نقض گسترده حقوق کارگران در صنایع پوشاک ترکیه

گزارشاتی تکان دهنده از نقض حقوق کارگران صنایع پوشاک در جنوب شرق ترکیه پس از زلزله ویرانگر سال ۲۰۲۳ نشان دهنده‌ عدم رسیدگی دولت این کشور در زمینه روابط کارفرمایی و کارگری است. 

بر اساس گزارش جدید کارزار موسوم به «لباس پاک»، زمین لرزه عظیمی که کمی بیش از یک سال پیش بخش وسیعی از جنوب شرقی ترکیه و شمال سوریه را ویران کرد، بازار کاری برای کارگران ارزان قیمت فراهم کرد که طی آن کارفرمایان بتوانند از وضعیت بحرانی اقتصادی و عدم بازسازی این مناطق حداکثر بهره‌برداری را از کارگران نیازمند به شغل بنمایند. 

یک کارگر زن در کارگاه‌های خیاطی جنوب ترکیه به تایمز می‌گوید: من پس از زلزله فهمیدم که جان ما کارگران واقعاً بی‌ارزش است! زندگی کارگرانی مثل ما بسیار برای کارفرمایان و دولت بی‌ارزش بوده و هست. 

دریا گوچر، استاد دانشکده تحصیلات تکمیلی علوم اجتماعی در دانشگاه خاورمیانه در آنکارا، اعلام کرده که بسیاری از برندها و شرکت‌های پوشاک در سطح بین‌المللی با نام حمایت از زنجیره‌های تامین جهانی و اجرای سیاست‌های سازمان ملل، از فرصت سرمایه‌گذاری در مناطق زلزله زده استفاده و حداکثر استثمار را از کارگران جدید زلزله زده انجام می‌دهند. 

گوچر می‌گوید: فاجعه‌هایی مانند زلزله سال گذشته ترکیه، رویه‌های غلط، نابرابری‌های جامعه و بد ذاتی کارفرمایان را به حداکثر می‌رساند. ضرب‌الاجل‌های سخت‌گیرانه تولیدکنندگان برای کار بیشتر با سرعت سرسام آور، به این معنی است که حتی سرکارگران نیز تحت فشار قرار می‌گیرند و کار کشنده بر همه واحدهای تولیدی حاکم می‌شود؛ فشاری که سلامت روان نیروی کار آسیب دیده از زلزله را تشدید می‌کند. 

زمین لرزه ۶ فوریه ۲۰۲۳ بیش از ۵۳۰۰۰ نفر را در ۱۱ استان ترکیه کشته و بیش از سه میلیون نفر را آواره شدند. در سوریه، تخمین‌های اخیر تعداد کشته‌شدگان بین ۵۰۰۰ تا ۸۵۰۰ نفر و ده‌ها هزار آواره را نشان می‌دهد. بیش از نیمی از کارگران نساجی و پوشاک که توسط خانم دریا گوچر مورد بررسی قرار گرفتند، گفتند که خانه‌های آن‌ها از جمله خانه‌هایی است که کاملا خراب شده است. 

اگرچه فاجعه باعث شد که آن‌ها برای یافتن سرپناه برای خانواده‌هایشان و رفع نیازهای اولیه‌شان با مشکل مواجه شوند، بیش از ۵۰ درصد از کارگران مورد بررسی در نظرسنجی گفتند که برای به خاک سپردن آشنایان و رسیدگی به امور خود پس از زلزله، تنها بین دو تا چهار هفته مرخصی گرفتند! سه چهارم کارگران به محققان آمارگیر گفتند که کمتر از حداقل دستمزد مصوب در ترکیه دریافت کرده‌اند و بیش از یک سوم گفتند که اصلاً دستمزد ماه گذشته خود را دریافت نکرده‌اند! با این وجود چون هیچ کاری وجود ندارد و شرایط تورمی ترکیه اسفناک است، باید کار کنند! 

یکی از کارگران به محققان گفت: «بعد از زلزله، خانواده‌ام را در مکانی امن قرار دادم و به استان مالاتیا بازگشتم. من یک ماه در محوطه شرکت اقامت داشتم و جایی نبود که بتوانم یک دوش راحت بگیرم و بخوابم. 

