صادرات نفت و گاز؛ فرصت یا تهدید؟

بارها از این موضوع سخن به میان آمده که صادرات نفت خام و همچنین گاز، مصداق بارز خام فروشی است و نباید روی آن تکیه کرد و حتی گاه از این مضوع به مثابه تهدید یاد می شود. این سخن البته از منظری صحیح است. تکیه بر صادرات هر ماده یا کالایی و وابسته ساختن بودجه به آن، کاری اشتباه است که می تواند هزینه های فراوانی را بر کشور تحمیل کند. اما این تنها یک روی سکه است. روی دیگر سکه، استفاده از فرصت صادرات و فروش نفت خام و گاز است. فرصتی که در پیابرجام، بیش از پیش فراهم شده و معاون امور بین الملل وزارت نفت نیز در تازه ترین گفت و گوی خود بر آن تاکید کرده است.

ایران دارای بزرگترین ذخایر گاز و سومین ذخایر نفت جهان است و این بدین معناست که از پتانسیل بسیار بالایی برای تولید نفت و گاز و صادرات آن با هدف درآمدزایی برخوردار است. کشورهای دیگری که در زمینه تولید نفت یا گاز حرف اول را می زنند عموما در یکی از این دو حوزه توانمند هستند. اما ایران از این پتانسیل برخوردار است که هم در بازارهای جهانی نفت و هم در بازارهای جهانی گاز، نقشی مهمتر، تاثیرگذارتر و به مراتب پررنگتر ایفا کند.

از یک سو باید این نکته را در نظر بگیریم که در اختیار داشتن نبض بازارهای جهانی نفت و گاز، به معنای افزایش تاثیرگذاری ایران در حوزه های نه تنها اقتصادی، بلکه دیپلماتیک است. عربستان مصداق بارز این ادعاست که صرفا به پشتوانه تولید بالای نفت، نه تنها درآمد بالایی کسب می کند و می تواند هزینه فعالیتهای سیاسی خود را در منطقه تامین کند، بلکه از نفت به عنوان اهرم فشاری برای تغییر موازنه معادلات سیاسی به سود خود بهره می گیرد. بنابراین افزایش تولید و صادرات نفت و گاز می تواند زمینه را برای افزایش تاثیرگذاری ایران در بازارهای جهانی و به تبع آن در عرصه های اقتصادی و سیاسی فراهم سازد.

از سوی دیگر نکته ای که نباید به دست فراموشی سپرده شود، وجود بخش مهمی از ذخایر نفت و گاز کشورمان در میادین مشترک است. هر روز تاخیر در بهره برداری از این میادین مشترک به معنای برداشت هر چه بیشتر همسایگان از سهم ایران است. این امر در میادین مشترک گازی و نفتی ما در جنوب و جنوب غربی بویژه با قطر و عراق مشهودتر است. بنابراین نمی توان ذخایر نفت و گاز را در میادین مشترک رها کرد تا رقیبان از آن استفاده کنند و در شرایط پسابرجام می توان از گشایش سیاسی – اقتصادی حاصل از آن برای جذب سرمایه خارجی و ارتقا سطح تکلنولوژیک به منظور تسریع در برداشت از میادین مشترک استفاده کرد؛ کاری که عراق طی سالهای اخیر به بهترین نحو ممکن انجام داده و بدون بهانه جویی های داخلی در مورد نوع قراردادها با شرکتهای بین المللی و ...، به رشدی فراتر از تصور از نظر میزان تولید دست یافته است.

نکته دیگری که در این زمینه قابل توجه به نظر می رسد، این است که مشخص نیست باقی ماندن ذخایر نفت و گاز در میادین غیرمشترک هم تا چه حد به سود ما باشد. روند رشد و توسعه و بهره گیری از منابع جدید انرژی به حدی است که شاید بیست سال دیگر، نفت و گاز دیگر به عنوان انتخاب اول کشورهای صنعتی و در حال توسعه برای رشد اقتصادی مطرح نباشند. بنابراین لازم است از فرصتهای محدود و در حال گذر به نحو مناسبی استفاده کرد.

طبیعتا تبدیل نفت و گاز به فرآورده های مختلف یا بهره گیری از آن در صنعت پتروشیمی، انتخابی صحیح و مقرون به صرفه است که علاوه بر رونق اقتصادی در کشور، در صورت تکمیل زنجیره های ارزش بویژه در حوزه پتروشیمی می تواند اشتغالزایی بالایی هم ایجاد کند. اما تحقق این هدف نیز منوط به افزایش تولید است؛ ضمن اینکه بین صادرات نفت و گاز به صورت خام به عنوان یک اهرم قدرت اقتصادی – سیاسی در عرصه بین المللی و تبدیل آن به فرآورده ها در کشور به مثابه ابزاری برای رشد و توسعه اقتصادی و اشتغالزایی، منافاتی وجود ندارد و نمی توان با فروش و صادرات نفت و گاز به بهانه رونق گرفتن تولید داخل مخالفت کرد. چرا که این دو مقوله، مقولاتی جدا و هر یک دارای اهداف خاص خود است که وجود دیگری یا تاکید بر آن به معنای نفی دیگری نیست.  بنابراین بهتر آن است در شرایط کنونی با تمام توان برای افزایش تولید نفت و گاز و جبران عقب ماندگی های گذشته تلاش کرد و به موازات تلاش برای در اختیار گرفتن سهمی شایسته از بازارهای جهانی نفت و گاز که در سند چشم انداز بیست ساله نیز بر آن تاکید شده است، در جهت تقویت امکانات پالایشی و پتروشیمیایی در داخل کشور تلاش کنیم تا از این نعمت خدادادی در دو جهت داخلی و خارجی استفاده مطلوبی به عمل آوریم.