سایه امید بر 37 سال رابطه پرفراز و نشیب

امروز فیلیپ هاموند وزیر امور خارجه انگلیس به تهران می آید تا با بازگشایی سفارت انگلیس در تهران و همزمان، سفارت ایران در لندن، امید و آرامش بر روابط پرفراز و نشیب دو کشور سایه بیفکند.
به گزارش فریادگر، سوابق روابط ایران و انگلیس به ۴۵۰ سال می رسد. در خلال سال های ۱۵۶۱ تا ۱۵۶۳ میلادی آنتونی جنکینسون نماینده شرکت انگلیسی مسکووی به دربار شاه تهماسب یکم صفوی سفر کرده و اقداماتی جهت برقراری روابط اقتصادی انجام می‌دهد تا پایه گذار تعاملات دو کشور باشد. اما روابط دو کشور در ۳۷ سالی که از پیروزی انقلاب اسلامی سپری می شود فراز و نشیب های بسیار زیادی داشته است؛ فراز و نشیبی که اوج آن تسخیر سفارت انگلیس در تهران توسط تعدادی از دانشجویان اصولگرا در سال ۱۳۹۰ بود که منجر به تعطیلی سفارت انگلیس در تهران شد. جالب اینجاست که در سال ۱۳۵۸ و پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران، تعدادی دیگر از دانشجویان خط امام، به سفارت انگلستان حمله کرده بودند که با مداخله پلیس، موفق به ورود به سفارت نشدند. مدت کوتاهی بعد از این واقعه بود که انگلیستصمیم به خروج کارمندان خود از تهران گرفت و سفارت سوئد را حافظ منافع خود در ایران اعلام کرد. دومین بحران جدی در روابط دوجانبه پس از پیروزی انقلاب، مربوط به اشغال سفارت ایران در لندن بود که منجر به کشته‌شدن دو تن از کارمندان سفارت شد و دولت ایران، پلیس انگلیس را به موجب کوتاهی در برخورد با مهاجمان که منجر به اشغال ۶ روزه سفارت و قتل کارمندان ایرانی آن بود، مقصر دانست.
در سال ۱۹۸۷ میلادی و در خلال جنگ ایران و عراق، تمامی کارکنان سفارت در پی تیرگی روابط ایران و انگلیس به لندن فراخوانده شدند و مجدداً سفارت سوئد حافظ منافع انگلیس معرفی شد. در نوامبر ۱۹۸۸ میلادی، جفری هاو وزیر خارجه بریتانیا با علی‌اکبر ولایتی وزیر امور خارجه وقت ایران در مورد برقراری دوباره روابط دیپلماتیک به توافق رسید اما چند ماه بعد در ۱۴ فوریه ۱۹۸۹ میلادی، فتوای امام خمینی (ره) در مورد مرتد بودن سلمان رشدی، انگلیس بار دیگر، تمامی کارکنان خود را از ایران خارج کرد و سفارت به حالت نیمه تعطیل درآمد. ایران نیز در ۷ فوریه همان سال روابط خود را به حالت تعلیق درآورد. در ۲۸ آوریل ۱۹۹۴ در اعتراض به به‌رسمیت شناختن ارتش جمهوری‌خواه ایرلند توسط ایران، باز هم انگلیس تعدادی از دیپلمات‌های خود را فراخواند. اما در ۱۸ مه ۱۹۹۹ روابط دو کشور مجدداً تا سطح فعالیت وزراتخانه‌ها افزایش پیدا کرد. اما پس از آنکه حکم دادگاه میکونوس در آلمان در خصوص دخالت برخی مقامات ایرانی در مورد این پرونده صادر شد انگلیس نیز همانند سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا سفیر خود را از ایران فراخواند.
از دولت اصلاحات تا دولت احمدی نژاد
با روی کار آمدن دولت اصلاحات، فصل تازه ای از روابط دو کشور آغاز شد. در سال ۱۹۹۹ و در جریان دیدار رابین کوک و کمال خرازی، وزرای امور خارجه وقت دو کشور در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، روابط سیاسی میان دو کشور، به سطح سفیر ارتقا پیدا کرد. اما با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد روابط سیاسی میان دو کشور تا حد زیادی دچار تنش شد. دولت انگلیس در موضعی رسمی، برنامه هسته‌ای ایران را تهدیدی برای منطقه خاورمیانه خواند و ایران نیز برخورد این کشور را ««توطئه و اقدامات شیطنت‌آمیز انگلیس علیه نظام جمهوری اسلامی ایران» نامید.
