اقتصاد ایران در بن بست سوء مدیریت‌ و تحریم 

تحریم یکی از مهمترین عوامل بروز مشکلات اقتصادی ایران از زمان انقلاب به این طرف بوده و چند سالی هم هست که شدت بیشتری پیدا کرده و در دوران ترامپ فشار آن بیشتر شد، با این وجود آنچه همراه با تحریم‌های خارجی و حتی گاه بیش از آن به اقتصاد کشور آسیب زده و می‌زند، سوءمدیریت‌هایی است که نوعی از آن به تحریم‌های داخلی یاد می‌شود.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، اقتصاد متغیرهای زیادی دارد و کشورها برای دستیابی به توسعه اقتصادی خود بر روی همه این متغیرها کار می‌کنند تا بتوانند زمینه شکوفایی اقتصادی را فراهم سازند. البته که همه کشورها مشکلات خاص خودشان را دارند، اما نکته مهم این است که بسیاری از آنها برای رهایی از وابستگی کشورشان به سایرین بیشتر تلاش کرده و می‌کنند تا بتوانند ضمن مستقل شدن به ابرقدرت اقتصادی تبدیل شوند.
کشوری مانند کره جنوبی که اقتصادی شبیه اقتصاد ایران را در دهه‌های گذشته داشته و حتی در مقاطعی از ایران بسیار عقب‌تر بوده نمونه بارز تکیه بر توان داخلی است. این کشور امروز به یکی از کشورهای پیشرفته در حوزه‌های مختلف از جمله تکنولوژی، خودروسازی، صنعت، پزشکی و ... بدل شده است که همین موضوع باعث شده تا اقتصاد این کشور یازدهمین اقتصاد بزرگ جهان و چهارمین اقتصاد بزرگ آسیا باشد.
در کشورهای در حال توسعه رابطه بین اشتغال، فناوری و رفاه به شکلی منطقی درک نشده و تحت‌الشعاع الگوی توسعه مبتنی بر صدور مواد خام قرار گرفته است. در ایران نیز به دلیل فقدان یک درک درست از مفهوم توسعه، متخصصان در مورد مفاهیم بسیاری که در برنامه‌ریزی وجود دارد، به اجماع نرسیده‌اند.
در پیش گرفتن سیاست‌های کوته‌نگرانه، فعالیت تولیدی را تا مرز توقف کامل پیش برد و با تجویز نسخه‌های سیاستی تعدیل ساختاری، بدون توجه به ساختار نهادی لازم برای آن، نه تنها مساله توسعه‌نیافتگی حل‌و‌فصل نشده بلکه زمینه برای سوءاستفاده احتمالی گروه‌های خاص فراهم شد.
این در حالی است که دولت کره جنوبی با مدیریت اقتصاد کلان و طراحی یک مدل سرمایه‌گذاری مدیریت شده، این کشور را از یک کشور عقب‌مانده به توسعه یافته هدایت کرد. عملکرد خیره‌کننده رشد اقتصادی و تغییرات ساختاری در کره صرفا نتیجه فعالیت آزادانه عوامل بازدارنده بوده و کاملا با هدایت دولت حاصل شده است.
دولت توسعه‌گرای کره به منظور توسعه صنعتی و فناورانه سیاست‌هایی نظیر انتخاب بخش‌های خاص و ارائه کمک‌های مختلف به آنها، جلوگیری از رقابت شدید میان بخش‌ها، سوق دادن بخش خصوصی به ایجاد بنگاه‌های بزرگ، مدیریت مصرف خصوصی به منظور انباشت سرمایه و مداخله در بازار اعتبارات و هدایت آنها به سوی بخش‌های خاص را در پیش گرفت و با تکیه بر تولیدمحوری و تمرکز بر پنج بخش استراتژیک شامل فولاد، پتروشیمی، خودرو، کشتی‌سازی و الکترونیک توانست به یکی از موفق‌ترین کشورهای در حال توسعه دنیا با درآمد سرانه هنگفت تبدیل شود.
با مطالعه سیر تحولات اقتصادی کره جنوبی و ایران متوجه می‌شویم آنچه امروز کره جنوبی را از گذشته تفاوت کرده و اهداف دولتمردان آن را محقق ساخته آگاهی از نقش بسزای فعالیت‌های تولیدی در فرایند توسعه اقتصادی و پروبال دادن به این فعالیت‌ها است.
برعکس در ایران، بسط بنگاه‌ها فراهم نشد تا امکان رشد بنگاه‌های کوچک و متوسط و تبدیل آن به بنگاه‌های بزرگتر ایجاد شود و توان رقابت‌پذیری و پایداری در بازار به وجود آید.
