آلودگی هوای تهران و برخی کلان شهرهای کشور در سال جاری نسبت به سال گذشته افزایش یافت تا اثبات شود کلاف سردرگم آلودگی هوای تهران با وضعیت مدیریت سنتی که طی دو دهه اخیر شاهد آن بوده ایم رفع نخواهد شد.
اگرچه در هفته‌های پایانی سال با توجه به وزش باد و تغییر وضعیت جوی، شاخصهای کیفیت هوا در برخی کلانشهرها از جمله تهران بهبود یافت اما هنوز هم مجموع روزهای دارای هوای پاک یا قبول قبول در سال جاری، کمتر از سال 1400 بود. بر اساس آمارهایی که تا روز 22 اسفند برای شهر تهران استخراج شده است، تعداد روزهای دارای هوای پاک یا قابل قبول در سال جاری 189 روز بود در حالیکه در مدت زمان مشابه سال گذشته، 247 روز بود! روزهای ناسالم در سال 1400، فقط 6 روز بود که امسال به 34 روز افزایش پیدا کرد و 4 روز امسال هوای تهران بسیار ناسالم یا خطرناک بود درحالیکه سال گذشته هیچگاه شاخصهای کیفی هوای تهران به حدی نرسید که هوا بسیار ناسالم یا خطرناک باشد.
مشکلاتی که موجب الودگی هوای تهران و سایر کلانشهرها شده بر هیچکس پنهان نیست. مهمترین مشکل، کمبود ناوگان حمل و نقل عمومی و افزایش تردد خودروهای شخصی است. در سالهای گذشته، اجرای سیاستهایی موجب ترغیب مردم به استفاده از خودروی شخصی به جای ناوگان حمل و نقل عمومی شده است. به جای توسعه ناوگان مترو و اتوبوسرانی و افزایش کیفی آنها، شاهد افزایش تولید خودروهای سواری و عدم اسقاط خودروهای فرسوده به میزان کافی هستیم. توسعه فعالیت تاکسی‌های اینترنتی هم که به تردد خودروهایی با دو سرنشین دامن زده است، نقش مهمی در افزایش ترافیک و به تبع آن افزایش آلودگی هوا داشته است. جالب اینجاست که در دولتهای مختلف، همواره مدیریت شهری از کمبود بودجه برای تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی گلایه داشته اما اکنون که دولت و مجلس و شورای شهر و شهرداری همسو و از یک جناح هستند، بهانه ای برای عدم تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی و اتخاذ راهکارهایی برای کاهش الودگی هوا وجود ندارد.
علاوه بر موضوع حمل و نقل عمومی، در سالی که گذشت، موضوع سوخت آلوده خودروها هم مزید بر علت شده است. افزایش مصرف بنزین موجب شده وزارت نفت برای افزایش تولید، همچون دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد به سمت تولید بنزین از مجتمع‌های پتروشیمی روی بیاورد. افزودن ترکیبهای آلاینده به بنزین در پتروشیمی‌ها نقش مهمی در افزایش آلایندگی سوخت خودروها داشته است. تولید بنزین در پتروشیمی‌ها هیچگاه تکذیب نشده اما مسئولان وزارت نفت زیر بار آلایندگی سوخت نمی روند. سازمان محیط زیست اگرچه معتقد است کیفیت سوخت مصرفی در کشور پایش می شود و آلایندگی بالاتر از حد استاندارد ندارد اما سازمان استاندارد در تابستان امسال از اینکه مجوز ورود به پالایشگاهها برای سنجش کیفیت و استاندارد بنزین تولیدی از سوی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی صادر نشده، طی نامه ای انتقاد کرده بود.
علاوه بر موارد فوق، همواره در نیمه دوم سال کمبود گاز موجب افزایش مازوت سوزی در نیروگاهها و همچنین استفاده از سوختهای آلاینده همچون گازوئیل در برخی صنایع می شود که در سال جاری با توجه به عدم افزایش تولید گاز در کشور، این موضوع محسوستر بود. این امر از عوامل دیگر افزایش آلودگی هوای تهران و کلانشهرهایی همچون کرج، اراک، اصفهان و مشهد بود. با این حال، همچنان سوخت خودروها، مهمترین عامل آلودگی هواست.
بررسی منابع آلودگی هوا در ۷ شهر بزرگ کشور توسط ۷ دانشگاه مطرح، بیانگر آن است که منابع متحرک شامل وسایل نقلیه در مناطق شهری سهم ویژه‌ای در آلودگی هوا دارند، برای مثال در شهر تهران ۵۹ درصد آلودگی به دلیل منابع متحرک ایجاد می‌شود. اما برای رفع این چالش عمده هیچ برنامه ریزی عملیاتی صورت نگرفته است.
افزایش آلودگی هوا در سال جاری موجب شد تعطیلی مدارس به دلیل آلودگی هوا هم موضوع اختلاف وزارتخانه‌ها باشد. اوایل بهمن ماه بود که وزیر آموزش و پرورش از تعطیلی مداوم مدارس به دلیل آلودگی هوا انتقاد کرد و گفت: اگر شاخصهای جهانی کیفیت هوا را ببینید، در کشورهای دیگر شاخص کمتر از ۳۰۰ باشد، تعطیل نمی‌کنند اما شاخص برای تعطیلی مدارس را برای ما روی ۱۵۰ بستند و تعطیلی‌ها طوری بود که شبیه دوره کرونا شدیم؛ درحالی که شاخصهای آلایندگی ما زیر ۲۰۰ هستند.
جالب این بود که سازمان محیط زیست که خود باید دغدغه اصلی اجرای قوانین مربوط به کاهش آلودگی هوا مانند آیین‌نامه‌های شرایط اضطرار آلودگی هوا و قانون هوای پاک را داشته باشد، خواستار تغییر دستورالعمل‌ها شده بود! علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از زیر بار این پیشنهاد و مسئولیت سازمان محیط زیست در این زمینه شانه خالی کرد اما با این حال حمایت خود را از تغییر شاخص‌ها اعلام کرد. وی گفت: به هیچ عنوان این طرح و هیچ پیشنهادی درباره بحث آلایندگی‌ها از سوی سازمان محیط زیست مطرح نشده است. ما تنها در حال انجام و پیگیری اقدامات علمی این موضوع هستیم. اما رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت به صراحت با تغییر استانداردهای شاخص آلودگی هوا برای عدم تعطیلی مدارس مخالفت کرد و این موضوع را به ضرر سلامت دانش آموزان دانست.
به هر حال با کاهش نسبی آلودگی هوا در پی چند روز بارندگی و وزش شدید باد در تهران و بعد هم ماجرای مسمومیت دانش آموزان در مدارس، این طرح هم به حاشیه رفت. اما همچنان معضل آلودگی هوای تهران و کلان شهرها موضوعی جدی است که تبدیل به کلافی سردرگم شده و تنها با مدیریتی واحد و یکپارچه می توان انتظار رفع آن را داشت.
بر اساس آمارهایی که تا روز 22 اسفند برای تهران استخراج شده است، تعداد روزهای دارای هوای پاک یا قابل قبول در سال جاری 189 روز بود در حالیکه در مدت زمان مشابه سال گذشته، 247 روز بود! روزهای ناسالم در سال 1400، فقط 6 روز بود که امسال به 34 روز افزایش پیدا کرد