ماجرای ملوانان انگلیسی هم ماجرای جالبی در زمان دولت گذشته بود که در تاریخ ثبت شد. در سوم فروردین ۱۳۸۶، ۱۵ ملوان انگلیسی توسط نیروهای ایرانی در آب‌های خلیج فارس دستگیر شدند. پس از یک سری کشمکش، محمود احمدی‌نژاد روز پانزدهم فروردین در یک کنفرانس خبری اعلام کرد که ملوانان انگلیسی مورد عفو قرار گرفته و بلافاصله پس از کنفرانس خبری او آزاد خواهند شد و سپس احمدی نژاد، در تناقضی آشکار نسبت به دو هفته پیش از آن، ملوانان انگلیسی را با اعطای کت و شلوار بدرقه کرد تا برخی از ملوانان نیز پس از بازگشت به کشورشان مطالبی علیه ایران منتشر کنند!
انگلیس و انتخابات ۸۸
پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ در ایران، روابط دو کشور باز هم تیره تر شد و وزارت امور خارجه ایران دو دیپلمات ارشد سفارت بریتانیا در تهران را اخراج کرد و در واکنش انگلیس نیز، دو دیپلمات شاغل در سفارت ایران در لندن را اخراج کرد.
سپس ۹ تن از کارکنان ایرانی سفارت انگلستان در تهران به اتهام «دست‌داشتن در شورش‌های پس از انتخابات دهمین دوره ریاست‌جمهوری ایران»، توسط نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی بازداشت شدند. اوج اختلافات دو کشور زمانی رقم خورد که در تاریخ ۹ دسامبر ۲۰۱۰ میلادی، وب‌گاه سفارت انگلیس در ایران، به مناسبت روز جهانی حقوق بشر یادداشت انتقادآمیزی در مورد وضع حقوق بشر در ایران را به قلم سایمون گَس، سفیر این کشور در تهران منتشر کرد که باعث احضار او به وزارت امور خارجه شد و تظاهراتی نیز در مقابل سفارت بریتانیا در تهران، از سوی «بسیج دانشجویی» انجام گرفت. هم‌چنین شماری از مقام‌های ایرانی و گروهی از نمایندگان مجلس خواستار اخراج سفیر انگلیس از تهران و کاهش سطح روابط سیاسی با این کشور شدند. سرانجام روز هشتم آذر ۹۰ با حمله جمعی از معترضان به سفارت انگلیس در تهران، خساراتی به آن وارد آمد و سفارت انگلیس رسما تعطیل شد. دیپلمات های ایرانی در سفارت انگلیس نیز ظرف ۴۸ ساعت مجبور به ترک لندن شدند.
اولین دیدار سران پس از انقلاب
با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، روابط دو کشور وارد فاز تازه ای شد بطوریکه اولین دیدار سران دو کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی صورت گرفت. در زمان دولت اصلاحات، تنها یک بار رییس دولت اصلاحات با تونی بلر نخست وزیر وقت انگلیس، تلفنی صحبت کرده بود اما روز ۲۸ آبان ۹۲، پس از بیش از یک دهه، روسای جمهور ایران و انگلیس، روحانی و دیوید کامرون تلفنی با هم صحبت کردند و یک سال بعد، در دوم مهر ۹۳، نخستین دیدار سران دو کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی رقم خورد.
حالا با تحقق توافق هسته ای و لغو تحریم ها بر ضد ایران، وزیر امور خارجه انگلیس که نقش فعالی در مذاکرات هسته ای ایفا می کرد به تهران آمده تا هم سفارت این کشور در تهران را که فعلا در حد کاردار فعال خواهد شد بازگشایی کند، و هم همانند همتایان آلمانی و ایتالیایی و فرانسوی خود، برای فعالیتهای اقتصادی در ایران در دوران پساتحریم برنامه ریزی کند.
به نظر می رسد دیپلماسی دولت تدبیر و امید به روزهای برداشت محصول نزدیک شده است.