روسیه در تکاپوی گسترش عرصه قدرت نمایی نظامی در جهان

روز شنبه هفتم مرداد ماه وزارت دفاع روسیه اظهارات "ویکتور چیرکوف" یکی از فرماندهان ارشد نیروی دریایی این کشور در خصوص توسعه پایگاه های دریایی روسیه را تکذیب کرد.

وزارت دفاع روسیه در حالی اظهارات منتشر شده و منتسب به چیرکوف در خبرگزاری "ریانووستی" را خیال پردازی خبرنگار این خبرگزاری روسی قلمداد کرد که در روزهای گذشته اخبار گوناگونی در خصوص توسعه پایگاه های دریایی روسیه در رسانه ها منتشر شده بود.


** دیدار روسای جمهور روسیه و ویتنام و آغاز گمانه زنی ها در خصوص تاسیس پایگاه جدید دریایی

...............................................................................................................................

اظهارات منتسب به چیرکوف که یک روز پیش از دیدار "ولادیمیر پوتین" و "تروونگ تان سونگ" روسای جمهور روسیه و ویتنام در مسکو منتشر شد، سبب شد تا موضوع همکاری های نظامی این دو کشور زیر ذره بین شماری از رسانه های بین المللی قرار گیرد.

هر چند مقامات و رسانه های روسی راه اندازی هرگونه پایگاه نظامی خارجی را منتفی دانسته و تکذیب کرده اند و همچنین در بیانیه پایانی رهبران دو کشور سخنی از این موضوع به میان نیامد، اما برخی از رسانه ها خبرهایی را در خصوص احتمال اعطای برخی تسهیلات لجستیکی به ناوگان دریایی روس ها توسط مقامات ویتنام در سواحل این کشور منتشر کردند.

چیرکوف علاوه بر ویتنام از مذاکره با کشورهایی مانند کوبا و جزایر سیشل (واقع در اقیانوس هند) برای کسب مجوز تاسیس پایگاه های دریایی خبر داده بود.

تا پیش از آغاز نخستین دوره ریاست جمهوری پوتین در روسیه، این کشور دارای یک پایگاه دریایی در خلیج "کام ران" ویتنام و یک پایگاه اطلاعاتی در منطقه "لوردس" کوبا بود که با به قدرت رسیدن پوتین فعالیت این پایگاه ها به حالت تعلیق درآمد.

اعلان مواضع صریح پوتین در دوره پیش از رسیدن به ریاست جمهوری ناظر بر تلاش روسیه برای افزایش قدرت نظامی این کشور و همچنین تاکید وی بر این موضوع در ماه های گذشته موجب شده تا عملکرد مسکو در این خصوص مورد توجه تحلیل گران و ناظران مسایل نظامی و راهبردی قرار گیرد.


** بررسی جغرافیای پایگاه های نظامی روسیه در جهان

.................................................................

همانطور که گفته شد تا پیش از دهه حاضر، روسیه در کشورهایی مانند ویتنام و کوبا دارای پایگاه های نظامی بود که به واسطه مقتضیات سیاسی و اقتصادی مجبور به تعطیلی این پایگاه ها شد.

در زمان حاضر به جز پایگاه های نظامی روسی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز و برخی کشورهای اروپای شرقی که حوزه نفوذ سنتی و به اصطلاح "خارج نزدیک" مسکو به شمار می روند، پایگاه دریایی "طرطوس" سوریه که در سال ۱۹۷۱ میلادی (۱۳۵۰ ه. شمسی) تاسیس شده، تنها پایگاه دریایی روس ها در منطقه خاورمیانه و کرانه دریای مدیترانه به شمار می رود.

با تعطیلی پایگاه کام ران در سال ۱۳۸۰، این پایگاه از اهمیت مضاعفی برای روس ها برخوردار شد تا جایی که برخی از تحلیل گران معتقدند که فارغ از روابط عمیق و راهبردی میان مسکو و دمشق، یکی از دلایل عمده حمایت روس ها از دولت "بشار اسد" در بحبوحه ناآرامی های سوریه تداوم کنترل این پایگاه دریایی بوده است.

البته در برابر این نقطه نظر، شماری از آگاهان چنین ابزار می دارند که طرطوس تنها یک پایگاه لجستیکی دریایی با درجه اهمیت عادی برای روس ها بوده و شمار پایین کادر نظامی و فنی حاضر در این پایگاه را دلیلی بر مدعای خود قلمداد کرده اند. گفته می شود تنها ۱۵۰ نیروی روسی در طرطوس مستقر هستند.

