صندوق‌های بازنشستگی یکی از مهمترین و بحث برانگیزترین موضوعاتی هستند که در اقتصاد ایران وجود دارند و بسیاری از کارشناسان اقتصادی از آن به‌عنوان ابرچالش سال‌های آینده نظام اقتصادی کشور یاد می‌کنند که می‌تواند مشکلات بزرگی برای معیشت میلیون‌ها سالمند ایجاد کند و به بروز بحران‌های اجتماعی دامن بزند. 

صندوق‌های بازنشستگی یکی از مهمترین و بحث برانگیزترین موضوعاتی هستند که در اقتصاد ایران وجود دارند و بسیاری از کارشناسان اقتصادی از آن به‌عنوان ابرچالش سال‌های آینده نظام اقتصادی کشور یاد می‌کنند که می‌تواند مشکلات بزرگی برای معیشت میلیون‌ها سالمند ایجاد کند و به بروز بحران‌های اجتماعی دامن بزند. 
به گزارش مردم سالاری آنلاین، از میان همه صندوق بازنشستگی فعلی در ایران از جمله صندوق‌ بازنشستگی تامین اجتماعی، بسیاری از آنها در وضعیت نابسامانی قرار دارند که از میان عوامل ناکارآمدی صندوق‌های مستمری می‌توان به مواردی از جمله بیکاری، بازنشستگی زودهنگام، رکود اقتصادی و پیری جمعیت کارگری در ایران اشاره کرد.
بسیاری از صندوق‌های بازنشستگی بدون هیچ منبع درآمدی صرفا منتظر دریافت بودجه‌های سالانه از سوی دولت هستند تا بتوانند حقوق و مزایای مستمری بگیران خود را تامین کنند. این روش صندق‌داری صرفا بار هزینه‌ی بیشتری را به دولت و نظام اقتصادی وارد می‌کند و از طرفی دیگر موثر در تامین نیازمندی‌های مستمری بگیران هم نیست.
علی بابایی کارنامی، رئیس فراکسیون کارگری مجلس درباره وضعیت صندوق‌های بازنشستگی به خبرگزاری سلامت گفته است: «صندوق‌های بازنشستگی ابرچالش آینده کشور هستند و با سیاست‌هایی که برای اداره این صندوق‌ها وجود دارد، به جایی نخواهند ‌رسید و مشکلات آنها کمتر نخواهد شد. یعنی الان وضعیت به گونه‌ای شده که صندوق‌ها باید برای پرداخت حقوق اعضای خود از دولت بودجه بگیرند و مدیران هم بگویند که مثلا صندوق‌داری می‌کنند! این صندوق‌داری نیست.»

درآمدهای ناپایدار صندوق بازنشستگی
یکی از مشکلات جدی صندوق‌های بازنشستگی درآمد آنها است، درآمدهایی که چه در صندوق بازنشستگی تامین اجتماعی و چه در صندوق بازنشستگی کشوری که بزرگترین صندوق‌های بازنشستگی کشور هم محسوب می‌شوند، شفافیت کامل را ندارد! به عبارت دیگر، منابع درآمدی و هزینه‌کرد در این صندوق‌ها از شفافیت کافی برخوردار نیست و همین موضوع باعث شده تا این صندوق‌ها به چاه ویلی بدل شوند که هرچه بودجه دولتی برای جبران مشکلات خود می‌گیرند باز هم مشکلاتشان برطرف نشود.
فرامرز توفیقی، فعال کارگری، در مورد بحران صندوق‌های بازنشستگی معتقد است:‌ «بحران از آنجا آغاز می‌شود که صندوق‌های بازنشستگی تأمین اجتماعی و بازنشستگی کشوری توان پرداخت حقوق و مزایای بازنشستگان را ندارند، از طرفی شفافیت در ورودی و خروجی این صندوق‌ها وجود ندارد، باید هم ورودی‌های صندوق شفاف و راستی‌آزمایی شود و هم خروجی‌های صندوق یعنی مستمری که برای بازنشستگان پرداخت می‌شود، به صورت شفاف برای همه اعلام شود.»
به همین دلیل هم است که شفافیت برای صندوق‌های بازنشستگی اهمیت زیاد دارد، هر چند که تمام مشکلات در خود این صندوق‌ها نیست و بعضا کارفرمایان با پرداخت‌های پشت فیشی از دادن حق بیمه کارگران خودداری می‌کنند و همین موضوع باعث می‌شود بخشی از درآمدهای صندوق‌ها حاصل نشود. 
به جرات می‌توان گفت که در هم ریختگی خود صندوق‌ها و همچنین قانون‌گریزی برخی از کارفرمایان در پرداخت حق بیمه و وجود قوانین و بروکراسی‌های طولانی و ده‌ها و شاید صدها مشکل دیگر امروز باعث شده تا این صندوق‌ها کارایی خود را از دست بدهند.

