کاندیداهای ریاست جمهوری و سرنوشت محیط زیست

رییس جمهور آتی ایران چه کسی خواهد بود؟ در چهار سال آینده محیط زیست و منابع طبیعی کشور در وضعیتی قرار می گیرد؟
پاسخ این سوالها در گرو رای آگاهانه مردم خواهد بود که باید علاوه بر دل نگرانی هایشان در خصوص معیشت، به فکر انتخابی آگاهانه برای حفظ محیط زیست هم باشند.
در صدر پر اهمیت ترین مسایل کشور؛ اقتصاد، ‌اشتغال، ‌مسکن، و روابط بین الملل که به شدت مورد توجه عمومند قرار دارند اما بد نیست دانش محیط زیست را از تنگنای بی توجهی و از زیر دست و پای مسایل فوق بیرون بکشیم و نیم نگاهی نیز به آینده ی این کودک نوپا اما بیمار بیندازیم. پر واضح است که مردم در درجه ی اول به معیشت خود اهمیت بسیاری می دهند و به امور روزمره خود توجه بیشتری دارند و مسایلی همچون محیط زیست در مرتبه های پایین تری قرار می گیرد و صد البته این تغییر دیدگاه مردم به محیط زیست تماما وابسته به تغییر فرهنگی است که در گذشته نه چندان دور اتفاق افتاده است. در فرهنگ گذشته ی سرزمین ما که اجتماعات بیشتر به صورت جمع گرا (‌طایفه ای) شکل می گرفت،‌ ریش سفید روستا یا طایفه مسئول ریاست و صیانت از منابع طبیعی موجود بود و اصول زندگی بر پایه ی مراقبت و حفظ محیط زیست استوار قرار داشت چون همه می دانستند که ادامه حیات خانواده و روستا کاملا وابسته به حفاظت از آب و خاک و پاکیزه نگه داشتن آنهاست. اما با تغییر وضعیت زیستی و اجتماعی که بیشتر به سمت فردیت و شیوه ی خود خواسته متمایل است فرهنگ پیشین منسوخ شده و تشکیل سازمان محیط زیست توسط شخص رییس جمهور انجام می شود. پس متولی اصلی محیط زیست دولت است و تمام چشمها به سمت برنامه ریزی های دولتی است.
نگاههای غیر علمی و مناقشات حزبی در خصوص محیط زیست صدمه های فراوانی به آن زده است. محیط زیست فارغ از هر جناح و ائتلاف سیاسی مشغول به حیات کمابیش مردنی خویش است. با وجود این اختلافات حال محیط زیست خوب نمی شود. محیط زیست خریدنی و فروختنی نیست و این همان خصوصیت مهم محیط زیست است که نشان می دهد سر سازگاری با پول و اقتصاد ندارد زیرا وقتی از دست برود با هیچ پولی نمی توان آن را دوباره خرید یا جبران کرد. محیط زیست باید آزاد باشد تا بتواند برای خودش تصمیمات معقولانه بگیرد و رییس جمهور نیز باید به عنوان رییس شورای عالی محیط زیست، با قانونگذاری و نظارت بر نحوه ی اجرای آنها جامعه را با محیط زیست هماهنگ کند و قطعا روش برعکس (‌هماهنگ کردن محیط زیست با انسان و خواسته های بی حد او) نتیجه ای به جز نابودی محیط زیست نخواهد داشت.
