اما و اگر‌هاي همکاري ايران و روسيه

با تاييد خبر استقرار بمب‌افکن‌هاي روسي در همدان موجي از موضع‌گيري‌ها و واکنش‌ها به راه افتاد تا جايي که گوشه‌هايي از آن به صحن علني مجلس هم رسيد.

روز گذشته در جلسه علني مجلس حشمت‌الله فلاحت‌پيشه در اخطار قانون اساسي، نقض اصل 146 اين قانون را متذکر شد. اما حقيقت اين است که اصل مربوطه اين مسئله را شامل نمي‌شود.

اصل 146 قانون اساسي شرايطي را بيان مي‌کند که کشور خارجي در ايران پايگاه نظامي‌تاسيس کند. تاسيس پايگاه نظامي‌شرايطي است که کشوري بيگانه مستقلا قسمتي از خاک کشور را براي اهداف نظامي‌خود مورد استفاده قرار دهد، به طوري که نيروهاي خود را به آن منطقه گسيل کند و آن منطقه جزو ارتش کشور موسس محسوب شود. اما در اينجا ما شاهد چنين وضعيتي نيستيم و استفاده روسيه از پايگاه هوايي همدان به معناي استقرار پايگاه نظامي‌نيست.

در اين شرايط نقض اصل 146 قانون اساسي محلي از اعراب ندارد. اما با مراجعه به اصول بعدي قانون اساسي مي‌توان گفت تصميم‌گيري در اين مورد به عهده شوراي عالي امنيت ملي است. بند سوم اصل 176 «بهره‌گيري از امکانات مادي و معنوي کشور براي مقابله با تهديدهاي داخلي و خارجي» را در اختيار شوراي عالي امنيت ملي قرار داده است.

به نظر مي‌رسد شوراي عالي امنيت ملي با تفسير عبارت «بهره‌گيري از امکانات مادي و معنوي» اجازه استقرار بمب‌افکن‌هاي روسي در پايگاه هوايي نوژه را صادر کرده است. سخنان علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي در مورد «تبادل ظرفيت و امکانات» ميان ايران و روسيه براي مبارزه با تروريسم مويد همين امر است.

اما بايد ديد چرا روسيه براي مورد هدف قرار دادن تروريست‌ها به دنبال استفاده از حريم هوايي ايران است.

مطابق اطلاعات موجود بمب‌افکن‌هاي دور برد مستقر شده در همدان از نوع توپولوف ام-22 و بمب‌افکن‌هاي سوخو از نوع 34 است که هواپيماهاي سنگين نظامي‌محسوب مي‌شوند. پايگاه هوايي روسيه در لاذقيه توانايي پذيرش اين هوايپما‌ها را ندارد، از سويي در کوتاه مدت امکان تجهيز يک پايگاه هوايي در سوريه براي استقرار اين هواپيما‌ها نيز امکانپذير نيست.

در اين شرايط روسيه دو راه در پيش رو دارد؛ استفاده از خاک خود يا کشور ديگري که با آن همکاري نظامي‌دارد. نزديکي همدان به اهداف نظامي‌سوريه و توانايي پايگاه نوژه جهت استقرار اين هواپيما‌ها دليل اصلي انتخاب روسيه است. چراکه با توجه به فاصله 900 کيلومتري همدان با هدف روسيه نه تنها سرعت عمليات افزايش مي‌يابد، بلکه هزينه‌هاي سوخت‌رساني به اين جنگنده‌ها هم کاهش چشمگيري خواهد يافت.

يکي ديگر از سوالاتي که در اين زمينه مطرح مي‌شود اين است که آيا استفاده روسيه از حريم هوايي ايران براي حمله به سوريه از نظر مقررات بين‌المللي چه شرايطي را پيدا مي‌کند. در اين مورد بايد گفت اساس اقدامات کشور‌ها در عرصه بين‌الملل بر «رضايت» است.

براي استفاده از حريم هوايي يا مرزهاي زميني هر کشور رضايت اصلي ترين شرط است. در اين مورد روسيه با رضايت جمهوري اسلامي ‌ايران بمب‌افکن‌هاي خود را در پايگاه نوژه مستقر کرده است و هيچ يک از مقررات بين‌الملل در اين مورد نقض نشده است.

از سوي ديگر بايد ديد پرتاب موشک از آسمان ايران به سوي سوريه نيز در صورتي که مقررات جنگي نقض نشود مسئوليتي را نه براي ايران و نه براي روسيه ايجاد نمي‌کند؛ چراکه بر اساس موافقت نامه نظامي‌عليه نيروهاي ضددولتي و حضور نظامي‌روسيه در سوريه، اجازه اعمال نظامي ‌را به اين کشور داده است.

اما عدم نقض مقررات بين‌المللي و قوانين اساسي کشور در يک سو قرار دارد و حفظ امنيت ملي کشور در سوي ديگر. اين اولين بار است که پس از جنگ جهاني دوم ايران به کشوري اجازه استقرار نيروي نظامي‌در خاک خود را داده است. اين مسئله از يک طرف نشان دهنده عمق روابط استراتژيک دو کشور ايران و روسيه است اما از طرف ديگر ايجاب مي‌کند ايران در اين زمينه محتاط تر عمل کند. سابقه تاريخي روابط ايران و روسيه نشان مي‌دهد اين کشورهرگز با ايران دست دوستي نداده، مگر آنکه به دنبال کسب منفعتي از کشورمان بوده است. البته اين امري طبيعي در روابط کشور‌ها است اما روسيه پس از مرتفع شدن منافعش نه تنها دوستي‌ها را فراموش کرده، بلکه از هرگونه دشمني نيز دريغ نکرده است. به هر روي سابقه روابط دو کشور لزوم احتياط را گوشزد مي‌کند.