توليد داخلی دارو، قربانی واردات مافيايی

 به گزارش مردم سالاری آنلاین ،درمان گران ترين بخش حوزه سلامت است و سهم بزرگي  از بودجه بهداشت و سلامت را به خود اختصاص ميدهد بگونه اي که اگر مديريت هدايت نشود بودجه‌هاي عظيمي‌خواهد بلعيد. در اين ميان دارو يکي از ارکان و پايه‌هاي اصلي مسير درمان است که براي توليد يا واردات آن حجم بالايي ارز و نقدينگي صرف خواهد شد.
مديريت توليد يا واردات مواد اوليه صنعت داروسازي، همچنين اجازه و ميزان واردات داروهاي خارجي و ملزومات مرتبط دراختيار وزارت بهداشت است و بطور اختصاصي با صدور مجوز از سوي سازمان غذا و داروي ايران محقق ميشود. نکته جالبي که سالهاست به آن اشاره شده و برخي اوقات جزء افتخارات محسوب ميشود، توانايي توليد بيش از95درصد داروي مورد نياز ايران توسط صنايع داروسازي در داخل کشور است اما موضوع حائز اهميت واردات حدود پنج درصد الباقي داروهاي مورد نياز از کشورهاي مختلف دنياست که گفته ميشود بودجه و ارزي معادل تقريبي همين 95درصد توليد داخل را به خود اختصاص ميدهد! اين يعني گردش مالي و ارزي واردات دارو به کشور تقريبا معادل ارزش نقدي توليد 95درصد داروهاي مورد نياز در داخل کشور است. از سوي ديگر حدود سي درصد بازار دارويي دنيا سهم داروهاي توليد شده با منشاء بيوتکنولوژي است. به همين خاطر اين سهم در حال گسترش بوده و آينده صنعت داروسازي نيز به سمت اين اولويت در حال پيشرفت است. ايران از حدود سه دهه پيش يعني اوايل دهه هفتاد وارد صنعت داروهاي بيوتکنولوژي شد و خيلي زود توانستيم اين دانش را در کشور بومي‌سازي کنيم. در دهه هشتاد توليد کنندگان داروهاي بيوتکنولوژي حدود چهار شرکت بودند ولي اکنون حدود چهل توليد کننده محصولات بيوتکنولوژي اعم از دارو، پانسمان‌هاي اختصاصي، محصولات دارويي مرتبط با سلول درماني، واکسن و... در کشور مشغول فعاليت هستند. همين وضعيت ايران را تبديل به يکي از قدرت‌هاي آسيا کرده است؛ ايران چهارمين کشور در منطقه آسياست که از نظر نوع دارو و تکنولوژي توليد توانسته جايگاه خاصي پيدا کند و در جهان نيز در رديف بيست کشور برتر توليد کنندگان موفق دنيا هستيم. توليد داروهاي بيوتکنولوژي موجب حدود چهار ميليارد دلار صرفه جويي ارزي ميشود.هدف نخست صنعت توليد داروهاي بيوتکنولوژي کشور، بي نياز کردن ايران از واردات انواع اين داروها است که ارز هنگفتي نيز به خود اختصاص خواهد داد. اما هدف اصلي مجموعه‌هاي دانش بنيان و نخبگاني که در اين عرصه گام برداشته اند برطرف کردن نياز بيماران بخصوص بيماران خاص مانند انواع سرطان‌ها، ام.اس، آرتريت روماتوئيد، انواع واکسن‌ها، انسولين، داروهاي نوترکيب و با فناوري بالا... است تا بتوانيم از واردات بي نياز شويم. ايران کشور درگير توليد و فروش نفت است بگونه اي که  در توليد ناخالص ملي  درآمدهاي نفتي را بطور ويژه لحاظ مي‌کنيم؛ اما بي شک هدف مهم اين است که خام فروشي نکنيم و با توليد داروهاي مورد نياز بجاي تخصيص ارز حاصل از فروش نفت بمنظور واردات انواع اين داروها، بتوانيم حتي ارز آوري و کسب درآمد نيز داشته باشيم. بيوتکنولوژي زمينه خوبي دارد و کشور مي‌تواند در اين خصوص حرفهايي براي گفتن داشته باشد و به ارز آوري نيز کمک کند.  اميد اصلي من و همکارانم اين است که روزي برسد تا  نيازمند تخصيص ارز براي واردات دارو  از خارج کشور نباشيم اما متاسفانه واردات برنامه ريزي شده برخي داروها و واکسن‌هاي خارجي کمر توليد کننده داخلي را خم کرد و شکست! امروز صنعت بيوتکنولوژي در ايران مانند اسب زين شده، آماده براي رسيدن به هر مقصد علمي‌و توليد انواع دارو و واکسن است؛ اما به  شرطي که  جلوي واردات هدفمند همين داروهايي که در کشور توليد مي‌شود بگيرند.انواع مسير توليد داروي با فناوري زيستي يا در اصطلاح بيوتکنولوژي در کشور وجود دارد.
