در بازار سهام ایران، بازار پایه فرابورس، بیش از هرچیز دیگری به یک کازینوی بسیار بزرگ شباهت دارد: در این قمارخانه، شرکت‌های عملاً ورشکسته‌ای وجود دارد که از بازار بورس به دلیل زیان انباشته بسیار زیاد اخراج شده‌اند، اما بعد از دریافت کارت قرمز از بورس و انتقال به بازار پایه فرابورس، قیمت سهام آن‌ها، حتی بیش از ۱۰ برابر شده است! در بازار پایه فرابورس چه می‌گذرد و بازندگان سفته‌بازیِ بی‌محابا و شکل‌گیری حباب‌های بزرگ در این بازار، چه کسانی هستند؟

در بازار سهام ایران، بازار پایه فرابورس، بیش از هرچیز دیگری به یک کازینوی بسیار بزرگ شباهت دارد: در این قمارخانه، شرکت‌های عملاً ورشکسته‌ای وجود دارد که از بازار بورس به دلیل زیان انباشته بسیار زیاد اخراج شده‌اند، اما بعد از دریافت کارت قرمز از بورس و انتقال به بازار پایه فرابورس، قیمت سهام آن‌ها، حتی بیش از ۱۰ برابر شده است! در بازار پایه فرابورس چه می‌گذرد و بازندگان سفته‌بازیِ بی‌محابا و شکل‌گیری حباب‌های بزرگ در این بازار، چه کسانی هستند؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، بازار پایه فرابورس، خصوصاً در سال جاری به محلی برای رشد عجیب و غریب قیمت سهام شرکت‌هایی تبدیل شده است که نه تنها سودی برای سهام‌داران خود تولید نمی‌کنند، بلکه زیان انباشته بسیار بزرگی طی سالیان گذشته ساخته‌اند.
برای این‌که بدانید در بازار پایه فرابورس چه می‌گذرد، بیایید با چند مثال شروع کنیم. شرکت پلی‌اکریل ایران در زمستان سال ۹۶ به دلیل این‌که بیش از سه سال مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت بود از بازار بورس اخراج شد و نماد این شرکت به بازار پایه فرابورس منتقل شد. طبق ماده ۱۴۱ قانون تجارت، هر شرکتی که بیش از نیمی از سرمایه ثبتی خود زیان انباشته داشته باشد، عملاً ورشکسته محسوب می‌شود و هیأت مدیره چنین شرکتی مکلف است مجمع عمومی فوق‌العاده این شرکت را با دعوت سهامداران برگزار کند تا راجع به انحلال یا بقای شرکت، تصمیم‌گیری شود.
طبق آخرین صورت مالی منتشرشده شرکت پلی‌اکریل ایران، زیان انباشته این شرکت در پایان فصل بهار سال جاری ۷۹۸ میلیارد تومان بوده است. کل سرمایه ثبت‌شده این شرکت ۳۵۷ میلیارد تومان است و دو برابر سرمایه‌اش، زیان انباشته دارد! با این حال، در بازار پایه فرابورس، قیمت سهام شرکت پلی‌اکریل ایران از ابتدای سال جاری تا ۱۹ تیرماه، حدوداً ۶ برابر شد و از ۱۶۶ تومان به ۹۷۵ تومان رسید! قیمت سهام پلی‌اکریل بعد از رسیدن به سقف ۹۷۵ تومانی وارد روند نزولی شد. بازندگان این افزایش شدید قیمت سهام و سپس کاهش آن، چه کسانی هستند؟
قبل از پاسخ به این سوال، مثالی دیگری می‌زنیم. شرکت تولید مواد اولیه الیاف مصنوعی (با نماد «شمواد») شرکت دیگری است که در سال ۹۶ کارت قرمز گرفت و از بورس تهران اخراج شد. بعد از انتقال معاملات سهام این شرکت به بازار پایه فرابورس، عملاً سفته‌بازی روی سهام این شرکت آغاز شد. قیمت سهام «شمواد» که در ابتدای سال جاری ۸۲۱ تومان بود با هجوم وسیع نقدینگی به معاملات سهام این شرکت، در ۱۱ تیرماه امسال به بیش از ۹۷۰۰ تومان رسید. در واقع حدوداً طی سه ماه، قیمت سهام این شرکت تقریباً ۱۲ برابر شد. عده‌ای بدون هیچ توجیهی و صرفاً بر اساس حرکت سوداگرانه نقدینگی، پول کلانی به جیب زدند و عده زیادی که در قیمت‌های ۸ هزار تومان یا ۹ هزار تومان، سهام این شرکت را خریداری کرده بودند شدیداً متضرر شدند. قیمت این سهام در حال حاضر (چهارشنبه ۳۰ مرداد) حدود ۵۸۰۰ تومان است. قابل ذکر است که زیان انباشته این شرکت در حال حاضر ۲.۵ برابر سرمایه آن است.
