مهاجرت به معنای کلی، جابجایی و تغییر مکان زندگی به مکان دیگر برای بهبود زندگی یا فرار از آسیب است. مهاجرت انسان‌ها همیشه وجود داشته است. افراد برای فرار از جنگ و قحطی یا برای به دست آوردن منابع یا زندگی بهتر، کوچ می‌کردند. امروزه مهاجرت اقدامی‌بین‌المللی از سوی مردم یک کشور به کشور مقصد که در آن بومی‌محسوب نمی‌شوند و شهروند آن جا نیستند، به شمار می‌آید.
هدف از مهاجرت، سکونت و اقامت در کشور مقصد به ویژه اقامت دائم و اخذ شهروندی آن کشور و همچنین اشتغال به کار به عنوان کارگر مهاجر یا به طور موقت به عنوان کارگر خارجی است. درواقع مهاجرت معمولاً به جابه جایی طولانی مدت اطلاق می‌شود و شامل گردشگران و بازدیدکنندگان موقتی و کوتاه مدت نمی‌شود؛ لیکن مهاجرت کوتاه و فصلی نیروی کار به عنوان زیرمجموعه مهاجرت به حساب می‌آید و مردم معمولاً برای ساخت آینده‌ای بهتر و فرار از مشکلات موجود در کشور خود تصمیم به مهاجرت می‌گیرند.
مهاجرت یکی از شاخصه‌های کلیدی جهان به هم پیوسته امروز است. علی رغم نگرانی‌های بسیاری که از جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی آن وجود دارد، مهاجرت به طورکلی تولید ناخالص داخلی جهان را افزایش داده است.
امروزه جمعیت کسانی که در کشوری به غیراز کشور محل تولد خودشان در حال زندگی اند بالغ بر ۲۵۸ میلیون نفر است. از این تعداد حدود ۹۰ درصد به صورت اختیاری مهاجرت کرده‌اند و فقط ۱۰ درصد از مهاجران جهان به اجبار ترک خانه و کاشانه کرده‌اند. در طول ۱۷ سال اخیر تعداد کل مهاجران در جهان ۸۵ میلیون نفر افزایش داشته است.
در دنیای امروز، جغرافیا و مرزهای جغرافیایی به یک مفهوم ذهنی تبدیل شده‌اند. مفاهیمی‌چون کشور و ملیت دچار تغییراتی بنیادین شده‌اند. حالا دیگر کشور بزرگی از انسان‌ها در کره‌ی زمین به وجود آمده است که نه زبان مشترکی دارند و نه پابند زمین مشترکی هستند. فقط در یک ویژگی بسیار مهم مشترک‌اند: اهل هجرت‌اند. هر چیز آشنایی را که از بدو تولد با آن خو گرفتند رها کرده‌اند و برای شروع یک زندگی دیگر در جغرافیایی دیگر از کره‌ی زمین همه چیز را پشت سر گذاشته‌اند. رشد مهاجرت در جهان طی دهه‌های گذشته یک روند پایدار و تدریجی بوده است: از حدود ۹۰ میلیون نفر در سال ۱۹۶۰ به حدود ۲۵۸ میلیون نفر در سال ۲۰۱۷. عمده‌ی روندهای مهاجرت در جهان از کشورهای در حال توسعه به کشورهای توسعه یافته است. البته عکس این قضیه نیز وجود داشته و روند مهاجرت از کشورهای توسعه یافته به کشورهای درحال توسعه نیز رخ داده است.
شبکه‌های اجتماعی و مهاجرت
در بازه زمانی یک ساله، تعداد 453 هزار و 500 پست اینستاگرامی‌از سوی 100 هزار صفحه یا پیج با 340 میلیون فالوئر، پیرامون موضوع مهاجرت منتشر شده است که مطالعه محتوای این پست‌ها، یکی از محورهای اصلی توجه گزارش پیش‌روست. مطابق با برآورد انجام شده، به صورت کلی محتویات انتشار یافته در موضوع مذکور 110 میلیون بازدید داشته است، به‌نحوی که هر پست به صورت میانگین 250 بازدید دریافت کرده است. اما جالب توجه اینجاست که همین پست با این تعداد بازدید، در حدود 65 میلیون لایک دریافت کرده و منجر به دریافت و انتشار 5/2 میلیون کامنت شده است. بدین‌ترتیب، هر کاربر برای هر پست، نزدیک به 143 لایک و بیش از 5 کامنت دریافت کرده است. در بستر توییتر در بازه زمانی مورد مطالعه گزارش، تعداد 1.3 میلیون پست (توییت، ریتوییت و ...) از سوی 120 هزار منبع تولید محتوا (اعم از تولیدکنندگان و ریتوییت‌کنندگان) با فالوئر، منتشر شده و بیش از 4 میلیون لایک دریافت کرده و 700 هزار بار ریتوییت شده‌اند. مطالعه محتوای این توییت‌ها، یکی از محورهای اصلی توجه گزارش پیش‌روست. بدین‌ترتیب، هر کاربر حاضر در این چرخه، به صورت تقریبی کمی‌بیشتر از 3 پست را لایک کرده و کمی‌بیشتر از 1 بار نیز آن را ریتوییت کرده است. این موضوع خود نیز متعین سازماندهی و ایمپرشن بیشتر کاربران به نسبت اینگیجمنت آنها در موضوع گزارش است.