داروهاي توليد شده با منشا باکتري که ساده ترين نوع دارو‌ها در اين صنعت هستند. البته زير ساخت توليد داروهاي بيوتکنولوژي که از سلول‌هاي خاص بوجود مي‌آيند نيز در کشور برقرار است. توليد داروهاي با منشاء ويروسي مانند واکسن آنفولانزا يا واکسن ضد ويروس پاپيلوماي انساني، نيز بواسطه فعال شدن مجموعه‌هاي دانش بنيان، امکان پذير شده و در همين راستا واکسن‌هاي نوترکيب طي چند سال اخير در ايران ساخته و در داروخانه‌ها عرضه شده است؛ خوشبختانه اين زير ساخت  در کشور وجود دارد. محصولاتي که از نظر ايمني براي انسان خيلي کم ضرر بوده و از نظر بازدهي توليد خيلي مناسب و کاربردي خواهند بود. ولي متاسفانه نمونه‌هاي خارجي مشابه نيز مجوز واردات دارند و سهم بزرگي از بازار دارويي کشور را به خود اختصاص ميدهند. در عين حال براي ويروس‌هاي کشته شده و يا تضعيف شده زير ساختهاي لازم در کشور ايجاد شده و موجود است. اتفاق مهم اينکه بتوانيم سبد واکسيناسيون را پربارتر و متنوع تر کنيم. اينکه کشورها چند درصد از انواع واکسن‌ها را دارند و چند درصد را ميتوانند بومي‌سازي کنند يک معيار مهم و با ارزش از نظر شاخص‌هاي بهداشتي در سطح جهان محسوب مي‌شود که خوشبختانه ايران از اين بابت جايگاه خوبي دارد. مشروط بر اينکه حمايت دولت رخ بدهد و اين حجم تلاش و توليدات ارزشمند را با چشم خود ملاحظه کنند تا علاوه بر جلوگيري از خروج ارز، بتوانيم در آينده به کسب درآمد و ارز آوري نيز برسيم. اين صنعت ميتواند يک صندوق ارزي ارزشمند براي ذخيره ارز و حتي جايگاهي براي  جذب منابع ارزي باشد.
اراده قوي براي رسيدن به اهداف بلند مرتبه وجود دارد
 توليد واکسن آنفولانزا در کشور جز مهمترين اولويتهاي دولتهايي که طي دو دهه اخير تصدي امور را عهده دار بودند، محسوب ميشد. لطف خداوند و همت جوانان دانش آموخته در  کشورمان باعث شد تا بتوانيم در سال 1400 واکسن آنفولانزا را در مجموعه دانش بنيان توليد و عرضه کنيم و امسال سومين سال توليد موفق اين واکسن  در کشور است اما از حمايت جدي خبري نيست!
الزام حمايت عملي از مجموعه‌هاي دانش بنيان
 درسال گذشته به دليل عدم حمايت مجموعه توليدي دانش بنيان مجبور به امحاء محصولات توليد شده اما بلا استفاده و مازاد بر تقاضا شديم و ضرر و زيان هنگفتي به مجموعه دانش بنيان ما وارد آمد؛ تنها مانديم اگر چه حمايت از سوي صندوق نوآوري شکوفايي معاونت علمي‌و فناوري رياست جمهوري برقرار بود ولي بايد به اين نکته توجه کرد وقتي وزارت بهداشت به « توليد کننده» درخواست يک ميليون و دويست هزار دوز واکسن آنفولانزا در اسفند ماه اعلام نياز ميکند اما ناگهان اعلام ميکند که فقط نيمي‌از اين درخواست را ميخواهد و براي پانصد هزار دوز واکسن  آنفولانزا بودجه و توان مالي جهت خريد دارد...!!! چه سرنوشتي براي اين حجم زحمات و سرمايه ملي پيش خواهد آمد؟! در چنين شرايط و تنگناي زماني براي اين سرمايه علمي‌و تکنولوژي راهي جز پذيرش زيان و امحاء واکسن وجود ندارد؛ يا بايد درخواست اوليه از ابتدا اصلاح شود يا بايد سفارش دهنده بودجه خريد آن حجم از سفارش توليد واکسن را  تامين کند.  بدين ترتيب توليد کننده داخلي زيان عدم تخصيص بودجه را تحمل کنم. اگر يک کارخانه قديمي‌با چندين محصول دارويي بود شايد مي‌توانستم چنين ضرر و زياني را تحمل کند ولي توليد کننده نوپا نميتواند تاب بياورد.
