صنایع پتروشیمی و پلاستیک قاعدتاً بخش های مختلف یک صنعت واحدند: خوراک های گازی یا مایع مشتق از گاز یا نفت، به عنوان ماده اولیه در پتروشیمی ها به کار گرفته می شود تا محصولات شیمیایی تولید شود و سپس این محصولات به عنوان ماده اولیه صنعت پلاستیک، نقش ایفاء می کنند. اما در ایران وضعیت برعکس شده و این دو صنعت نه مکمل هم، بلکه رقیب هم، و گاهی به عنوان مانع توسعه یکدیگر، عمل می کنند.

صنایع پتروشیمی و پلاستیک قاعدتاً بخش های مختلف یک صنعت واحدند: خوراک های گازی یا مایع مشتق از گاز یا نفت، به عنوان ماده اولیه در پتروشیمی ها به کار گرفته می شود تا محصولات شیمیایی تولید شود و سپس این محصولات به عنوان ماده اولیه صنعت پلاستیک، نقش ایفاء می کنند. اما در ایران وضعیت برعکس شده و این دو صنعت نه مکمل هم، بلکه رقیب هم، و گاهی به عنوان مانع توسعه یکدیگر، عمل می کنند.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، اصل اولیه در اقتصاد یک کشور این است که رابطه بین بخش های مختلف اقتصادی به نحوی تنظیم شود که این بخش ها مکمل هم باشند و به نوعی با تکمیل بخش های پایین دستی یک صنعت پایه ای و اساسی، بیشترین میزان ارزش افزوده و همچنین اشتغال پایدار در کشور ایجاد شود. اما در ایران به دلیل نبود حکمیت و حکمرانی مناسب بین بخش های مختلف وضعیت برعکس شده، خام فروشی تشویق می شود و توسعه صنایع با ارزش افزوده بیشتر معمولاً نادیده گرفته می شود و بدتر از آن، گاهی توسعه این صنایع با تنبیهات و مجازات های ناخواسته ای نیز روبرو می شود!
شاید بارزترین نمونه این عدم توازن را در صنعت پتروشیمی و پلاستیک ایران شاهد باشیم. قاعدتاً پتروشیمی و پلاستیک، بخش های بالادستی و پایین دستی یک صنعت واحد به نام صنعت تولید مواد شیمیایی هستند که قرار است در این صنعت زنجیره ارزش تا جایی که ممکن است در درون مرزها تکمیل شود و با تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر، اشتغال بیشتری ایجاد شده و کمک بیشتری به رشد اقتصاد کشور صورت گیرد.
اما وضعیت در ایران برعکس است: واحدهای پتروشیمی خوراک گازی خود را با قیمتهای نسبتاً پایینی از وزرات نفت دریافت می کنند و محصولات خود را عمدتاً به سایر کشورها صادر می کنند. عمده این محصولات صادراتی در سایر کشورها در مقام مواد اولیه مورد استفاده قرار گرفته و به محصولات با ارزش افزوده بالاتر تبدیل می شوند. این محصولات باعث رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال در صنایع پلاستیک کشورهایی نظیر چین، کره جنوبی، هند و ترکیه می شوند؛ اما اگر قرار باشد به تولیدکنندگان پلاستیک در ایران تحویل داده شوند نه تنها تخفیفی در کار نیست، بلکه تولیدکنندگان ایرانی مجبورند این مواد اولیه را با قیمت بالاتری، آن هم به صورت نقدی، خریداری کنند.
رحیم مقیمی اصل، رئیس اتحادیه پلاستیک تهران در این باره می گوید: صنایع پتروشیمی، مواد اولیه را با قیمتی به مراتب ارزانتر در اختیار متقاضیان خارجی قرار می دهند و این اختلاف قیمت گاهی اوقات به سه تا چهار هزار ریال در هر کیلوگرم نیز می رسد، علاوه بر آن در تناژ بالا نیز به ازای هر کیلوگرم خرید از سوی خارجی ها به میزان هزار ریال در هر کیلو تخفیف به آنها اعطا می شود.