توئیتر و رویکرد کلی کاربران
در این بخش رویکرد کاربران توییتر نسبت به موضوع مهاجرت از کشور در قالب نمودار توضیح و نمایش داده شده است. بررسی محتوای منتشر شده توسط کاربران توییتر پیرامون موضوع مهاجرت، نشان می‌دهد که حدود 60 درصد کاربران این بستر نسبت به مهاجرت از کشور رویکردی مثبت، نزدیک 25 درصد رویکردی خنثی، حدود 12 درصد رویکردی انتقادی و 5 درصد رویکردی تخریبی دارند.
اعتقاد به داشتن شرایط بهتر زندگی بعد از مهاجرت، آرزوی مهاجرت برای دیگران، اعتقاد به افزایش درآمد بعد از خروج از ایران، نارضایتی از وضعیت کشور در حوزه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و ... و تلاش برای رهایی از این وضعیت و ... از موضوعاتی بوده است که زمینه رویکرد مثبت کاربران توییتر نسبت به مهاجرت را ایجاد کرده است.
صحبت از افزایش میزان مهاجرت اطرافیان، صحبت از سختی‌ها و محدودیت‌های مهاجرت و مقایسه آن با مزایای آن، اشاره به عدم تفاوت مهاجرت و ماندن در کشور برای گروهی از مردم، معرفی مشاوران و وکلایی که در این حوزه فعالیت داشته‌اند برای راهنمایی، صحبت در مورد مقاصد مختلف در مهاجرت و تفاوت کشورهای مختلف در پذیرش مهاجر و... از موضوعاتی بوده است که زمینه رویکرد خنثی برای کاربران توییتر را ایجاد کرده است. صحبت از سختی‌های مهاجرت از جمله مشکلات دوری از خانواده، مشکلات رفاهی همچون تهیه غذا، غریب بودن در مکانی خارج از کشور خود و ... ، اعتقاد به ماندن در کشور و مبارزه با مشکلاتی که باعث مهاجرت است، اعتقاد به تلاش برای پیشرفت کشور و تقدم آن بر رفاه شخصی و ... از جمله موضوعاتی است که زمینه رویکرد انتقادی کاربران این بستر را ایجاد کرده است. صحبت و تخریب در مورد کسانی که نان این کشور را خورده‌اند اما با مهاجرت به نوعی آن را به فروش می‌گذارند، اشاره به دلیل ناموجه برخی از مردم همچون وجود آزادی جنسی در دیگر کشورها و... از جمله موضوعاتی بوده است که زمینه رویکرد تخریبی کاربران این بستر را ایجاد کرده است.
موضوعات کلی بستر توئیتر
در این بخش موضوعات کلی مورد اشاره توسط کاربران بستر توییتر پیرامون موضوع مهاجرت در قالب نمودار توضیح و نمایش داده شده است. بررسی موضوعات مطرح شده توسط کاربران توییتر نشان می‌دهد که حدود 64 درصد موضوعات مطرح شده توسط کاربران در حوزه فرهنگی است.
موضوعات فرهنگی مطرح شده توسط کاربران شامل دوراهی خانواده و مهاجرت برای کسانی که تصمیم به خروج از کشور دارند، صحبت از میزان مهاجرت اطرافیان و دوراهی علاقه و رفاه آنها، صحبت از میزان مهاجرت نخبگان و پزشکان، مقایسه نیازهای طبقات مختلف با قوانین کشور و وضعیت فعلی آن، آرزوی مهاجرت برای اطرافیان و دوستان به دلیل اعتقاد به شرایط بهتر در بیرون از مرزهای کشور، تاکید گروهی بر حس وطن پرستی و ترجیح منافع کشور به منافع شخصی و تلاش برای ساخت وطن به جای ترک آن، انتقاد از فخرفروشی برخی از کسانی که مهاجرت کرده‌اند و ... از موضوعاتی بوده است که درنمودار فوق در قالب موضوعات کلان فرهنگی نمایش داده شده است. حدود 18 درصد از موضوعات مطرح شده توسط کاربران این بستر نیز مربوط به حوزه اجتماعی هستند. موضوعات اجتماعی مطرح شده شامل معرفی مشاوران و وکلای برجسته برای کمک به کسانی که قصد مهاجرت دارند، اعلام خبر مهاجرت اطرافیان و آمارهای موجود در مورد خروج از کشور، اشاره به تمایل جمعی بخش زیادی از جوانان برای مهاجرت و ادامه زندگی در کشور دیگری، صحبت از پشتکار افراد برای تلاش در جهت زندگی در خارج از مرزهای کشور و ... هستند.