در کنار تجربیات موفقی که کشورها از انقلاب‌های صنعتی و اقتصادی داشتند، ایران در دهه‌های گذشته همه فرصت‌های خود را از دست داد. حتی در زمانیکه شدت تحریم‌ها بسیار کم بود مسئولان کشور برنامه درستی برای استقلال اقتصاد ارائه نکردند و برعکس هر سال وابستگی به واردات بیشتر هم شد.
این وابستگی به حدی بوده و هست که امروز اقتصاد ایران را به یک اقتصاد ضعیف بدل کرده که با هر تکانه دلار دچار تنش‌های سونامی‌وار می‌شود و اثرات آن مردم را در لایحه‌های مختلف به صورت جدی دچار آسیب می‌کند.
امروز بخش عمده‌ای از مواد اولیه بنگاه‌های تولیدی و صنعتی وابسته به واردات است که آن هم وابسته نرخ دلار است! با این همه وابستگی که در طول 4 دهه گذشته از انقلاب ایجاد شده؛ طبیعی است که تحریم‌ها اثرگذاری بیشتری در کشور دارد.
این سوءمدیریت‌ها دلیل اصلی وضعیت امروز است و به تحریم‌ها قدرت بیشتری برای تخریب اقتصاد بخشیده است. امروز از این سوءمدیریت‌ها با عنوان «تحریم داخلی» یاد می‌شود که بیش از تحریم‌های آمریکا بر زندگی مردم اثر گذاشته است.
خسرو فروغان گران سایه، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در این باره می‌گوید: «نباید تصمیمات اشتباه و فشارهایی که بر تولید و فعالان اقتصادی وارد شده را به پای تحریم‌های اقتصادی نوشت. کسی در این موضوع تردیدی ندارد که تحریم‌ها برای اقتصاد ایران مشکلات زیادی به وجود آورده و نتایج این محدودیت‌ها خود را در زندگی مردم نشان داده است از این رو در صورت فراهم شدن شرایط لغو تحریم‌ها، باید از آن استفاده کرد، اما در عین حال باید این موضوع را نیز مدنظر قرار داد که میزان تاثیرگذاری تحریم‌ها در مشکلات امروز اقتصاد ایران چه قدر بوده است؟»
به گفته وی، هرچند در این زمینه آمار یا گزارش دقیقی ارائه نشده، اما به‌نظر می‌رسد تحریم‌ها تنها باعث ۴۰ درصد از مشکلات هستند و ما برای بیش از ۵۰ درصد باقی مانده باید در داخل به جست‌وجو بپردازیم.

پیروزی در جنگ اقتصادی، نیازمند برنامه ریزی
بسیاری از فعالان اقتصادی که در خط مقدم جنگ اقتصادی قرار دارند، با تاکید بر وجود توانایی داخلی برای غلبه بر مشکلات، عامل اصلی وضعیت اقتصادی امروز کشور را سوءتدبیرهای داخلی و به عبارتی خودتحریمی‌ عنوان می‌کنند. این مساله‌ای نیست که بتوان به راحتی از کنار آن عبور کرد چراکه همین موضوع باعث شده تا شدت نفوذ و اثرگذاری تحریم‌های خارجی به حد فلج‌کنندگی برسد.
بسیاری از مسئولان دولتی عامل اصلی شرایط کنونی را به تحریم‌ها ربط داده و راهکار برون رفت از آن را در خارج از مرزها می‌جویند، اما بسیاری از فعالان اقتصادی و کارشناسان این حوزه، معتقدند اثر تحریم‌ها بسیار کمتر از سوءتدبیر مسئولان و به عبارتی تحریم داخلی است. احمد شریفی، دبیر انجمن سنگ ایران با بیان اینکه تحریم آمریکا را بی‌اثر کردیم ولی هنوز گرفتار تحریم دولت خودمان هستیم، به تسنیم گفته است: «اگر تحریم‌های خارجی ۲۰ درصد به ما فشار می‌آورد، ۸۰ درصد بی‌کفایتی و بی‌تدبیری مدیران اجرایی کشور و خودتحریمی‌ها به ما ضربه می‌زند. اگرچه تحریم‌ها در حوزه بین‌الملل، صادرات را به‌شدت تحت فشار قرار داده است، اما آنچه بیش از همه‌چیز کار را برای صادرکنندگان سخت کرده، ضعف مدیریت داخلی و بی‌تدبیری است.»
برون رفت از شرایط امروز اقتصادی نیازمند اصلاح ساختار و بازتعریف نهادهای تصمیم‌گیر در اقتصاد و حذف مدیرانی است که دستی در منافع کشور دارند و برای سهم خواهی و رسیدن به منافع شخصی منافع ملی را قربانی می‌کنند. 
گزارش: محمد سیاح