پدافند غیرعامل نوعی دفاع غیرنظامی است و به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌گردد که به جنگ‌افزار نیاز ندارد و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرد یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.

پدافند غیرعامل نوعی دفاع غیرنظامی است و به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌گردد که به جنگ‌افزار نیاز ندارد و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرد یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.
پدافند غیرعامل به معنای کاهش آسیب‌پذیری در هنگام بحران، بدون استفاده از اقدامات نظامی و صرفاً با بهره‌گیری از فعالیت‌های غیرنظامی، فنی و مدیریتی است. اقدامات پدافند غیرعامل شامل پوشش، پراکندگی، تفرقه و جابجایی، فریب، مکان‌یابی، اعلام خبر، قابلیت بقا، استحکامات، استتار، اختفاء، ماکت فریبنده و سازه‌های امن است.
در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها، سازمان‌ها، صنایع و حتی مردم عادی می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند در حالیکه در پدافند عامل مانند سیستم‌های ضدهوایی و هواپیماهای رهگیر، تنها نیروهای مسلح مسئولیت برعهده دارند.
سازمان پدافند غیرعامل کشور ، سازمانی دولتی در ایران است که زیرمجموعه ستاد کل نیروهای مسلح محسوب می‌شود و در سال ۱۳۸۲ تشکیل شد و از سال ۱۳۹۰ در تقویم ایران، تاریخ ۸ آبان به‌عنوان روز پدافند غیرعامل شناخته می‌شود.
با توجه به مطالب پیش گفته لازم است به مطلبی که در بند الف ماده 112 قانون برنامه پنجم توسعه و همچنین بند الف ماده 65 قانون احکام دائمی برنامه های توسعه اشاره کنم. در این بند ذکر شده است که "مدیران سازمانهای مناطق آزاد به نمایندگی از طرف دولت٬ بالاترین مقام منطقه محسوب می شوند و کليه وظایف٬ اختيارات و مسؤوليتهای دستگاههای اجرائی دولتی مستقر در این مناطق به استثنای نهادهای دفاعی و امنيتی به عهده آنها است. سازمانهای مناطق آزاد منحصراً بر اساس قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری  صنعتی و اصلاحات بعدی آن و قانون کار اداره می شوند. "
با این توصیف ، مشخص می شوند که جنس کار پدافند غیر عامل و حقوق حاکم بر آن هیچ گونه منافاتی با قوانین حاکم بر سازمان های مناطق آزاد ندارد زیرا که موارد دفاعی و امنیتی از اختیارات مناطق آزاد خارج است.
اما آیا در مناطق آزاد به پدافند غیر عامل نیاز داریم؟ پاسخ به این پرسش مورد توجه نگارنده در این یادداشت است. در پاسخ باید اذعان داشت با توجه به اینکه مناطق آزاد قرار است به صورت حاکمیتی ، راهبر و پرورش دهنده بنگاه های بزرگ و کوچک اقتصادی در آن محدوده جغرافیایی باشند لذا مسائل مرتبط با امور اقتصادی ، سایبری ، زیستی و مردمی آن هر یک به تنهایی ، موضوع و عنوان یکی از قرارگاه های سازمان پدافند غیر عامل هستند.
 از طرفی دیگر موارد مرتبط با امور زیربنایی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، آموزش و پژوهش، فنی و نظامات در مناطق آزاد نیز هر یک مستقلاً مرتبط با یکی از معاونت های سازمان پدافند غیر عامل هستند .  در نتیجه مناطق آزاد برای رفع و دفع هر گونه تهدیدی به مقوله پدافند غیر عامل توجه ویژه داشته و دارند .
*معاون توسعه مدیریت و نماینده پدافند غیرعامل دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی