امیدهایی که برای واکسیناسیون کرونا کمرنگ شد

 کرونا تاکنون در جهان حدود 1290 میلیون نفر را مبتلا کرده و مرگ  بیش از 2 میلیون و 650 هزار نفر را در پی داشته است که سهم ایران بیش از 61 هزار جانباخته بوده است. داستان کرونا در ایران در سال گذشته با انتخابات مجلس یازدهم گره خورده بود. اما امسال سایه کرونا را روی تمام حوزه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی احساس کردیم. نوروز سال 1399 در شرایطی آغاز شد که قرنطینه سراسری برای کرونا اعمال نشده بود اما موج سفرهای نوروزی در همان چند روز اول سال نشان داد که کرونا خیلی سریعتر از آنچه پیشبینی میشد در حال گسترش است. بنابراین قرنطینه سراسری اعمال شد و حتی برای نخستین بار در روز طبیعت یا همان سیزده بدر، هیچکس از خانه ها بیرون نرفت. اما این یک سال سخت، در شرایطی به روزهای آخر رسیده که دنیا به روی واکسن کرونا لبخند می زند، اما در ایران هنوز درگیر محدودیتهای کرونایی در تعطیلات نوروز هستیم تا مردم، دومین نوروز دشوار خود را سپری کنند.
 
سیر صعودی و سپس نزولی کرونا در ایران
در اولین روز سال ۱۳۹۹، ۱۹ هزار و ۶۴۴ نفر به‌طور قطعی به این بیماری مبتلا شده بودند که از میان آنان یک هزار و ۴۳۳ نفر فوت کرده بودند. بر اساس آمار تفکیکی اعلام شده استان تهران با ۲۲۰ مورد، بیشترین و دو استان کهگیلویه و بویر احمر و بوشهر با ۱ مورد کمترین میزان رشد مبتلایان جدید را داشتند. در ۶ فروردین ۱۳۹۹، تعداد مبتلایان به ۲۷ هزار و ۱۷ نفر رسید که از میان آنان دو هزار و ۷۷ نفر فوت کرده بودند. محدودیتها در نوروز تا حدی جواب داد و در اردیبهشت میزان ابتلا و مرگ و میر ناشی از کرونا کاهش یافت. اما در میانه خرداد، تعداد موارد مثبت روزانه بیماری در ایران به بیشترین حد خود در دو ماه پیش از آن رسید. در ۱۴ خرداد موارد جدید به ۳٬۱۳۴ مورد رسید و یعنی روز بعد، شاهد ثبت بالاترین میزان ابتلا در یک روز در کل دوران شیوع کرونا بودیم. این روند نزولی و صعودی کرونا تا پایان سال جاری ادامه داشت و هیچ سیاستگذاری دائمی، مستمر، پایدار و مثبتی در جهت کنترل بیماری انجام نگرفت. بسیاری بر این اعتقادند که اگر دولت، حتی دو تا سه هفته تعطیل عمومی اعلام می کرد، بیماری کرونا تا حد زیادی کنترل می شد. دولت برای جلوگیری از فشار و زیان اقتصادی، تعطیلی اعلم نکرد، اما بسیاری بر این اعتقادند که تداوم وضعیت محدودیتها و تعطیلی های مقطعی یا دورکاری ها، عملا اثرات اقتصادی به مراتب ناگوارتری نسبت به تعطیلی دو تا سه هفته ای بر جای گذاشت و هیچ تاثیری هم در کنترل بیماری نداشت. بنابراین کرونا نه تنها سایه سنگین خود را بر روی تمامی حوزه ها گذاشت و مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم را هم دو چندان کرد، بلکه مرگ بیش از 61 هزار نفر را تا اسفند امسال رقم زده است. هرچند درباره صحت آمارها هم تردیدهای جدی وجود دارد و بسیاری معتقدند، آمار مرگ و میر، حداقل سه برابر میزان اعلام شده است.
 
تردید در صحت آمارها
از همان ابتدا که بیماری کرونا شیوع یافت، بسیاری بر این اعتقاد بودند که آمارهای اعلام شده از سوی مسئولان واقعی نیست. حتی مرگ و میرهایی در بهمن ماه صورت گرفته که هیچگاه جزو آمار جان باختگان کرونا ثبت نشده است. پس از آن هم اسناد و مدارک متعددی در شبکه های اجتماعی منتشر شد که نشان می داد برخی از مرگ و میرهای ناشی از کرونا، به عنوان مرگ حاصل از مشکل حاد تنفسی ثبت شده و همین موجب کمتر ذکر شدن آمار مرگ حاصل از کرونا بوده است.
اما سعید نمکی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مشکل را ناشی از پروتکل تشخیص ارائه شده از سوی سازمان جهانی بهداشت ذکر می‌کند. به گفته وی طی بهمن ماه سال 98 آزمایش تشخیص کرونا با کیت ارائه شده از سوی آن سازمان فقط در مورد افراد دارای علائم شبه آنفلوانزا که سفر خارجی به استان هوبئی یا شهر ووهان چین یا ارتباط نزدیک با یک فرد چینی داشته‌اند، انجام شده و هیچ مورد آزمایش مثبتی در افراد مشکوک گزارش نشده‌است. اما اولین موارد ابتلا در افرادی شناسایی شده که مشکوک تلقی نمی‌شده‌اند. به گفتهٔ نمکی وزارت بهداشت در ۲۹ بهمن، بلافاصله پس از اطلاع از مثبت بودن آزمایش، آن را اطلاع‌رسانی عمومی کرده‌است. در دوازدهم اسفند سال 98 دبیرکل سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که سازوکار صحت سنجی این سازمان تاکنون هیچ مدرکی از پنهانکاری شدید ایران در مورد بحران کرونا نیافته‌است. در روز ۲۳ اسفند ملک‌زاده، معاون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که کرونا خیلی زودتر وارد کشور شده بود اما چون در مقطع اوج همه‌گیری بیماری آنفلوانزای H1N۱ بود، نظام سلامت به اشتباه آن را آنفلوانزا تشخیص داده‌است و دیر متوجه ورود بیماری می‌شود. زمانی که تست‌ها و کیت‌ها وارد کشور شد، توانستند بیماری را تشخیص دهند. با این حال، وی گفت ایران از کشورهایی بوده که شفاف‌تر تعداد مبتلایان و مرگ را اعلام کرده، حال آنکه مثلاً ترکیه این کار را نکرده‌است.
تابستان امسال، مصاحبه یکی از اعضا ستاد مقابله با کرونا که آمار کرونا در ایران را حاصل پنهان‌کاری به دلیل ملاحظات سیاسی و امنیتی اعلام کرده بود جنجالی شد. محمدرضا محبوب‌فر عضو ستاد مقابله با کرونا آمار کرونا را مهندسی‌شده توصیف کرد که بر اساس «ملاحظات سیاسی و امنیتی» به جامعه تزریق می‌شوند. به گفته وی: «اختلاف‌نظرها میان اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا و هیئت دولت جدی است و کاهش آمار جان‌باختگان در روزهای اخیر (مردادماه) موقتی است و خوش‌خیالی کاذب برای دولت و مردم ایجاد کرده‌است.» او همچنین گفته بود که: «دقیقاً یک ماه قبل از اعلام رسمی ظهور کرونا در کشور یعنی در اوایل دی‌ماه اولین بیمار مبتلا به کرونا مشاهده شده‌است؛ ولی آن زمان دولت به دلایل سیاسی و امنیتی پنهان‌کاری کرد و بعد از مراسم ۲۲ بهمن و انتخابات مجلس بالاخره دولت تصمیم گرفت شیوع کرونا در کشور را اعلام کند و به عقیده بنده آمارهای اعلامی از سوی وزارت بهداشت (تعداد مبتلایان و فوتی‌ها) یک‌بیستم آمار حقیقی و واقعی است.» او یکشنبه ۱۹ مرداد ۱۳۹۹، در مصاحبه‌ای با روزنامه جهان صنعت، این موارد را بیان کرد که انتشار اظهارات او موجب توقیف موقت روزنامه جهان صنعت شد. محمدجواد حق‌شناس، عضو شورای شهر تهران هم پیش از او گفته بود آمار وزارت بهداشت از جان‌باختگان کرونا با آماری که اعضای شورای شهر در اختیار دارند همخوانی ندارد.
 
ماجرای واکسن کرونا
از پاییز امسال که واکسن کرونا کشف شد و کم کم، کشورهای مختلف شروع به خرید آن کردند، نور امیدی در دل مردم روشن شد. اما اهمال و سستی در خرید واکسن کرونا توسط مسئولان موجب شد مردم اعتراضات خود را به این موضوع در قالب کمپینی در شبکه های اجتماعی به نام #واکسن_بخرید نشان دهند.