به هر ترتیب روس ها در روزهای اخیر اعلام کرده اند که به هیچ وجه حاضر نخواهند بود تا از امکانات و اختیارات نظامی خود در بندر طرطوس سوریه چشم پوشی کنند و در زمان حاضر این پایگاه برای مقابله نظامی ناوگان دریای سیاه روسیه با دزدان دریایی خلیج "عدن" نقشی محوری خواهد داشت.

علاوه بر این روس ها در اروپای شرقی و در دو کشور اوکراین و بلاروس دارایی تاسیسات و پایگاه های نظامی هستند.

شهر "سواستوپول" در کرانه دریای سیاه یکی از مهمترین پایگاه های دریایی ناوگان نظامی روسیه به شمار می رود که گفته می شود با بیش از ۱۰ هزار نیروی نظامی و فنی در حال فعالیت است.

روس ها در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۹ توانستند در ازای اعطای تخفیف ۳۰ درصدی برای گاز صادراتی به اوکراین مدت قرارداد فعالیت پایگاه مذکور را ۲۵ سال دیگر تمدید کنند.

پایگاه "بارانوویچی" نیز از مهمترین تاسیسات نظامی- راداری روسیه در بلاروس به حساب می آید که ماموریت اصلی آن کشف حملات موشکی به روسیه از جانب غرب تعریف شده است. علاوه بر این، مرکز ارتباطات دریایی در نزدیکی منطقه "ویلیکا" مهمترین کانون ارتباطاتی روسیه با زیر دریایی های این کشور در آب های بین المللی به شمار می رود.


* تلاش روسیه برای تمدید پایگاه های نظامی در حوزه نفوذ سنتی

..........................................................................

به موازات فعالیت آمریکایی ها برای کسب بیشترین جای پای ممکن در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز در سال های گذشته، روس ها هم کوشیده اند تا در هماوردی با این رقیب دیرینه قافیه را واگذار نکنند.

با توجه به این مساله که کسب امتیاز فعالیت پایگاه های نظامی یکی از مهمترین مولفه های تعاملات نظامی روسیه با کشورهای حوزه نفوذ سنتی به شمار می رود، باید گفت که نوع روابط نظامی مسکو با این کشورها تابعی مستقیم و معکوس از تعاملات واشنگتن با رهبران آسیای مرکزی و قفقاز است.

به عنوان مثال ازبکستان که در شرایط حاضر نزدیک ترین کشور به آمریکا از لحاظ همکاری ها لجستیکی- نظامی در منطقه آسیای مرکزی به شمار می رود، بیشترین واگرایی ها را از روسیه در سال های گذشته تجربه کرده است.

نیاز مبرم واشنگتن به امکانات ارتباطی و جاده های ازبکستان برای خروج حجم انبوه تجهیزات و همچنین نیروهای نظامی آمریکایی که قرار است تا سال ۲۰۱۴ میلادی افغانستان را ترک کنند، عنصر مهمی در جلب رضایت رهبران ازبکستان برای همکاری با آمریکایی ها بوده است.

در پی مذاکرات اخیر مقامات نظامی و سیاسی آمریکایی و انگلیسی با رهبران تاشکند، در تیرماه گذشته دولت ازبکستان با ارسال یادداشتی به دبیرخانه "سازمان پیمان امنیت جمعی" کشورهای مستقل همسود، تعلیق فعالیت های خود در این سازمان را به طور رسمی اعلام کرد.

سازمان پیمان امنیت جمعی، سازمانی است که در سال های ابتدایی پس از فروپاشی شوروی و با شرکت تعدادی از جمهوری های سابق اتحاد شوروی شکل گرفت تا ضمن لحاظ کردن نقش برتر روسیه در تعاملات منطقه ای، به بهبود فضای امنیتی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز یاری برساند.

به باور ناظران وجود قید ممنوعیت اعطای پایگاه و امکانات نظامی به قدرت های نظامی خارج از جامعه کشورهای همسود در اساسنامه سازمان و منافات این ماده با تعهدات پنهانی تاشکند به غربی ها، دلیل اصلی این کناره گیری بوده است.

و اما در ماه های گذشته یکی از مهمترین دغدغه های رهبران نظامی مسکو، تمدید مدت فعالیت نیروهای نظامی روسیه در پایگاه های واقع در کشورهایی چون قرقیزستان و تاجیکستان بوده است.

