آسیبهای خبرنگاری در ایران

خبرنگاری، روزنامه نگاری و رسانه از پدیده ها و ابزارهای عصر مدرن است که با ضرورت یافتن دموکراسی و به تبع آن اهمیت یافتن مطبوعات و رسانه ها مورد توجه نهادها و دولتها  قرار گرفته است. بدینسان در معادلات پیچیده سیاسی اجتماعی عصر مدرن که افراد، دولتها و شبکه های ثروت و قدرت با بهره گیری از تکنولوژی های نوین و در پوششها و لایه های مختلف قانونی و امنیتی برای خود حاشیه امنی ایجاد کرده اند، ابزار رسانه و حرفه خبرنگاری پیش بینی شده است تا به برآوردن نیاز حقیقت جویی و حقیقت یابی جامعه پاسخ دهد و از این طریق به برقراری عدالت و حفظ تعادل در همه امور کمک کند. بر این اساس خبرنگار را دیده بان یا چشم و گوش جامعه می دانند و وظیفه آن جمع آوری بی طرفانه خبر و اطلاعات بر اساس سه اصل سرعت، دقت و صحت است و عملکرد به موقع و صریح خبرنگار باید موجب بیداری، آگاهی و واکنش افکار عمومی شود. اهمیت این موضوع به اندازه وجود قانون در یک جامعه حیاتی و اساسی است یعنی جامعه ای که خبرنگاران شجاع و فعالی نداشته باشد یقینا جامعه ای مرده است و فساد و ظلم و بی عدالتی سراسر جامعه را فرار می گیرد و طبقه مسلط و حاکمان به عناوین مختلف با دور زدن قانون بر گرده مردم سوار می شوند و جامعه به انحطاط می رسد. در کشور ما متاسفانه رسانه و حرفه خبرنگاری در جایگاه مطلوب خود قرار ندارد اگرچه در دوره دولت تدبیر و امید شرایط بهتر شده است و آزادی نسبی فضای رسانه ای و شبکه های اجتماعی به فرهنگ نقد و آزادی بیان کمک کرده است ولی تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم با این توصیف نکاتی در باره آسیبها و چالشهای فراروی حرفه خبرنگاری بیان میشود.
اولین نکته حرمت داشتن و اهمیت دادن به  آزادی بیان و آزادی پس از بیان است. آزادی بیان بعنوان بالاترین آرمان بشری از ارکان دموکراسی است و در اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده و در قوانین اساسی اکثر ملتها گنجانده شده است. بدین سان حرفه خبرنگاری و جمع آوری خبر با آزادی بیان و آزادی پس از بیان معنا می یابد و از سوی دیگر آزادی بیان، دولت و جامعه را به سمت چند صدایی، تکثر و دموکراتیک شدن هدایت می کند. دولتها و قوانینی که بیشترین آزادی ها را در این زمینه به خبرنگاران و کنشگران اجتماعی داده اند به کمترین فساد و انحراف مبتلا می شوند و نسبت به راه اندازی انواع و اقسام دستگاههای حراستی و بازرسی درون سیستمی کارایی بیشتری دارند. در مقابل جوامع بسته و حکومتهای استبدادی با حذف و سانسور غرق مفاسد و ظلمات هستند.
نکته دیگر حمایت از خبرنگاران و رسانه های آزاد و مستقل است. رسانه ها در حوزه جامعه مدنی و رابط بین حکومت و مردم تعریف می شوند و در این جایگاه واسطه ای باید نقدهای نخبگان و خواسته های مردم را به حکومت منتقل کنند. متاسفانه در ایران این رویکرد بیشتر وضعیت عکس دارد و رسانه ها اکثرا دولتی و حاکمیتی هستند و به تبع آن خبرنگاران بیشتر از حکومت ارتزاق میکنند و اصحاب رسانه بیشتر طرفدار دولت خواهند بود تا طرفدار ملت. در رسانه های آزاد نیز کمترین حقوق و مزایا به خبرنگاران تعلق می گیرد و همیشه دارای مشکلات معیشتی هستند و این وابستگی، حریت و آزادگی آنان را تحت الشعاع قرار داده است. از سویی سخت گیریهای نهادهای نظارتی موجب شده رسانه های مکتوب نهایت محافظه کاری را پیشه کرده و برای خبرنگاران و اهل قلم خطوط قرمزی ترسیم میشود یا یادداشتها و گزارشها اکثرا دچار خودسانسوری میگردد. در این شرایط حرفه خبرنگاری تنزیل درجه می یابد و خبرنگاران به سربازان رسانه ای حکومت بدل خواهند شد. در این سالها عدم حمایت از حرفه خبرنگاری موجب مهاجرت بخشی از خبرنگاران به خارج از مرزها و همکاری با رسانه های خارجی شده است.
موضوع دیگر ضرورت تربیت خبرنگاران تخصصی و حرفه ای است. گاها انتشار اخباری از فسادها یا تخلفات توسط فعالین اجتماعی یا کنشگران سیاسی که به حرفه خبرنگاری آشنایی ندارند شاهد هستیم، که به صورت ناشیانه و غیر حرفه ای موضوعات را مطرح می کنند و نه تنها تاثیرات مطلوبی در راستای مبارزه با فساد و بی عدالتی ندارد بلکه مسئله ابتر می ماند و روان جامعه را پریشان می کند. هنگامی که تعداد کثیری از خبرنگاران حرفه ای که به کار پژوهشی و تحقیقاتی تسلط دارند تربیت شوند، بسیاری از انحرافات و آسیبهای جامعه به صورت مستند و متقن خبرسازی میشود و خبرنگاران بعنوان دیده بانان جامعه، آسیبها را بهتر می بیند و بهتر می نویسند یا بهتر به تصویر می کشند و تا انتهای ماجرا و به نتیجه رساندن موضوع پیگیر خواهند بود. با این وصف باید تشکیلات صنفی حرفه خبرنگاری تشکیل شود و خبرنگاران بر اساس استعداد،کارآیی و سواد مورد ارزیابی و درجه بندی قرار گیرند.
برای توسعه و پیشرفت، شفافیت و پاسخگویی لازم است و برای این دو امر مهم در همه امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی باید خبرنگاران باسواد، تخصصی و آزاد داشته باشیم. تلاش بیشتر حکومت و نخبگان در حمایت از خبرنگاران به نفع مردم و حرکت در مسیر آزادی و عدالت خواهد بود.