مثال‌های متعدد دیگری از سفته‌بازی در بازار پایه فرابورس وجود دارد: قیمت سهام پتروشیمی گلستان تنها در فاصله بین اول تیرماه تا ۱۹ تیرماه امسال، بیش از ۴ برابر رشد کرد و سپس وارد روند نزولی شد. پتروشیمی گلستان، یک پتروشیمیِ در حال تولید، نیست، بلکه صرفاً یک طرح پتروشیمی است که پس از گذشت بیش از یک دهه از احداث آن تنها ۱۹ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و احتمالاً تا چند سال آینده نیز به بهره‌برداری نرسد!
 
حباب‌سازی و ترکیدن حباب‌ها در بازار پایه فرابورس
بازار پایه فرابورس در حال حاضر از سه بازار «الف»، «ب» و «ج» تشکیل شده است. در بورس و فرابورس، دامنه نوسان قیمت سهام ۵ درصد است؛ بدین معنا که قیمت سهام شرکت‌ها می‌تواند روزانه حداکثر ۵ درصد، کاهش یا افزایش یابد. در بازار پایه «الف»، دامنه نوسان قیمت سهام ۵ درصد است اما در بازار پایه «ب» که بسیاری از شرکت‌های حاضر در آن وضعیت اطلاعاتی یا تولیدی مناسبی ندارند، دامنه نوسان قیمت سهام ۱۰ درصد است! به‌عنوان مثال پلی‌اکریل اصفهان و شرکت تولید مواد اولیه الیاف مصنوعی هر دو در بازار پایه «ب» حضور دارند.
در بازار پایه «ج» که وضعیت افشای اطلاعات و همچنین وضعیت تولیدی شرکت‌ها عمدتاً از بازار پایه «ب» نیز بدتر است، عملاً دامنه نوسان وجود ندارد. سهام شرکت‌های حاضر در بازار پایه «ج» در حال حاضر، سه روز در هفته و بدون اعمال دامنه نوسان معامله می‌شود. این بدان معناست، که قیمت‌ها سهام شرکت‌ها در این بازار، به هر میزان می‌تواند کاهش یا افزایش یابد.
نبود یا کم بودنِ محدودیت‌های دامنه نوسان در بازارهای پایه «ب» و «ج»، فضایی را ایجاد کرده تا با سوداگری عده‌ای، قیمت سهام تعدادی از شرکت‌ها به‌صورت حباب‌گونه رشد کند و پس از ترکیدن این حباب‌ها، عده زیادی از سهامداران که با وسوسه‌های بازار پایه، اقدام به خریداری سهام این شرکت‌ها در قیمت‌های فوق‌العاده بالا کرده‌اند، شدیداً متضرر شوند.
مشخص نیست در حالی که سهام شرکت‌های معتبر و سودده در بورس باید با دامنه نوسان ۵ درصدی معامله شود، چرا باید اجازه داده شود تا سهام شرکت‌های ورشکسته یا زیان‌ده، یا حتی شرکت‌ها که ممکن است تا سال‌ها به بهره‌برداری نرسند، با دامنه نوسان ۱۰ درصدی یا بدون دامنه نوسان معامله شود. سفته‌بازی در بازار پایه شدیداً اوج گرفته و احتمالاً مثل همیشه سهامداران خرد، قربانی این سفته‌بازی خواهند شد.
اخیراً سازمان بورس برنامه‌هایی برای اصلاح قوانین بازار پایه تدارک دیده اما در همه این برنامه‌ها که هنوز عملیاتی نشده‌اند، مجدداً تدبیری برای دامنه نوسان شرکت‌های حاضر در بازار پایه اندیشیده نشده و طبق طرح های اولیه، قرار است که سهام این شرکت‌ها همچنان در برخی روزهای هفته، بدون محدودیت دامنه نوسان معامله شود!