مقامات جمهوری اسلامی ایران، تحریم‌ها، موانع انتقال ارز برای خرید واکسن خارجی و نبود امکانات برای نگهداری واکسن کرونا در دمای منفی ۷۰ را از جمله دلایلشان برای ناتوانی در خرید واکسن کرونا بیان کردند. رئیس کل بانک مرکزی ایران، روز ۱۷ آذر مدعی شد که ایران برای نقل‌وانتقال ارز مربوط به خرید واکسن با مانع مواجه شده‌است ولی دو روز بعد، رئیس اتحادیه واردکنندگان داروی ایران با رد سخنان او گفت که «هیچ مشکلی» برای انتقال ارز به منظور واردات واکسن کرونا و دیگر اقلام دارویی از خارج به ایران وجود ندارد. علی مطهری از باطل شدن سهمیه جهانی واکسن کرونا برای مردم ایران خبر داد و در صفحه توییترش نوشت که «به خاطر این که در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف قرار داریم نتوانستیم پنجاه میلیون دلار مبلغ سهمیه ایران از واکسن کرونای سازمان جهانی بهداشت برای هشت میلیون ایرانی را منتقل کنیم و سهمیه ایران باطل شد.» اما در شرایطی که مسئولان، برای خرید واکسن کرونا، عملکرد قابل قبولی نداشتند و مردم به ان معترض بودند، ۱۹ دی ۱۳۹۹ رهبر معظم انقلاب، ورود واکسن آمریکایی وانگلیسی به ایران را ممنوع اعلام کردند تا پرونده خرید واکسن از این دو کشور بسته شود. بدین ترتیب ایران به واکسن های روسی و چینی و هندی دل بست و در حالیکه بسیاری از کشورهای جهان، واکسیناسیون گسترده را آغاز کرده یا به زودی آغاز می کنند، ایران تا پایان اسفند 99 تنها کمی بیش از یک میلیون دوز واکسن وارد میکند! آن هم در شرایطی که از بدو همه گیری کرونا تا کنون، ایران همواره در زمره 15 کشور اول جهان از نظر میزان ابتلا و مرگ ناشی از کرونا بوده است و طبیعتا باید عملکرد قوی تری در خرید واکسن نشان می داد. 410 هزار دوز واکسن روسی اسپوتنیک وی، 250 هزار دوز واکسن چینی سینوفارم و 500 هزار دوز واکسن هندی بهارات، مجموع واکسن های خریداری شده توسط ایران است. ضمن اینکه گفته می شود صد هزار واکسن کوبایی هم به ایران رسیده است. همچنین خبری مبنی بر احتمال خرید 3 میلیون دوز واکسن آسترازانکا از کره جنوبی توسط ایران هم در خبرگزاری رسمی کره جنوبی منتشر شده است که البته مربوط به برنامه کوواکس است.
ایران امسال، یک میلیون و صد هزار دوز سهمیه سبد کوواکس دارد. کوواکس برنامه‌ای است که با حضور ۷۶ کشور جهان و زیر نظر سازمان جهانی بهداشت دنبال می شود و هدف آن کمک به خرید و توزیع واکسن کرونا در همه کشورهای جهان است. بر اساس این طرح این کشورها به‌طور اصولی توافق کرده‌اند که واکسن کرونا را از طریق این مرکز برای مردم کشورهایشان فراهم کنند و هدف آن بازداشتن دولت‌های کشورها از احتکار واکسن کرونا و در اولویت قرار دادن واکسیناسیون افرادی است که در هر کشور، در خطر بیشتری قرار دارند. سخنگوی این برنامه گفته‌است که دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی وزارت دارایی آمریکا مجوزی صادر کرده که موانع قانونی ایران برای خرید واکسن را برطرف می‌کند. مسئولان وزارت بهداشت ایران اوایل ماه مهر اعلام کردند که ایران رسماً به عضویت اتحادیه کواکس درآمده است. اما از آنجا که بخشی از سهمیه سبد کوواکس، واکسن آمریکایی و انگلیسی بود که ورود آن به ایران ممنوع اعلام شد، دریافت واکسن از سبد کوواکس هم با ابهاماتی هم همراه شد. «علیرضا رییسی» سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا روز شنبه بیست و سوم اسفند ماه بعد از جلسه ستاد ملی کرونا گفت: تاکنون یک میلیون و ۲۶۰ هزار واکسن کرونا از انواع مختلف وارد کشور شده و همان طور که قول داده بودیم، بیش از یک میلیون نفر از کادر درمان و گروه های آسیب پذیر قبل از عید واکسن کرونا می زنند.
کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو هم از واردات، تولید مشترک و تولید داخلی بیش از ۱۸۰ میلیون دوز واکسن کرونا در یکساله نخست واکسیناسیون همگانی علیه کووید۱۹ در کشور خبر داد. هرچند واردات کمی بیش از یک میلیون دوز واکسن در سال جاری، نشان می دهد که نمی توان به این ادعاها با دیده اطمینان نگریست.
اما این اظهارات در حالیست که جمعیت ایران 85 میلیون نفر است و مردم به دلیل فقدان چشم انداز روشنی برای واکسیناسیون، از محدودیتها خسته شده اند. چراکه اعتقاد دارند وقتی مسئولان نمی توانند واکسن موردنیاز را تامین کنند، چگونه از مردم انتظار دارند با محدودیتهای شدید کرونایی کنار بیایند؟!
درباره واکسن های ایرانی هم چشم انداز مثبتی حداقل تا ابتدای تیرماه وجود ندارد و بنابراین به نظر نمی رسد استفاده از واکسن ایرانی زودتر از تابستان سال 1400 آغاز شود.ر ییس دانشگاه علوم پزشکی ایران با اشاره به اینکه فاز اول تست انسانی واکسن ایرانی رازی کوو پارس (کرونا) از روز ۱۰ اسفند ماه آغاز شده است، گفته: فازهای اول و دوم تست انسانی این واکسن حدود چهار ماه طول می کشد.
در مجموع به نظر می رسد سال 1400 هم با محدودیتهای کرونایی، و فشارهای اجتماعی و اقتصادی حاصل از آن برای مردم ایران آغاز شود؛ مردمی که باز هم اسیر کرونا خواهند بود و بعید است تا حداقل تابستان سال 1400 هم واکسیناسیون سراسری کرونا در ایران آغاز شود.