10 دلیل برای استمرار سیاست‌های اردوغان

ترکیه یک قدرت منطقه‌ای تاثیرگذار است که رویکردهای سیاست خارجی آن آثار و پیامدهای جهانی دارد. این روزها برای پژوهشگران و ناظران ترکیه این سوال مطرح است: آیا سیاست خارجی ترکیه در صورت پیروزی حزب جمهوری خلق به رهبری کمال قلیچدار اغلو تغییر خواهد کرد؟ پاسخ به این پرسش که در این یادداشت به تبیین آن می‌پردازیم عبارت است از: پیشران‌های آینده‌ساز نشان می‌دهند، سیاست خارجی ترکیه در صورت پیروزی کمال قلیچدار اغلو تا 10 سال آینده تغییرات تاکتیکی به خود خواهد دید اما به لحاظ راهبردی تغییری نخواهد کرد.
نظام پارلمانی و سکولاریزم در سیاست داخلی و بی‌طرفی و موازنه‌سازی در سیاست خارجی؛ سنت‌هایی است که هسته‌های اولیه آن را آتاتورک، بنیانگذار جمهوری ترکیه ایجاد کرد و در طول 100 سال گذشته توسط کمالیست‌ها و اسلام‌گرایان با سیاست‌های متنوع دنبال شده است. 
اکنون انتخابات ترکیه با رقابت نزدیک اردوغان و قلیچدار اغلو به دور دوم کشیده شده است. اگرچه شواهد و قرائن نشان از پیروزی اردوغان می‌دهد اما در صورتی که حزب رقیب نیز برنده شود تا یک دهه آتی تغییرات راهبردی در سیاست خارجی ترکیه ایجاد نخواهد شد؛ چرا؟
1- تجربه سیاست خارجی ترکیه طی یک قرن گذشته نشان داده است عوامل ساختاری تعیین کننده‌تر از عوامل کارگزاری هستند.
2- تعینات ژئوپلیتیک در سیاست خارجی ترکیه، آزادی عمل کارگزاران را در تغییر سیاست خارجی این کشور محدود می‌کند.
3- سنت موازنه‌گری و به تعبیر عامیانه «وسط‌بازی» در بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، قدمتی دیرینه در ترکیه دارد و کمالیست‌ها و پست‌کمالیست‌ها با تاکتیک‌های متنوع به آن پایبند بوده‌اند.
4- عمده انتقاد‌ها از دولت اردوغان بر مولفه‌های اقتصادی و سیاست‌های داخلی ناظر است. برنامه‌ها و وعده‌های انتخاباتی رقبای اردوغان نیز عمدتأ بر تحولات داخلی ترکیه ناظر بوده است.
5- بدیهی است که احزاب رقیب در انتخابات؛ شعارها و رویکردهای متفاوتی از سیاست خارجی حزب حاکم ارائه دهند. حزب رقیب اردوغان نیز همگرایی بیشتر با غرب و آمریکا را به عنوان راهبرد جدید سیاست خارجی ترکیه اعلام کرده است اما این رویکرد، گفتمان مورد اجماعی میان احزاب رقیب دولت نیست؛ ضمن آنکه به دلائلی که در بندهای فوق اشاره شد، این تغییر تاکتیکی خواهد بود و تغییر عمده‌ای در سیاست خارجی ترکیه ایجاد نخواهد شد.
6- پیشران‌های تغییر نظم بین‌المللی معطوف به قدرت‌های آسیایی؛ بازگشت سیاست خارجی ترکیه به دوران قبل از اردوغان را بسیار غیرعقلایی و پرهزینه خواهد کرد.
7- اعلان حمایت قلیچدار اغلو از اوکراین و خارج شدن ترکیه از موضع بی‌طرفی در این بحران، با انتقاد گسترده هم‌حزبی‌های او مواجه شد.
8- نظام سیاسی در ترکیه پارلمانی است و در انتخابات این دوره حزب حاکم 322 کرسی از 600 کرسی را بدست آورده است و در صورت پیروزی حزب رقیب در دوره دوم انتخابات ریاست جمهوری، قلیچدار اغلو تا 5 سال آینده برای ایجاد تغییر در سیاست خارجی چالش بسیار با نمایندگان طرفدار اردوغان خواهد داشت.
9- برای جمهوری اسلامی ایران پیروزی اردوغان مطلوب‌تر خواهد بود اما در صورت پیروزی قلیچدار اغلو نیز جبریت‌های ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک از تغییر راهبردی سیاست خارجی ترکیه نسبت به ایران مانع خواهد شد.
10- تفوق ژئوپلیتیک بر ژئواکونومیک در روابط همسایگی ایران و ترکیه باعث شده است تا الگوی روابط فیمابین پس از انقلاب اسلامی «الگوی رقابت – همکاری» باشد. اولویت نخست دستگاه سیاست خارجی ایران در قبال ترکیه باید تغییر الگوی روابط از «رقابت – همکاری» به «همکاری – رقابت» با تفوق مولفه‌های ژئواکونومیک بر ژئوپلیتیک باشد.

*سفیر اسبق ایران در عربستان