بحرانِ آب در خاورمیانه چگونه به تنش و درگیری می رسد؟

امروزه آسیا، به ویژه آسیای غربی که ایرانِ ما نیز در آن جای دارد، از کم‌آبی و خشکسالی رنج می‌برد. این دو در کنارِ دگرگونیِ اقلیم و گرمایشِ جهانی، در آینده‌ای نزدیک، می‌تواند به تنشهای آبی میانِ همسایگان بینجامد.
به دنباله گزارشِ «مردم‌سالاری آنلاین» را از بحرانِ آب در خاورمیانه، چالشهای پیشِ رو و چشم‌اندازِ آینده می‌خوانید.
 
کم‌آبی و خشکسالی
بیشترِ اقلیمِ آسیای غربی را سرزمینهایی خشک و گرم فراگرفته‌اند که در زمستان بارشهایی اندک نیز بر آنها می‌بارد.
از آنجا که کم‌آبی یکی از گرفتاریهای همیشگی آسیای غربی بوده است بسیاری از شهرها در جاهایی ساخته شد‌ه‌اند که نزدیکِ منابعِ آبی، همچون رودخانه‌ها، باشند.
بروزِ خشکسالیهای دوره‌ای فراهم کردنِ آب موردِ نیاز این مناطق را با مشکلاتی بسیار روبرو کرده است تا آنجا که بسیاری از کشورهای غربِ آسیا برای فراهم کردنِ آبِ شیرین خود به شیرین‌سازیِ آب دریاها روی آورده‌اند و بیشترِ نیازِ خود را از این راه فراهم می‌کنند.
دیگر گرفتاری در فراهم کردن آب در این مناطق پراکندگیِ زمانِ بارشها است که کشورهای غربِ آسیا را واداشته تا در پیش گرفتنِ راهکارهایی همچون ساختنِ سدهایی بزرگ بتوانند آب را به هنگامِ بارش ذخیره کنند تا در زمانهای کم‌آبی بهره گیرند. این سدها، از سویی دیگر، تاثیراتِ مخربِ بسیاری بر زیست‌بومها و پهنه‌های آبی این مناطق گذاشته‌اند.
 
دگرگونیِ اقلیم و گرمایشِ جهانی
پژوهشها و نمونه‌سازیهای علمی گواهِ آن‌اند که دگرگونیهای اقلیم در غربِ آسیا شدیدتر از دیگر جاهای جهان بوده است. نمودِ این پدیده‌ی جهانی در این مناطق بیشتر به گونه‌ی افزایشِ دما و کاهشِ بارش و نیز به صورتِ خشکسالیها و سیلها جلوه‌گر است.
برپایه‌ی گزارشِ مرکزِ پژوهشهای مجلس برای مجمعِ مجالسِ آسیایی، دگرگونیِ اقلیم در غربِ آسیا که پیش از این تغییرات نیز دچارِ کم‌آبی و خشکسالی بوده است چالشهایی بسیار پیشِ پایِ کشورها و ملتهای خاورمیانه خواهد گذاشت. پژوهشهای علمی نیز نشانگر این‌اند که خاورمیانه سالهایی خشک‌تر و کم‌آب‌تر نسبت به گذشته و اکنون در پیش رو دارد که این چشم‌اندازی مطلوب را ترسیم نمی‌کند و اگر در مدیریتِ منابعِ آبی در کشورهای منطقه تجدیدِ نظر نشود جز آینده‌ای شوم چیزی دیگر نمی‌تواند رقم بخورد.
 
مناقشه‌ها و تنشهای آبیِ محتمل در خاورمیانه
از آنجا که مرزهای حوضه‌ی آبریز با مرزهای جغرافیایی کشورهای خاورمیانه همخوانی ندارند بسیاری از منابعِ آبی میان کشورهای این منطقه مشترک‌اند، و به علتِ حوضه‌های آبریزِ مشترک میانِ چند کشور ـ همچون دجله، فرات، نیل، اردن، ارس، هیرمند و آمودریا ـ توانشِ بالایی برای تنش و درگیری میان کشورهای خاورمیانه وجود دارد.
در این میان، بی‌گمان، دگرگونیِ اقلیم و کم‌آبی در خاورمیانه بدین تنشها و رویاروییها دامن خواهد زد، و از آنجا که کشورهای بالادستی پتانسیل بهره از آبهای مشترک را دارند، از آن همچون ابزاری سیاسی دربرابرِ کشورهای پایین‌دست سود خواهند برد. زین‌رو تا دیر نشده است باید زمینه‌های قانونی و  پیش‌نیازهای گوناگون برای همکاری کشورهای منطقه را فراهم کرد. در این زمینه مجمعِ مجالسِ آسیایی که به زودی به ریاستِ مجلسِ ایران برگزار خواهد شد می‌تواند نقشی مهم در این زمینه ایفا کند.
 
آبهای مشترکِ ایران و همسایگانش
ایران دستِ کم چهار حوضه‌ی آبریزِ مشترک با همسایگانِ خود دارند: حوضه‌ی آبریز ارس ـ کورا، میانِ ایران، ارمنستان، ترکیه، باکو و گرجستان؛ حوضه‌ی آبریزِ اترک، میانِ ایران و ترکمنستان؛ حوضه‌ی آبریزِ هیرمند، میانِ افغانستان، ایران و پاکستان؛ و حوضه‌ی آبریزِ دجله، میانِ ترکیه، عراق و ایران مشترک‌اند که باید به همسایگان بر سر چگونگیِ بهره‌ی مشترک از این منابعِ آبی با توافقهایی قانونی دست یافت تا جلوی تنشهای احتمالی در آینده را گرفت.
 
مدیریتِ آب در خاورمیانه و راهکارهای پیشِ رو
برپایه‌ی گزارشِ سازمانِ ملل، در آینده، خاورمیانه و شمالِ افریقا به سرزمینهایی خشک‌تر و گرم‌تر تبدیل خواهند شد و با افزایشِ دما و خشکسالیهای پی‌درپی و کاهشِ بارندگی در این مناطق، تا سالِ ۲۰۵۰، جمعیتی میانِ ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر تحتِ تاثیرِ تنشِ آبی شدید قرار خواهند گرفت. برای رویارویی درست با پدیده‌ی دگرگونیِ اقلیم در خاورمیانه باید کشورهای منطقه دست یاری به سوی یکدیگر دراز کنند و باید اقداماتِ پیشگیرانه‌ی برنامه‌مند و یکپارچه‌ای را در دستور کار قرار دهند.
همچنین، از آنجا که بسیاری از حوضه‌های آبریزِ خاورمیانه میان دو یا چند کشور مشترک‌اند و درنتیجه منابعِ آب آنها نیز مشترک می‌شود باید راهکارهایی قانونی اندیشیده شود تا در آینده‌ای نزدیک کشورهای بالادستی از آب به عنوانِ یک ابزارِ سیاسی دربرابرِ کشورهای پایین‌دستی استقاده نکنند، و حقِ کشورهای پایین‌دست درباره‌ی منابعِ آبِ مشترک را به رسمیت بشناسند، و برنامه‌هایی مدون برای بهره از منابعِ آبیِ مشترک برپایه‌ی منافعِ مشترک تدوین کنند، و به موافقتنامه‌های آبیِ جامع در زمینه‌ی منابعِ آبی مشترک دست یابند.