزایش خرید نفت از امارات آغاز کرده است. به همین ترتیب تصور می‌رود با نزدیک شدن زمستان شمار بیشتری از کشورهای اروپایی برای تامین نفت و نیز گاز (به صورت ال ان جی) به خلیج فارس روی آورند.
در دهه‌های گذشته، آمریکا و اروپا پیوسته کوشیده‌اند برای نفت خلیج فارس منابع جایگزین بیابند و وابستگی خود را به واردات نفت از این منطقه کاهش دهند؛ اما تحریم نفت روسیه سبب شده است غرب برای تامین انرژی مورد نیاز خود دوباره به این منطقه پر تنش بازگردد.
مرور پنجاه سال تحولات حوزه خلیج فارس نشان می‌دهد که این منطقه بی‌ثباتی‌های چندی را تجربه کرده است و امنیت عرضه نفت از آن همواره باثبات نیست. نخستین بحران نفتی منطقه در سال 1973 رخ داد که به چهار برابر شدن قیمت نفت در بازار نفت انجامید. در این سال بهای نفت از سه دلار به دوازده دلار هر بشکه افزایش یافت.
دومین رویداد در پایان این دهه رخ داد و این زمانی بود که به دلیل انقلاب در ایران (1979) و خروج شش میلیون بشکه نفت از بازار، بهای نفت حدود سه برابر افزایش یافت و از مرز سی و شش دلار هر بشکه در بازار آزاد فراتر رفت.
رویداد بی‌ثبات کننده دیگر در منطقه خلیج‌فارس اندکی بیش از یک سال بعد (1980) رخ داد. تجاوز عراق به ایران و بمباران تاسیسات نفتی دو کشور سبب خروج حدود چهار میلیون بشکه نفت از بازار شد و بهای نفت در بازار آزاد به بیش از چهل دلار هر بشکه رسید. در آغاز دهه نود میلادی حمله عراق به کویت و به آتش کشیدن چاه‌های نفت آن کشور و به دنبال آن عملیات طوفان صحرا توسط آمریکا عرضه نفت از منطقه خلیج‌فارس را با گسیختگی رو به رو کرد و به افزایش بهای نفت انجامید.
در سال 2003 بازهم عملیات آمریکا و متحدانش برای سرنگونی صدام بود که منطقه را متشنج و بهای نفت را افزایش داد.
کمتر از یک دهه بعد (2011) رویداد دیگری در خاورمیانه بهای نفت را به صد و ده دلار هر بشکه افزایش داد و این زمانی بود که آمریکا و ناتو تصمیم به سرنگونی معمر قذافی گرفتند.
چهار سال پس از سرنگونی قذافی جنگ اتئلاف به رهبری عربستان سعودی علیه حوثی‌های یمن آغاز شد که تا همین چند ماه پیش و قبل از حمله روسیه به اوکراین ادامه داشت. طی این جنگ تاسیسات نفتی عربستان و امارات هدف حملات حوثی‌های قرار گرفت و در خلال حداقل یک عملیات عمده، میلیون‌ها بشکه نفت عربستان از بازار خارج شد.
اما اندک زمانی پس از آتش‌بس در یمن و آرامش موقت در منطقه خلیج‌فارس، حمله روسیه به اوکراین مرکز ثقل تنش‌های ژئوپولتیک را از منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز به اروپا منتقل کرد.
در شرایطی که بازار نفت بحران ژئوپولتیک در اروپا را تجربه می‌کند وضعیت در منطقه خلیج‌فارس و ثبات عرضه نفت از آن به هیچ روی تضمین شده نیست. مذاکرات ایران با آمریکا بر سر برجام به نتیجه نرسیده است و تنش میان تهران و کشورهای غربی، هرچند کم شدت، به قوت خود باقی است. روابط ایران و اسرائیل نیز تنش فزاینده را تجربه می‌کند و آتش‌بس یمن که برای مدت کوتاهی تمدید شده است، کم و بیش به آتش زیر خاکستر شباهت دارد.
در چارجوب چنین التهابات سیاسی در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز است که کشورهای غربی دوباره به منطقه بر می‌گردند و تخم‌مرغ‌های بیشتری را در سبد لرزان منطقه خلیج فارس قرار می‌دهند.
آیا اگر منطقه خلیج فارس بی‌ثبات شود واکنش بازار نفت در برابر دو بحران ژئوپولتیک همزمان، در اروپا و خلیج فارس، چه خواهد بود؟
پیش‌بینی‌های مربوط به آینده قیمت‌های نفت که بر اساس تحلیل بنیادهای بازار استوارند، امنیت خلیج فارس را ثابت فرض می‌کنند در حالی که در شرایط تنش فزاینده منطقه‌ای و بین‌المللی و تجربه پنجاه سال گسیختگی گاه و بیگاه صادرات نفت، امنیت عرضه نفت از خلیج فارس تضمین نیست. با تداوم تحریم‌های روسیه، اگر ثبات منطقه خلیج‌فارس به خطر بیافتد، بهای نفت به دویست دلار هر بشکه افزایش خواهد یافت؛ چرا که نه؟