سال گذشته حجم زيادي واکسن آنفولانزاي توليد داخل با ارزش ريالي بالغ  بر يکصد و هفتاد ميليارد تومان به دليل نداشتن متقاضي و مصرف کننده امحاء شد اين در شرايطي است که حجم قابل توجهي از بازار در اختيار برند‌هاي خارجي وارداتي  بود که فرصت را از تنها توليد کننده داخلي گرفتتند. توليد کننده اي که محصول با کيفيت و مورد تاييد وزارت بهداشت را عرضه کرده است. بد عهدي وزارت بهداشت موجب شکست اينگونه توليد کنندگان دانش بنيان خواهد شد و در نتيجه زيان را به تنهايي بايد تحمل کنند. سياست‌هاي چندگانه و اصطلاحا يک بام و چند هوا موجب دردسر شده است. به عنوان مثال سازمان غذا و دارو به ما گفته است که واکسن اچ.پي.وي توليد کنيد، با تمام سختي‌ها و با کمک دانشمندان جوان و نخبه به اين هدف رسيديم و محصول آماده شد اما به تازگي در خبر‌ها به نقل از يکي از مديران بهداشتي وزارت بهداشت، گفته شده: براي  واکسيناسيون عمومي‌عليه ويروس پاپيلوماي انساني در کشور الزامي‌وجود ندارد! يعني همه هدف ما براي مردم کشور ناديده گرفته شد. 
توليد واکسن آنفولانزا افتخاري ملي
 ايران هيچگاه در اولويتهاي جهاني تخصيص واکسن نبوده است. چند سال پيش بعد از بازگشت حجاج شيوع آنفولانزا را شاهد بوديم ولي متاسفانه هيچ واکسني از قبل در اختيار نداشتيم و اصلا توليد کننده داخلي نيز براي واکسن آنفولانزا وجود نداشت ولي الان اين واکسن ايراني توليد شده و کارآزمايي باليني آن نيز انجام شده و متخصصان عفوني و ريه و سايرين نيز تاييديه دادند و در داروخانه‌ها موجود است کيفيت هم عالي و مورد تاييد بوده است. شعار ما داروسازان توليد داروي مناسب، داروي با کيفيت و توزيع آن در زمان مناسب است. اکنون در مورد واکسن ايراني  ضد آنفولانزا فلوگارد، اين شعار محقق شده است.نياز کشور به اين واکسن دو و نيم ميليون دوز در سال است و ما به عنوان توليد کننده داخلي حتي ميتوانيم  بيش از سه ميليون دوز هم توليد کنيم ولي مشکل مهم  وجود شرکتهاي متعدد با مجوز واردات است که ميتوانند واکسن خارجي را وارد کنند. امسال مجوز واردات بيش از دو ميليون دوز واکسن صادر شد و همين مقدار واکسن خارجي با دو برند، اکنون در داروخانه‌هاي کشور توزيع شده است!!! اين مساله توليد کننده داخلي را دلسرد و دچار مشکل ميکند؛ سالهاي گذشته به دليل تشويق مردم و پزشکان مبني بر خريد برندهاي خارجي   يا بي تمايل کردن مردم براي  استقبال از برند داخلي، حجمي‌از محصول توليد داخل بلا استفاده ماند و مرجوع شد!!! بنا به نظر وزارت بهداشت امسال يک ميليون دوز واکسن آنفولانزاي نوترکيب ايراني در کشور توليد و به داروخانه‌ها عرضه شده است؛ واکسن 65دلاري نوترکيب با حدود پنج دلار توليد شد و اين يک افتخار ملي است. يک سوال مهم در اينجا مطرح است که چرا با وجود هزينه‌هاي بالاي تامين داروي خارجي و واردات آن، همچنان شاهد واردات يا عرضه داروهايي که مشابه داخلي آن در کشور توليد ميشود هستيم؟ چرا وزارت بهداشت از توليد کننده داخلي آنطور که بايد حمايت نميکند؟ چرا واکسن توليد داخل توسط انيستيتو پاستور ايران جهت توزيع و استفاده در مراکز تحت پوشش خود از تنها توليد کننده مورد تاييد در داخل کشور خريداري نميشود؟  نکته اينکه انيستيتو پاستور ايران  انگار فقط به توليد کننده فرانسوي واکسن  بيشتر توجه و اعتماد دارد و واکسن  از کشورفرانسه تهيه ميکند، ولي محصول توليد ايران را نميگيرد؟! در اين ميان چه کسي سود مي‌برد؟  چرا مراکز درماني شرکت نفت، مراکز درمان نيروهاي مسلح، هلال احمر، شهرداري‌ها، کارخانجات و ارگان‌هاي مختلف حتي وزارت امور خارجه... از محصولات خارجي وارداتي خريداري مي‌کند؟چرا؟ چرا؟ چرا؟ چه کسي از رانت مرتبط با اين واردات سود مي‌برد؟
