اجرای چراغ خاموشِ سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز

اختلاف قیمت ارز در بازار آزاد و سامانه نیما به کمترین میزان از زمان راه‌اندازی این سامانه در سال گذشته رسیده است. در واقع، بانک مرکزی به‌صورت چراغ خاموش، یکسان‌سازی نرخ ارز را عملیاتی کرده است. این یکسان‌سازی چگونه صورت گرفت و بانک مرکزی برای یکسان شدن نرخ‌های ارز، چه چیزی را در سیاست ارزی خود تغییر داد؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، نرخ دلار آمریکا امروز (سه‌شنبه ۲۵ تیر) کاهش قابل توجهی یافت و برای نخستین بار در سال جاری از کانال ۱۲ هزار تومانی پایین کشیده شد. در معاملات نقدی امروز در بازار آزاد، نرخ دلار آمریکا در برخی شهرهای کشور حتی تا ۱۱ هزار و ۷۰۰ تومان نیز پایین آمد.
در موردی عجیب، امروز نرخ دلار در بازار آزاد حتی پایین‌تر از صرافی‌های بانکی قرار گرفت که ارز را صرفاً به مسافران تخصیص می‌دهند. نرخ فروش دلار امروز در صرافی ملی ۱۱ هزار و ۹۵۰ تومان بود؛ این در حالی است که در بازار آزاد، هر دلار آمریکا در کانال ۱۱ هزار و ۸۰۰ تومان و حتی ۱۱ هزار و ۷۰۰ تومانی معامله می‌شود.
رویداد مهم‌تر در بازار ارز این است که نرخ دلار در سامانه نیما تقریباً به محدود یکسانی با نرخ ارز در بازار آزاد رسیده است. در حال حاضر، نرخ دلار آمریکا در سامانه نیما حدود ۱۱ هزار و ۷۰۰ تومان است که اختلاف ناچپزی با نرخ‌های بازار آزاد دارد. این میزان اختلاف، بین نرخ‌های سامانه نیما و بازار آزاد، از زمان راه‌اندازی این سامانه در سال گذشته، بی‌سابقه است. در سال گذشته، حتی در مواقعی نرخ ارز در بازار آزاد، بیش از دو برابر سامانه نیما بود اما اکنون وضعیت سامانه نیما، به‌عنوان بازار دوم ارزی و بازار آزاد (به‌عنوان بازار سوم) کاملاً متفاوت شده است.
 
سیاست ارزی بانک مرکزی چگونه تغییر کرد؟
بانک مرکزی در سال گذشته در مقابل افزایش نرخ ارز در سامانه نیما، مقاومت بسیاری از خود به خرج می‌داد و برای چندین ماه در پاییز سال گذشته مانع از این شد که نرخ دلار در سامانه نیما از محدوده ۸ هزار تومانی بالاتر رود. اما در ماه‌ها و هفته‌های اخیر، علی‌رغم این‌که نرخ ارز در بازار آزاد نزولی بوده است اما در مقابل، نرخ ارز در سامانه نیما روند افزایشی داشته است.
در واقع، از ابتدای سال ۹۸، روند افزایشی نرخ ارز در سامانه نیما هیچ‌گاه متوقف نشد و به تدریج نرخ دلار آمریکا در این سامانه از ۹ هزار تومان تا قیمت‌های کنونیِ حدود ۱۱ هزار و ۷۰۰ تومان افزایش یافت.
همزمان با این تحول مهم، گلایه و شکایتِ مسئولان دولت و بانک مرکزی از صادرکنندگان غیرنفتی نیز جای خود را به تقدیر و تشکر داد. سال گذشته و حتی تا اوایل سال جاری مرتباً می‌شنیدیم که مسئولان مختلف از این حرف می‌زدند که بخش قابل توجهی از ارز حاصل از صادرات غیرنفتی به چرخه اقتصاد کشور بازنگشته است. حتی رئیس جمهور سال گذشته در یک مقطع، تأخیر در بازگرداندن ارزهای صادراتی را «خیانت» توصیف کرده بود. اما در یکی دو ماه اخیر، انتقادی نسبت به عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات غیرنفتی به کشور، مطرح نمی‌شود و اکثراً مسئولان از وضعیت موجود، ابراز رضایت می‌کنند. عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی، اخیراً در این مورد گفته است: «خوشبختانه بازار ارز از ثبات برخوردار است و روند بازگشت ارز حاصل از صادرات بهبود یافته است که نشانه استقبال فعالان اقتصادی از سیاست‌های ارزی اخیر است».
این تغییر سیاست ارزی بانک مرکزی بود که باعث شد تا روند بازگشت ارزهای صادراتی به کشور تغییر کند. صادرکنندگان غیرنفتی به دنبال این بودند که ارزهای خود را با قیمت بالاتری در سامانه نیما به فروش برسانند و وقتی با افزایش نرخ‌ها در این سامانه، این امکان برای آن‌ها ایجاد شد، روند ورود ارز به کشور را سرعت بخشیدند. در واقع، بانک مرکزی از موضع اولیه خود که کنترل نرخ‌ها در سامانه نیما بود، عقب‌نشینی کرد و به خواسته صادرکنندگان محصولات غیرنفتی، گردن نهاد.
این تغییری بود که در بازار دوم ارز (سامانه نیما) صورت گرفت. در بازار اول ارز (یعنی ارز ۴۲۰۰ تومانی کالاهای اساسی) نیز تغییراتی صورت گرفت و گوشت، کره، حبوبات، چای و کاغذ از لیست تخصیصِ دلار ۴۲۰۰ تومانی حذف شد. در ادامه ممکن است که تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی به کالاهای بیشتری نیز حذف شود.
به‌طور خلاصه، تغییر در سیاست ارزی دولت و افزایش تدریجی نرخ ارز در سامانه نیما باعث شد تا جریان ورود ارز به کشور تسهیل شود و این امر یکسان‌سازی نرخ ارز را رقم زد. چیزی که در میان مدت اهمیت دارد، این است که آیا این یکسان‌سازی ادامه‌دار خواهد بود یا این‌که یک موج تورمی جدید باعث خواهد شد تا مجدداً نرخ ارز وارد روند افزایشی شود؟ گذشت زمان، پاسخ این سوال را مشخص خواهد کرد.