در میان رتبه بندی های جهانی در مقوله ی محیط زیست و شاخص های آن دیدن نام ایران در انتهای این رتبه بندی ها و همچنین شمردن تدابیر کشورهای پیشرفته برای اینکه ثابت کنیم محیط زیستمان بیمار است کافی نیست. این دل نگرانی های آنی و زودگذر و تاسف خوردن هایی که حاصل بی توجهی به محیط زیستمان است فقط چند لحظه ای ما را ناراحت می کند و دیگر هیچ. آیا واحدهای اندازه گیری و معیارهای ما در مورد تخریب محیط زیست در واقع هشدارهایی جدی است که باعث می شود تا محیط زیستمان را در محفظه محکمی قرار دهیم و از آن دفاع کنیم؟ یا اینکه اهرم هایی برای کوبیدن بر سر همدیگر است تا در سایه ی این نگرانی بالاخره کاری کرده باشیم ؟
به طور حتم مدت هاست که دوره لوکس انگاری و غیر ضروری پنداری محیط زیست به سر آمده است زیرا منابع طبیعی و محیط زیست شهری تمام حقایق تلخ و فاجعه بار این نگرش را با گوشت و پوست خود احساس می کند. تخریب محیط زیست مساوی است با نابود کردن آینده نسل های بعد. در صورت عدم برنامه ریزی،‌ این میراث ما برای آیندگان است.
محیط زیست بیمار ما از رییس جمهور توقع دارد تا در کنار تمام دل نگرانی ها و شکست دادن غول های رکود در زمینه های مختلف به او نیز توجه شود. محیط زیست نیاز به فرهنگ سازی صحیح و تخصیص بودجه ای شایان توجه برای جلوگیری از صدماتی که در حال نابود کردن آن است دارد.
اما شعارها و خواسته ها اگر از دایره منطق فراتر برود تبدیل به آرزوهای محال خواهد شد. ‌اینکه ما توقع داشته باشیم تا در طول مدت کوتاه یک دوره ریاست جمهوری تمام مسایل محیط زیست حل شود و به استانداردهای منطقی برسیم، کمی غیر واقع بینانه است. در شرایط کنونی توقع صحیح از رییس جمهور آینده این است تا معمار پی ریزی سازه ای باشد که از جهات مختلفِ فرهنگی،‌ آموزشی، و شهرسازی به طور کامل محیط زیست را سامان ببخشد و صد البته رسیدن به این اهداف نیاز به زمانی طولانی دارد که فراتر از یک یا دو دوره ریاست جمهوری است. بنابراین انتظار می-رود در هر دوره ی ریاست جمهوری،‌ مقداری از این بنا ساخته شود زیرا درمان دردهای محیط زیست زمان بر است. آینده پژوهی می¬تواند پی ریزی این بنا را مستحکم تر کند. خوشبختانه در دولت یازدهم گام هایی زیربنایی همچون ورود مطالب محیط زیست به کتاب های درسی در مقاطع مختلف تحصیلی،‌ توسعه ی چشمگیر تشکل ها و سازمان های مردم نهاد محیط زیستی،‌ تدوین قوانین مربوط به اشتغال فارغ التحصیلان محیط زیست برداشته شده و همچنین خدمات مهمی چون احیای تالابها،‌ ارتقای کیفیت سطح استاندارد خودروها، ارتقای کیفیت سوخت و طرح های توسعه ی حمل و نقل شهری انجام گرفته است.
با وجود تلاش های صورت گرفته در دولت یازدهم ، مردم از رییس جمهور آینده انتظار دارند تا نگاه های غیر علمی و مناقشات را بر سر محیط زیست پایان دهد و از وجود خبرگانِ محیط زیست برای بهبود بخشیدن به وضعیت آن استفاده کند. مدیریت محیط زیست شهری بوسیله سیاستگذاری ها و با وجود ابزارهای به واقع علمی انجام شود،‌ بودجه هایی برای شرکت های دانش بنیان و حمایت از دانشمندان و نخبگان محیط زیست برای طرح ها و برنامه های ایشان منظور شود، ‌ارزش و اهمیت تنوع زیستی در کشور باید به جایگاه مقبول و منطقی نزدیک شود تا حیات خود مردم نیز مورد تهدید قرار نگیرد،‌ برنامه ها و اهداف طولانی مدت برای جایگزینی انسان محوری به جای خودرو محوری برای دستیابی به محیط زیست پاک تعیین شود. ریاست جمهوری به عنوان بلندپایه ترین مسئول محیط زیست در کشور باید دشواری های مردم و محیط زیست را به نحوه محسوسی بکاهد و این مهم نیاز به همراهی و همدلی مردم نیز دارد.
گزارش : ساغر شمسی