حدود 10 درصد محتوای منتشر شده پیرامون مساله مهاجرت مربوط به موضوعات سیاسی است. این موضوعات شامل عدم قبول حضور در کشور دیگر توسط کشور مقصد، صحبت از پروسه جذب مهاجر، اشاره به مشکلات ایرانیان برای حضور در کشوری دیگر به واسطه تحریم و اقدامات ترامپ و ... هستند. حدود 6 درصد محتوای منتشر شده در موضوع بررسی دیدگاه کاربران نسبت به مساله مهاجرت، به موضوعات کاری مربوط است. این موضوعات شامل اشاره به وضعیت شغلی نامناسب پزشکان و پرستاران و انتشار اعتراض آنها، اعلام نیاز به متخصصین مختلف برای حضور در کشوری خاص برای کار و ... هستند. حدود 3 درصد محتوای منتشر شده پیرامون مهاجرت نیز در حوزه اقتصادی قابل ارزیابی هستند. این موضوعات شامل اعتقاد به بهبود وضعیت اقتصادی بعد از مهاجرت، ترغیب به مهاجرت به دلیل اقتصادی نامناسب داخلی، صحبت از عدم توانایی مالی برای مهاجرت و... هستند.
رویکرد کلی کاربران در اینستاگرام
در این بخش رویکرد کاربران اینستاگرام نسبت به مهاجرت در قالب نمودار توضیح و نمایش داده شده است. بررسی رویکرد کاربران اینستاگرام از طریق بررسی کامنت و نظر آنها، نشان می‌دهد که حدود 59 درصد این مخاطبان نسبت به مهاجرت رویکردی مثبت، حدود 28 درصد رویکردی خنثی، حدود 9 درصد رویکردی انتقادی و حدود 4 درصد رویکردی تخریبی دارند. بررسی دلایل رویکرد مثبت کاربران اینستاگرام نشان می‌دهد که بیشتر کاربران با درنظر گرفتن این دیدگاه که زندگی در خارج از ایران دارای شرایط مناسب و امتیازهای زیادی بوده، نسبت به مهاجرت دید خوب و مثبتی دارند. بخش دیگری از کاربران با صحبت در مورد شرایط و محدودیت‌های مختلف در داخل کشور از جمله وضعیت اقتصادی و مشکلات اجتماعی از تمایل خود برای مهاجرت از کشور صحبت می‌کنند. کاربرانی که دارای رویکردی خنثی نسبت به مهاجرت بوده و حدود 28 درصد از کاربران را شامل می‌شود، بیشتر به اعلام اخبار مختلف مهاجرت از جمله خبر مهاجرت اطرافیان و سلبریتی‌ها، معرفی مکان‌ها، صحبت مشاوران مختلف در مورد شرایط و روش‌های مختلف مهاجرت و ... صحبت کرده‌اند. حدود 9 درصد کاربران بررسی شده دارای رویکردی انتقادی به مهاجرت هستند. این کاربران به انتقاد از افرادی می‌پردازند که از شرایط و امکانات کشور استفاده کرده و در زمانی که کشور به کمک آنها احتیاج دارد، مهاجرت می‌کنند. کاربرانی که دارای رویکردی تخریبی به مهاجرت بوده بیشتر کسانی هستند که به شدت به کشور علاقه داشته و زندگی در خارج از ایران را بهتر از داخل ایران نمی‌دانند. برخی دیگر از کاربران به تخریب شخصیت سلبریتی‌هایی پرداخته‌اند که بدون داشتن توانایی بالا کشور خود را به کشورهای دیگر می‌فروشند.
موضوعات کلی بستر اینستاگرام
در این بخش موضوعات کلی مورد اشاره توسط کاربران اینستاگرام در مورد مهاجرت توضیح و در قالب نمودار نمایش داده شده است. بررسی موضوعات کلی مورد اشاره توسط کاربران اینستاگرام در مورد مهاجرت نشان می‌دهد که حدود 39 درصد موضوعات مورد اشاره در حوزه اجتماعی، حدود 20 درصد فرهنگی، حدود 16 درصد اقتصادی و کاری، حدود 12 درصد علمی‌و آموزشی، حدود 8 درصد سیاسی و حدود 5 درصد مربوط به موضوعات ورزشی است.
ابرکلمات توئیتر
طبق ابرکلمات مشخص شده در تصویر شماره 4، واژگان معنادار استفاده شده در میان توییت‌های انتشار یافته و مرتبط با دسته‌بندی و مرتب گردیده‌اند. برجستگی و میزان درشتی کلمات به میزان تکرار و استفاده از آن کلمات وابسته است.
ابرکلمات اینستاگرام
طبق ابرکلمات مشخص شده در تصویر شماره 3، واژگان معناداری که در کپشن پست‌های اینستاگرامی‌منتشر شده است و مرتبط با بوده است دسته‌بندی و مرتب گردیده‌اند. برجستگی و میزان درشتی کلمات به میزان تکرار و استفاده از آن کلمات وابسته است.
دانشجوی دکتری ارتباطات
و مدیر مرکز پژوهشی بتا