در اواخر تیرماه گذشته اعلام شد که دولت قرقیزستان قصد دارد با پایان موعد قرارداد فعالیت سه پایگاه های نظامی روسیه در سال ۲۰۱۴ میلادی اجاره بهای این پایگاه ها را افزایش دهد. این پایگاه‌ها عبارتند از مرکز آزمایش سلاح در زیر دریا در منطقه "کاراکول"، مرکز ارتباطات نظامی در "کارابالت" و آزمایشگاه رادیویی زلزله سنجی در "مایاسو".

به جز این مراکز، پایگاه هوایی "کانت" از مهمترین تاسیسات نظامی روسیه در قرقیزستان به شمار می رود که به واسطه فعالیت در چارچوب اهداف پیمان امنیت جمعی مشمول افزایش هزینه های اجاره بهای پایگاه های روسی نخواهد شد.

روسیه در مناطق "گورقانتپه"، "کولاب" و در نزدیکی شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان نیز دارای تاسیسات و پایگاه هایی است که مهمترین آن ها پایگاه موسوم به "۲۰۱" است و در ازای تمدید اجاره بهای این پایگاه مقامات دوشنبه خواستار دریافت سالانه ۲۵۰ هزار دلار از روس ها شده اند.

گفته می شود در پایگاه های واقع در تاجیکستان نزدیک به هفت هزار نیروی نظامی و فنی روسی مستقر هستند که این مساله اهمیت پایگاه های متعدد روسیه در این کشور را به تصویر می کشد.

علاوه بر این دو کشور آسیای مرکزی، قزاقستان نیز به موازات گسترش همکاری های نظامی با آمریکا در سال های اخیر همچنان ایستگاه راداری "دنپر" در نزدیکی دریاچه "بالخاش" را در اختیار روس ها قرار داده است.

همچنین پایگاه فضایی "بایکونور" قزاقستان نیز تا سال ۲۰۵۰ میلادی در اجاره و اختیار آژانس فضایی روسیه در ازای پرداخت سالانه ۱۱۵ هزار دلار قرار خواهد داشت.

با وجود مشکلات اندکی که پیش پای مسکو برای تمدید و یا در اختیار گرفتن پایگاه های نظامی جدید در آسیای مرکزی قرار دارد، روس ها در سال های گذشته در این زمینه دچار دردسرهایی در قفقاز بوده اند.


** دشواری های پیش روی روسیه در خصوص فعالیت پایگاه های نظامی قفقاز

...........................................................................................

در منطقه قفقاز جنوبی مهمترین تحول در وضعیت پایگاه های نظامی روسیه در جریان جنگ تابستان سال ۲۰۰۸ میلادی (۱۳۸۷ ه.شمسی) رقم خورد. در جریان درگیری های نظامی روسیه و گرجستان در مناطق "اوستیای جنوبی" و "آبخازیا" پایگاه هایی که بنا به توافق پیشین تفلیس و مسکو در اختیار نیروهای روسی قرار گرفته بود به اشغال ارتش روسیه در آمد.

پیش از حمله نیروهای گرجستان به مناطق خودمختار اوستیا و آبخازیا، ۳۵۰۰ نیروی روسی در پایگاه های این مناطق مستقر بودند که شماری از آنان را نیروهای صلح بان تشکیل می داد. با پایان درگیری ها و در شرایط کنونی نیز بنا بر توافق رهبران مناطق خودمختار با روس ها شمار زیادی از نیروها و تجهیرات نظامی قابل توجهی در کرانه های مرزی با گرجستان استقرار یافته است.

با تاسیس ایستگاه راداری "قبله" در سال ۱۹۸۵ میلادی (۱۳۶۴ ه.شمسی) ترکیبی از پیچیده ترین تجهیزات راداری و مخابراتی روس ها برای پوشش حوزه خاورمیانه، شرق اروپا، جنوب آسیا و اقیانوس هند در نزدیکی مرزهای ایران در جمهوری آذربایجان استقرار یافت که با فروپاشی شوروی در اختیار و اجاره مسکو قرار گرفت.

گفته می شود که موعد قرارداد اجاره این مرکز در ۲۴ دسامبر سال جاری میلادی ( چهارم دی ماه ۱۳۹۱ ه.شمسی) به پایان می رسد و با توجه به درخواست مسکو برای تبدیل قبله به یک پایگاه نظامی، همچنان روس ها در راضی کردن رهبران باکو برای تمدید زمان قرارداد ناکام بوده اند. مبلغ پرداختی سالانه روس ها به باکو در ازای اجاره ایستگاه قبله علاوه بر هزینه های ۱۵ میلیون دلاری آن رقمی نزدیک به هفت میلیون دلار بوده است.

