یادی از نخستین گردهماییِ علمی در ایرانِ معاصر

در مهرماهِ ۱۳۱۳، بزرگداشتِ هزاره‌ی فردوسی (هزارمین سالِ زادروزِ او) در ایران و بسیاری از کشورهای جهان برگزار شد که در طی آن به فردوسی که همه‌ی زندگیِ خویش را، داوطلبانه و بی‌هیچ چشمداشتی، صرف خدمتی ماندگار به تاریخ و فرهنگ و زبانِ ایران کرده بود لقبِ «میهن‌دوست‌ترینِ ایرانیان» را دادند.
به گزارشِ «مردم‌سالاری آنلاین»، به هنگامی که هزارمین سالِ زادروزِ فرزانه‌ی توس، فردوسی، نزدیک می‌شد دولت و ملتِ ایران بر آن شدند که به افتخارِ هزارمین سالِ تولدِ این سخندانِ بزرگ جشنهایی در تهران و دیگر شهرها برپا دارند. همین ‌که آوازه‌ی برگزاری این جشنها به دیگر کشورها رسید، دیگر دولتها و ملتها نیز خواهانِ همکاری در این راه با دولت و ملتِ ایران شدند و چنین در پایتخت و شهرهای بیشترِ کشورهای آن روزگار جشنهایی باشکوه به نامِ فردوسی به ریاستِ پادشاه یا نخست‌وزیر یا رئیس‌جمهور آن کشورها در شهرهایی همچون لندن، پاریس، برلین، رم و مسکو برپا شد و بدین‌وسیله جهانِ متمدنِ آن روزگار هزار سالگی شاعرِ ملیِ ایران را هم برای ارج به ملتِ ایران و هم برای آنکه فردوسی و همانندانِ او ازآنِ همه‌ی جهانیان‌اند گرامی داشت.
در کنگره‌ی هزاره‌ی فردوسی که از ۱۲ تا ۱۶ مهرماهِ ۱۳۱۳ در تهران برپا شد بیش از صد دانشمند ـ که در زمینه‌ی ایرانشناسی سرآمدِ روزگارِ خود بودند ـ از سراسرِ جهان به تهران آمدند تا درباره‌ی فردوسی و کارِ سُتُرگ او ـ شاهنامه ـ سخن گویند؛ ایرانشناسانی نامدار همچون: کریستن‌ سنِ دانمارکی، مینورسکی و برتلس و فریمانِ روسی، ریپکای چکی، آشیکاگای ژاپنی، گدار و ماسه‌ی فرانسوی، راسِ انگلیسی، عزّامِ مصری؛ نیز دانشمندانِ پارسیِ هند همچون: بهرام گور تهمورس آنکلساریا، جمشید اونوالا و دستور نوشیروان؛ نیز دانشمندانِ ایرانی همچون: ابراهیم پورداود، احمد کسروی، حسن پیرنیا، محمدعلی فروغی، علی‌اصغر حکمت، حسن تقی‌زاده، محمد قزوینی، ملک‌الشعرای بهار، کیخسرو شاهرخ، بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال‌الدین همایی، عبدالعظیم قریب، رضازاده شفق، سعید نفیسی، علی‌اکبر دهخدا، مجتبی مینوی، احمد بهمنیار و یوسف اعتصام گرد آمدند و با محوریتِ فردوسی و شاهنامه‌اش نخستین گردهماییِ بزرگِ علمیِ در ایرانِ معاصر شکل گرفت.
 افزون بر سخنرانیهای این دانشمندان، یکی از کارهای ماندگاری که در این میان انجام شد ساخت و بازگشایی آرامگاهِ فردوسی بود.
ساختِ آرامگاهِ فردوسی که هشت سال پیش از برپاییِ جشنها از سویِ انجمنِ آثارِ ملی آغاز شده بود با یاریِ دولت و ملتِ آن روزگارِ ایران پایان گرفت. پولِ ساختِ این آرامگاه را نیز یک‌یکِ ایرانیان با خریدِ برگه‌های بخت‌آزمایی‌ای که انجمنِ آثارِ ملی برای ساختِ آرامگاهِ فردوسی چاپ و پخش کرده بود دادند تا ارج و احترامِ خود را به شاعری که در هزار سال پیش از آنان، با رنجی بسیار، تاریخ و فرهنگ و زبانشان را زنده کرده بود به جای آورند. چنین، با پولِ مردمِ آن روزگارِ ایران، ساختمانِ پرشکوه و تاریخیِ آرامگاه در سالِ ۱۳۱۳ ساخته و پرداخته شد و در روزهای جشنِ فردوسی، رضاشاه آن را در آیینی با حضورِ دانشمندانِ سراسرِ جهان که برای شرکت در کنگره‌ی هزاره‌ی فردوسی به تهران و از آنجا به توس آمده بودند افتتاح کرد.
همزمان با کنگره‌ی هزاره‌ی فردوسی در بیشتر شهرهای ایران سخنرانیها، شعرخوانیها و نمایشهایی برگرفته از شاهنامه اجرا شد و همچنین خیابانها، دبستانها و دبیرستانهای شهرهای گوناگونِ ایران به نامِ فردوسی نامگذاری گردید.
برگزاری آیینهای هزاره‌ی فردوسی جنبشی بزرگ و شوری تازه در ایرانیان برای شناخت تاریخ و فرهنگِ خود و شاهنامه‌پژوهی به وجود آورد و در این میان، افزون بر مقاله‌های بسیار در روزنامه‌های آن روزِ ایران، دو تصحیحِ مهم از شاهنامه با سرمایه‌ی کتابفروشیهای خاور و بروخیم در ایران چاپ شدند.
بی‌گمان برگزاری هزاره‌ی فردوسی در سالِ ۱۳۱۳ مهم‌ترین رویدادِ فرهنگیِ ایرانِ معاصر است؛ زیرا بیش از صد دانشمندِ نامدار از سراسرِ جهان در تهران گردآمدند تا هزارمین سالِ زادروزِ فردوسی، حماسه‌سرایِ بزرگِ ایران، را پاس دارند. برپایی این جشن، از یکسو فرهنگِ کهن و پربار ایران را به جهانیانِ آن روز شناساند، و از سویی دگر، دگرگونیهایی بنیادین در شاهنامه‌پژوهی و فردوسی‌شناسی ایجاد کرد، تا بدانجا که با گذشتِ هشتادوچهار سال از برپاییِ آن، هنوز تاثیراتِ شگرفش بر پهنه‌ی ایرانشناسی دیده می‌شود.
با توجه به اینکه، برگزاری هزاره‌ی فردوسی و نیز ساختمانِ آرامگاه وی سرمشقی بود برای ملتِ ایران در زمینه‌ی چگونگیِ پاسداشتِ نام‌آواران علم و ادبِ این سرزمینِ کهنسال، برای امروز نیز می‌توان گفت که برپایی چنین کنگره‌ها و نشستهایی در زمینه‌های گوناگونِ علمی و ادبی از ضروریات است و نمی‌توان تصور کرد که بی‌برپایی چنین نشستهایی کارِ علم و ادب رونقی گیرد.