پیر شدن جمعیت و بحرانی بزرگتر از امروز 
براساس شاخص‌های جمعیتی؛ میزان زاد و ولد در ایران روند رو به کاهشی پیدا کرده است. از طرفی با کاهش رشد جمعیت، جمعیت حاضر هم به سمت پیر شدن حرکت می‌کند، این موضوع بدین معناست که در سال‌های آینده میزان جمعیت سالمندی که باید تحت پوشش صندوق‌های بازنشستگی قرار بگیرند بسیار افزایش خواهد یافت. 
براساس داده‌های مرکز آمار ایران، در حدود 9.2 درصد یا 7.5 میلیون نفر از کل جمعیت ایران را شهروندان مسن تشکیل می‌دهند. کارشناسان جمعیت پیش‌بینی می‌کنند تا سال 1400 جمعیت سالخورده به 10 درصد کل جمعیت و در سال 1404 به 30 درصد برسد. این یعنی مستمری بگیران صندوق‌های بازنشستگی در حال افزایش است درحالیکه این صندوق‌ها در بحران‌های عمیق تامین مالی فرو رفته‌اند.
با افزایش جمعیت مستمری‌بگیر، میزان پرداخت مستمری براساس متغیرهای اقتصادی روز هم رشد خواهد کرد، به زبان ساده‌تر صندوق‌ها باید هزینه‌های بیشتری را برای پرداخت به افراد تحت پوشش خود صرف کنند که با توجه به روش‌های امروز درآمدی و هزینه‌کرد این احتمال وجود دارد که مشکلات سال‌های آینده بسیار عمیق‌تر و بزرگتر از امروز باشد. 
ولی این همه مشکل نیست چراکه بسیاری از صندوق‌های بازنشستگی حیات خلوت سیاسیون محسوب می‌شوند که می‌توانند هر زمانی که نیاز است به دارایی‌های آن دست‌اندازی کنند. رئیس فراکسیون کارگری مجلس معتقد است: «باید کارکرد اقتصادی صندوق‌ها مورد بازبینی قرار بگیرد چراکه در حال حاضر این بخش به حیاط خلوت دولت‌ها بدل شده و تا زمانیکه دولت‌ها می‌خواهند از فضای مالی صندوق‌ها به‌عنوان حیاط خلوت خود استفاده کنند، طبیعی است که امروز ما شاهد این مشکلات باشیم.»
به هر حال آینده معیشتی میلیون‌ها نفر به منابع درآمدی صندوق‌های بازنشستگی گره خورده و در سال‌های بعد شاهد افزایش جمعیت این صندوق‌ها هم خواهیم بود. اگر امروز برای درمان مشکلات این صندوق‌ها فکری نشود باید شاهد بروز بحران‌های اجتماعی شدیدتری باشیم. همانگونه که چند هفته پیش شاهد تجمع‌های اعتراضی بازنشستگان سازمان تامین اجتماعی در شهرهای مختلف ایران بودیم. 
گزارش: محمد سیاح