به گفته دریا گوچر محقق ترکیه‌ای، یک سال پس از فاجعه، بسیاری از کارگران از خانواده‌های خود جدا شده‌اند؛ کارگرانی که علیرغم همه مشکلات روحی و جسمی (در منطقه زلزله زده) باقی ماندند، نمی‌توانند مسکن مناسب پیدا کنند. آن‌ها مجبور شده‌اند خانواده‌های خود را به شهرها و روستاهای اطراف آناتولی بفرستند. کارگران می‌گویند: با اینکه برندهای مطرح جهانی پوشاک به جنوب ترکیه آمدند، اما هنوز آنقدر درآمد نداریم که بتوانیم با یک مسکن مناسب یکجا در کنار خانواده زندگی کنیم.

ترکیه؛ یکی از بدترین کشورهای جهان برای کارگران! 

بر اساس گزارش وزارت بازرگانی ترکیه که در گزارش کمپین لباس‌های پاک ذکر شده است، ترکیه با صادرات ۱۶.۲ میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۱ یکی از کشورهای برتر جهان در تولید پوشاک و منسوجات جهان است که بیشتر به کشورهای اتحادیه اروپا و قاره آمریکا را تغذیه می‌کند. 

شرکت‌های تامین کننده پوشاک در استان‌های زلزله زده ترکیه نقش مهمی در این بخش داشتند و کالاهایی را برای خریداران برجسته جهانی از جمله بنتون، اچ‌اند، ام، پریمارک و زارا و همچنین برندهای بزرگ داخلی مانند ال-سی و پوما تولید می‌کنند. 

استان‌های آسیب‌دیده از زلزله ۲۵ درصد از صنعت پوشاک و نساجی ترکیه را تشکیل می‌دادند و پیش از این فاجعه حدود ۳۵۰ هزار کارگر در حدود ۲۹۰۰ شرکت مطرح ترکیه‌ای در این مناطق فعالیت داشتند. 

مدت کوتاهی پس از فاجعه، دولت ترکیه ممنوعیت موقت اخراج کارکنان در سراسر منطقه آسیب دیده را وضع کرد. گوچر می‌گوید: اما آنچه ما دیدیم این است که کارفرمایان از جریمه نمی‌ترسند و به راحتی کارگر خود را با کوچکترین نارضایتی اخراج می‌کنند.

کارگران به تیم تحقیقاتی او گفتند که با «آزار و اذیت کلامی سیستماتیک و فشار و تهدید» توسط کارفرمایان خود روبرو هستند. در دوره پس از زلزله، اغلب به شکل فشار برای اضافه کاری اجباری، کارگران به وسیله تهدید اخراج، مجبور به کار اضافی برای کارفرمایان می‌شوند. 

ترکیه در فهرست حقوق جهانی کنفدراسیون بین‌المللی اتحادیه کارگری همواره در میان ده کشور بدترین حقوق کارگران جهان قرار گرفته است و سرکوب اعتصابات و سرکوب نظام‌مند اتحادیه‌ها جزو موارد ثابت وضعیت ترکیه فهرست شده است. 

خانم دریا گوچر در پایان می‌گوید: کمک‌هایی مانند کمک‌های شرکت‌های پوشاک H&M و Zara fi جمعیت هلال احمر ترکیه و آژانس مدیریت بلایای ترکیه به کارگران نمی‌رسد و دولت برای حفظ این کمک‌ها همه شرایط این شرکت‌های چندملیتی خارجی حاضر در ترکیه را در رابطه با نیروی کار پذیرفته و امتیازات خاصی برای کارفرمایان در نظر گرفته است.

سازمان جهانی کار (ILO) در ترکیه بارها دولت اردوغان را به نقض مقاوله نامه‌ها و کنوانسیون‌های بنیادین سازمان جهانی کار متهم کرده اما پس از بحران اقتصادی این کشور و تورم حدود هفتاد درصدی، فشارهای جهانی بر این کشور برای آزادگذاشتن فعالیت صنفی و رسیدگی به حقوق کارگران در عرصه جهانی کاهش یافته است.

سال گذشته میلادی ترکیه دوبار اقدام به افزایش حداقل حقوق کل کارگران این کشور کرد اما برخی مناطق (از جمله مناطق زلزله زده این کشور) در عمل از این افزایش‌ها بی بهره بودند و دولت نیز با کارفرمایان متخلف هیچ برخوردی انجام نمی‌دهد.

گفتنی است دو سوم کارگران بخش پوشاک کشور ترکیه را زنان تشکیل می‌دهند که به نسبت مردان معمولاً دریافتی کمتری را دارند.