به اعتقاد کارشناسان حلقه مفقوده حمايت مکفي حاکميت از توليد کننده داخلي است
 ممنوعيت يا محدوديت واردات غير منطقي يک نوع حمايت است. در فرايند صادرات هرچه سازمان غذا و دارو بتواند در تسريع روند صادرات کمک کند بسيار ارزشمند خواهد بود. بعضي اوقات سازمان غذا و دارو از ترس کمبود احتمالي دارو در کشور، فرصت‌هاي صادراتي توليد کنندگان داخلي را نيز به نوعي ميسوزاند. ما بايد در ديپلماسي سلامت و دارويي با کشورهاي دوست و همسايه تعاملاتي برقرار کنيم تا به اين تفاهم برسند که مطالعات باليني انجام شده در ايران براي ساير کشورهاي دوست و همسايه معتبر باشد. اين نياز به مذاکره در سطح وزراي بهداشت کشورها دارد. جلوگيري از واردات غير معقول و تلاش براي خريد مجموعه‌هاي دولتي از توليد کننده داخلي کليد حل بسياري از مشکلات است.
مقابله با قاچاق واکسن و دارو نياز به متولي مشخص و قاطع دارد
 ماهيت توليد و عرضه واکسن و دارو يعني اهميت تامين سلامت جامعه، بايد  با اين ديدگاه جلوي ورود واکسن و داروي قاچاق گرفته شود. مشکل موازي کاري و عدم همکاري نهاد‌ها است. من شکايت موارد قاچاق را به همکار سازمان غذا و دارو ميبرم... آنها ميگويند ما مسئول نظارت بر عرضه داروها هستيم و مسئول رسيدگي به امور قاچاق ارگان ديگري است، بايد به ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز شکايت کرد؛ موضوع موارد قاچاق دارو يا واکسن را در ستاد مربوطه مطرح ميکنيم آنان ميگويند متولي رسيدگي به مباحث دارو، سازمان غذا و دارو است!!! بايد دانست که بيش از بيست ارگان و وزارتخانه يا سازمان روي صنعت داروسازي به روشهاي مختلف و بر اساس وظايف خود نظارت دارند.ولي  گاهي پلتفورم‌هاي فروش آنلاين چنان داد و ستدي ميکنند که هيچ کسي جلودار آنان نيست ولي يکباره غيب ميشوند! الان ناصر خسرو به شکل آنلاين وجود دارد.
مهمترين تهديد در صنعت داروسازي قديم و نوين اختلالات نقدينگي است
 نرخ بالاي استهلاک تجهيزات و کاهش سرمايه گذاري جديد در اين صنعت تهديدات مهم بعدي است که موجب عقب افتادگي و فرسودگي در توليد خواهد. صنعت روز به روز در حال پير شدن است و زماني فرا خواهد رسيد که دستگاه‌ها آنقدر قديمي‌و به روز نيستند يا ديگر امکان توليد و هيچگونه رقابتي با دنيا وجود نخواهد داشت.بزرگترين تهديد ديگر قيمت گذاري دستوري سازمان غذا و دارو است که موجب مي‌شود سرمايه گذاري در صنعت داروسازي هميشه از نرخ سود بانکي عقبتر باشد و سرمايه گذار هيچ رقبتي براي سرمايه گذاري در توليد نداشته باشد.
آنچه به عنوان ارز قرار است به دست توليد کننده برسد تا صنعت داروسازي رابه گردش در آورد هميشه از نصف مبناي مصوب شده نيز خيلي کمتر بوده و دسترسي به منابع مالي و ارزي براي توليد کننده داخلي، مکفي و پاسخگو نبوده است به همين خاطر برنامه‌هاي پيشبردي و توسعه اي به سر منزل مقصود نميرسد.ما در اين صنعت نوپا اما موفق هستيم؛ اميدوارم به مرور ارتباط بهتري بين نهاد‌هاي نظارتي و صنعت شکل بگيرد که سرعت پيشرفت صنعت دو چندان و استقبال بيشترشود.
*  عضو هيات مديره
و دبير انجمن داروسازان تهران