دروازه‌های هند به روی ایران باز است اما ...

شاید برای ایرانی‌ها، هند یادآور فیلم‌های بالیوود، شعر و شاعری و غذاهای تندشان باشد، اما ایران در نگاه هندی‌ها جایگاهی در دل تاریخ و فرهنگ دیرینه دارد. علاقه و اشتیاق هندی‌ها برای تعامل و ارتباط با ایرانی‌ها را به راحتی و در اولین نگاه می‌توان دید و حس کرد اما دو صد حیف که این اشتیاق آن طور که بایسته و شایسته است، تاکنون در تعاملات دو کشور بروز و ظهور پیدا نکرده است.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان هفته گذشته در راس هیاتی سیاسی و راهبردی سفری سه روزه به هند داشت. این سفر که به دعوت همتای هندی وی انجام شد، قرار بود در همان ماه‌های اول تشکیل دولت ابراهیم رییسی انجام شود که حاکی از اهمیت شبه قاره برای ایران است.
وزیر امور خارجه کشورمان در این سفر با همتای هندی خود، مشاور امنیت ملی و نخست وزیر هند دیدار کرد. او علاوه بر دهلی نو، به شهرهای بمبئی و حیدرآباد نیز سفر کرد.
در حالی که امیرعبداللهیان پیش از ورود به دهلی نو، هدف از این سفر را ترسیم نقشه راه همکاری‌های آینده میان دو کشور اعلام کرد، نخست وزیر هند با رویکردی رو به جلو در دیدار با وی اعلام کرد که نقشه راه همکاری‌های ایران و هند خیلی وقت است که در حال اجراست و فقط باید به آن سرعت دهیم.
نارندرا مودی در این دیدار گفته بود، پاندمی کووید-۱۹ موجب کندی در ارتباط دو کشور شد اما امید است که با برطرف شدن این مشکل بتوان در همه عرصه‌ها به ویژه خطوط مواصلاتی روابط دو کشور را تحرک بخشید. او هم چنین از ابراهیم رییسی برای سفر به هند دعوت به عمل آورد.
در عین حال، پیش از سفر وزیر امور خارجه کشورمان که در چارچوب تعاملات دو جانبه از پیش برنامه‌ریزی شده بود، سخنان نوپور شارما، سخنگوی رسمی حزب هندو و ملی‌گرای «بهاراتیا جاناتا» در توهین به پیامبر (ص) در یک برنامه تلویزیونی و ناوین جیندال، یکی از مسئولان رسانه‌ای حزب حاکم هند که در توییتی به ساحت مقدس پیامبر عظیم الشأن اسلام اهانت کرده بود، جنجالی به پا کرد و واکنش کشورهای مختلف به ویژه کشورهای مسلمان از جمله ایران را در پی داشت. در حالی که بسیاری لغو سفر را اقدامی درخور در تنبیه هند و حزب حاکم می دانستند اما وزارت خارجه طرح دیدگاه ایران در اعتراض به اقدام صورت گرفته و متقابلا شنیدن سخنان مقامات هند در این رابطه به طور مستقیم را در دستور کار خود قرار داد.
امیرعبداللهیان پس از دیدار با هر سه مقام ارشد و عالی رتبه هندی، بر این موضوع تاکید کرد که در دیدارهایش به شفافیت شنیده است که آنها نسبت به توهین انجام شده متاسف هستند و با فرد خاطی در دستگاه امنیتی برخورد جدی شده و او برکنار شده و هند اجازه نمی‌دهد چنین اقداماتی در این کشور که مهد همزیستی مسالمت‌آمیز همه ادیان است، رخ دهد. همچنین از اینکه همزمان با سفر وی این اتفاق رخ داده است ابزار تاسف کردند.
در همین چارچوب وزیر امور خارجه کشورمان در دهلی نو با جمع زیادی از علمای مسلمان هند در رزیدانس سفارت ایران دیدار کرد. او هم‌چنین بلافاصله پس از ورود به شهر حیدرآباد به مسجدی در این شهر با نام "مکه مسجد" رفت که با استقبال پرشور نمازگزاران در کنار اعضای هیات همراه، اقامه نماز کرد.
 از دیگر بخش‌های مهم سفر وزیر امور خارجه کشورمان به هند حضور و سخنرانی وی در جمع تجار، بازرگانان هندی و ایرانی مقیم دهلی نو، بمبئی و حیدرآباد و شنیدن سخنان و مشکلات و مسایل آنها از نزدیک بود.
حضور قابل توجه و پر تعداد تجار و بازرگانان هندی در نشست‌های اقتصادی و تجاری و علاقه و تمایل آنها به همراهی و همکاری تمام و کمال با ایران موضوعی نبود که از چشم هیچ بیننده‌ای دور بماند. تجار هند در نشست های متعدد که در هر شهر به فراخور برگزار شد از میزان تعامل و مسایل و مشکلات خود با ایران صحبت کردند.
وزیر خارجه کشورمان نیز در این نشست‌ها تاکید کردند که "دولت، سفارت و کنسولگری‌های ایران در هند آماده ارایه همه گونه تسهیلات به تجار و بازرگانان هند هستند." 
او گفت که در حوزه انرژی و پتروشیمی، کشاورزی، خشکبار، میوه، فولاد، کود شیمیایی، تجهیزات پزشکی و دارویی، تولیدات دانش بنیان و بخش‌های دیگر صنعتی کشور فرصت‌ها وظرفیت‌های خوبی وجود دارد که می‌توان در آنها تعامل و همکاری داشت.