وی یکی دیگر از موارد تبعیض قائل شدن برای مشتریان خارجی پتروشیمی ها را این گونه توضیح می دهد: فروش اعتباری مواد اولیه به خارجی ها، مشکل دیگر فعالان این عرصه است؛ (این فروش اعتباری به خارجی ها) در حالی (صورت می گیرد) که پتروشیمی ها مواد اولیه را نقدی به تولیدکنندگان داخلی می فروشند و با تاخیری چند روزه به دستمان می رسانند، (لذا) توان رقابت پذیری داخلی ها کاهش یافته است.
همه این موارد در حالی صورت می گیرد که پتروشیمی ابتدا به ساکن، خوراگ گازی را با قیمت های پایین از وزارت نفت خریداری کرده اند و در قیمت خوراک، به آن ها تخفیف های بسیار خوبی داده شده است.
در واقع نهادی در ایران وجود ندارد که بین بخش بالادستی و پایین دستی این صنعت هماهنگی ایجاد کند تا شرایط برای توسعه متوازن ایجاد شود. قانونگذار اگر مواد اولیه را به قیمت ارزان در اختیار پتروشیمی های تولیدکننده مواد پلیمری قرار می دهد، باید بر صادرات این مواد تعرفه قرار دهد تا پتروشیمی ها مجبور شوند تولیداتشان را به قیمت ارزان تری به شرکت های داخلی فعال در بخش پایین دستی پتروشیمی بفروشند.
عدم تنظیم رابطه بین بخش های پایین دست و بالادست پتروشیمی باعث می شود تا این صنعت چندان کمکی به ایجاد اشتغال در کشور کشور نکند و پتروشیمی ها عملاً به مانعی در برابر توسعه صنعت پلاستیک کشور تبدیل شوند. این رویه در حالی در سالیان متمادی دنبال می شده که صنعت پلاستیک در بسیاری از کشورها به موتور محرکه رونق اقتصادی و ایجاد شغل تبدیل شده است.
در آمریکا در سال 2015، 954 هزار نفر به طور مستقیم در صنعت پلاستیک مشغول به کار بوده اند. اگر بخواهیم شغل های ایجاد شده در بخش توزیع مواد پلاستیکی را محاسبه کنیم، صنعت پلاستیک برای آمریکایی هایی، یک میلیون و 750 هزار شغل ایجاد کرده است.
در سال 2015، میزان فروش تولیدات صنعت پلاستیک در آمریکا 418.4 میلیارد دلار بوده و این صنعت سهمی مهم در تولید ناخالص داخلی آمریکا داشته است.
بنا به نظر کارشناسان، تقاضا برای پلاستیک در سال‌های آتی حداقل ۱.۵ تا ۲ برابر رشد اقتصاد جهان، رشد خواهد داشت. این در حالی است که در سال های آتی، رشد استفاده از خودروهای برقی باعث خواهد شد تا مصرف بنزین و گازوئیل رشد چندانی نداشته باشد که این امر به نوبه خود به کسادی بازار نفت دامن می زند. اما این خودروها، تقاضا برای پلاستیک را افزایش می دهند.
تا زمانی که رابطه بین صنعت پلاستیک و صنعت پتروشیمی اصلاح و تنظیم نشود، صنعت پلاستیک نمی تواند جایگاهی نظیر آنچه را که در اقتصاد آمریکا دارد، در اقتصاد ایران ایفاء کند. پتروشیمی در ایران یارانه خوراک گازی دریافت می کند، از معافیت گمرکی و معافیت مالیاتی برخوردار است و بعضا طعم مشوق های صادراتی را هم می چشد، اما در نقطه مقابل، تولیدکنندگان صنعت پلاستیک از هیچ کدام از این مزیت ها برخوردار نیستند و در بعضی موارد، شرایط موجود در صنعت پتروشیمی، یوغی بر گردن آنها است که مانع توسعه شان می شود.