به باور برخی کارشناسان دلیل اصلی سنگ اندازی آذری ها در جریان تمدید قرارداد اجاره قبله و پیشنهاد ۳۰۰ میلیون دلاری به روس ها برای تمدید قرارداد مذکور ریشه در این واقعیت دارد که قرار گرفتن یک پایگاه نظامی در اختیار روسیه با رویکردهای سیاسی رهبران جمهوری آذربایجان دارای مغایرت است.

با توجه به راهبرد ها و رویکردهای اخیر رهبران باکو در نزدیکی هر چه بیشتر با غرب این کارشناسان عقیده دارند که با تبدیل ایستگاه قبله به یک پایگاه نظامی، مسکو حضور نظامی خود در جمهوری آذربایجان را تحقق خواهد بخشید و آن را قانونمند خواهد کرد. استقرار پایگاه نظامی روسیه در جمهوری آذربایجان بر روند عضویت این کشور در ناتو و همگرایی با غرب تاثیر منفی خواهد گذاشت.

و اما بر خلاف جمهوری آذربایجان و گرجستان، کرملین در حفظ جای پای خود در ارمنستان با کمترین میزان دشواری ها روبرو بوده است. در اواخر مرداد ماه سال ۱۳۸۹ مسکو و ایروان پروتکل اصلاحیه قرارداد دوجانبه سال ۱۹۹۵ میلادی در مورد پایگاه نظامی روسیه در منطقه "گومری" مربوط به تمدید زمان اعتبار قرارداد را امضا کردند.

پایگاه نظامی روسیه در منطقه گومری موسوم به پایگاه "۱۰۲" در چارچوب سیستم واحد دفاع ضد هوایی کشورهای همسود انجام وظیفه کرده و زیر نظر منطقه نظامی قفقاز شمالی روسیه فعالیت می کند. گفته می شود که این پایگاه مجهز به سیستم پدافند موشکی اس-۳۰۰ و جنگنده های میگ-۲۹ است و تعداد کل سربازان این پایگاه ۵ هزار نفر تخمین زده شده است. مرکز هوایی "یروان" دیگر پایگاهی است که در سال های گذشته در قلمرو ارمنستان در اختیار روس ها بوده است.


** جمع بندی

..............

با توجه به آنچه گفته شد می توان به اهمیت پایگاه های نظامی و حفظ و گسترش آن ها برای مسکو پی برد. آنچه مشخص است اینکه روسیه در میان مولفه های چهار گانه قدرت بین المللی –مولفه های سیاسی-دیپلماتیک، اقتصادی، فرهنگی و نظامی- نقطه قوت شاخص خود را در بعد نظامی- امنیتی تشخیص داده و با توجه به توان بالقوه خود سعی در تقویت این نقطه قوت دارد.

روس ها در سال های اخیر به موازات تلاش برای ارتقای منزلت بین المللی این کشور از طریق نردبان مزیت های نظامی- امنیتی کوشیده اند تا از این مولفه برای تقویت دیگر عناصر قدرت ملی در ابعاد گوناگون نیز بهره گیرند.

تمدید مهلت ماموریت صلح بانان و نیروهای نظامی روسی در مناطقی مانند "ترانس دنیستر" مولداوی با هدف حمایت از استقلال خواهان این کشور، مشارکت در رزمایش های عظیم با قدرت هایی مانند چین، استفاده از اهرم توان و امکانات نظامی برای تاثیر گذاری در بازی ها و معادلات کشورهایی چون سوریه و... نشان از مطلوبیت ارتقای توان دیپلماسی روسی از طریق مزیت های نظامی دارد، همچنان که صادرات اسلحه روسیه در سال های اخیر از جمله موتورهای محرک مهم ساختار اقتصادی این کشور بوده است.

از این زاویه دید حتی اگر مذاکره بر سر کسب امتیاز تاسیس پایگاه ها و ایستگاه های نظامی در مناطقی مانند ویتنام و کوبا نیز به صورت رسمی از سوی مقامات روس تکذیب و انکار گردد، روس ها نمی توانند اشتیاق ویژه خود را نسبت به بازیابی موقعیت برتر نظامی پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کتمان و پنهان کنند