وی با بیان اینکه "اقتصاد هند و ایران در بسیاری از زمینه ها مکمل هم هستند" تاکید کرد: امیدواریم بتوانیم موانع را از سر راه برداریم، در این چارچوب معافیت‌ها، تسهیلات و مشوق های زیادی برای تجارت از بندر چابهار در نظر گرفته شده است. هم چنین توسعه پروازهای دو کشور به استان‌های مختلف، ضرورت فعال کردن هر چه بیشتر مکانیزم بانکی میان دو کشور از دیگر موضوعاتی بودند که در دیدار با مقامات هندی مورد بحث قرار گرفت.
امیرعبداللهیان حضور حسن کاظمی قمی، معاون بین‌الملل و همکاری‌های منطقه‌ای معاون اول ریس‌جمهور در این سفر را نشان‌دهنده نگاه ویژه دولت به توسعه تعاملات تجاری و اقتصادی با هند دانست. 
به عنوان ناظری که کمترین آشنایی نزدیکی با فرهنگ و تاریخ و مردمان هند دارم، اشتیاق و علاقه هندی‌ها برای ارتباط و تعامل در همه ابعاد به ویژه اقتصادی و تجاری در میان آنها دیده می‌شد. با وجود مشکلات بسیار زیاد و سختی که بر سر راه تجارت با ایران به خاطر تحریم‌های آمریکا ایجاد شده، اما تجار هندی بر تعامل با ایران اصرار داشتند. ظرفیت‌های بسیار زیادی میان دو کشور در زمینه‌های مختلف وجود دارد که با توجه به ارتباطات قوی فرهنگی، تاریخی میان دو کشور می‌تواند به راحتی فعال شود.
تحریم‌ها مدتی است که مسیر تعامل را بسیار سخت کرده است با این حال آنها برای تعامل با ایران از مسیر تهاتر یا ساز و کارهای مالی که دولت ها طراحی کردند آماده هستند. نکته اینجاست که تاجر ایرانی به اندازه تاجر هندی برای کار اقتصادی آمادگی ندارد؛ دلیل آن را هم می توان به راحتی در نگاه تاریخی و فرهنگی که ایرانیان به غرب دارند جستجو کرد. تاجر ایرانی حاضر است هزینه گزاف دلال و واسطه را بدهد و غلات را از آمریکای جنوبی که حداقل یک ماه طول می‌کشد تا به ایران برسد، وارد کند اما با طرف هندی همان کالا را که سه روزه یا یک هفته‌ای بدون هیچ واسطه‌ای به دستش می رسد تعامل نکند! اگر تاجر به دنبال سود و منفعت است چرا نباید مسیر کوتاه‌تر، پرسودتر و آسان‌تر را انتخاب کند؟ ریشه این مساله را صرفا باید در فرهنگ و نگاه ایرانیان به اطراف خود جستجو کرد.
بسیاری از کارشناسان حوزه شبه‌ قاره معتقدند اگر ظرفیت تجارت میان ایران و هند، آن هم کالاهای غیرنفتی در شرایطی که هم‌چنان تحریم‌ها چون چاقویی بر رگ گردن اقتصاد ایران است، فعال شود می توان شاهد شکوفایی قابل توجهی در تعاملات تجاری شویم. به گفته مسئوولان ایرانی اکنون عمده تعاملات تجاری و کالاهایی که میان هند و ایران تبادل می شود میوه و دارو است اما اگر تجار ایرانی علاقه نشان دهند و دست از نگاه خاک گرفته خود که حتما باید با غرب با هر مشقتی تعامل کنند، بردارند می‌توان تعامل اقتصادی و تجاری با هند را به بیش از ۵۰۰ کالا رساند که اتفاقا نیاز روزمره و اصلی هند است و ایران می‌تواند آن را تامین کند و بازار هند را از آن خود سازد.
رفع موانع مالی و بانکی تحت تاثیر تحریم‌ها به نحوی که تجارت کالاهای غیرنفتی تحت‌الشعاع مساله صادرات و واردات نفت و پتروشیمی و به طور کلی انرژی قرار نگیرد از موضوعات در اولویت است که باید مورد توجه دولت و وزارت امور خارجه دو کشور به ویژه ایران باشد. مقامات ایرانی تاکید دارند که راهکارهایی برای رفع موانع مالی و بانکی دارند اما به نظر می‌آید این راه‌کارها هنوز آن چیزی نیست که در شرایط فعلی پاسخ‌گوی نیاز تجار و بازرگانان هندی و ایرانی باشد؛ کشور توامان با تحولات سیاسی و تحریمی، نیازمند ساز و کارهای هوشمند است که بر اساس شرایط بتوان آن را تغییر و بازسازی کرد. از سویی با توجه به اینکه تجار ایرانی نگاهشان در امور تجاری و اقتصادی کمتر به شرق است،‌ نیاز داریم تا در این رابطه از سوی دستگاه‌های مربوطه در داخل کشور فرصت‌های تعامل با شرق از جمله هند در دستور کار جدی قرار گیرد.
تعاملات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و گردشگری ایران و هند تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا، همه‌گیری کرونا و نیز بحران اوکراین نیازمند بازسازی و حتی نوسازی است. در شرایطی که سیاست کلان کشور نگاه به شرق، پیگیری اقتصاد مقاومتی و مقابله حداکثری با تحریم‌هاست نیاز داریم تا با شبه قاره به معنای واقعی آشتی کنیم. برای عبور از دروازه‌های متعدد "سرزمین عجایب" نیاز داریم تا بیش از تسهیل روادید سیاسی و تجاری، نگاه و فرهنگ ایرانیان به ویژه تجار ایرانی نسبت به این سرزمین تغییر کند.
علاقه و اشتیاق هندوها سرمایه‌ای است که در میان کمتر ملتی نسبت به ایران و ایرانی می بینیم و باید قدر این فرصت و سرمایه را بیش از پیش دانست.