روزی که آرامگاه فردوسی ویران شد

732 سال پیش میران شاه توس، زادگاه و آرامگاه فردوسی بزرگ را چنان ویران ساخت كه از آن جز ویرانه‌ای برجا نماند.
ویرانی شهر توس به دست میران‌شاه پسر امیرتیمور (تیمور لَنگ) را 19 می سال 1389 میلادی گزارش كرده‌اند و چون مسیر رودخانه‌ها را هم به سوی مشهد تغییر داده بود، توس دیگر به آن گونه آباد نشد. اما، نام این شهر باستانی همه جا در كنار نام فردوسی، میهندوست بزرگ ایران كه 25 اردیبهشت، روز بزرگداشت او بود، زنده مانده است. فردوسی که گفت “چو ایران نباشد تَن من مباد”.
در پاییز سال 1301 خورشیدی، شماری از دانش آموختگان سرشناس کشور گرد هم آمدند و «انجمن آثار ملی» را بنیان‌گذاری کردند. یکی از کارهای انجمن، نگاهبانی از آثار تاریخی برشمرده شده بود. از آنجا که زمان فرارسیدن هزارمین سالِ زاده‌شدن فردوسی نزدیک بود، نخستین کاری که انجمن آثار ملی کوشید به آن بپردازد، ساخت آرامگاه فردوسی بود. دو سال پس از آن، در زمان پادشاهی پهلوی نخست که انجمن از یاری مجلس و دولت برای ساخت آرامگاه فردوسی برخوردار شده بود، ارباب کیخسرو شاهرخ را به توس فرستاد تا خاک‌جای فردوسی را پیدا کند.
ارباب کیخسرو و همراهانش با تکیه بر آنچه که در اسناد تاریخی و کتاب‌های کهن آمده بود و با پرس‌و‌جو از دانشمندان و سال‌خوردگان توس، دریافتند که باغ میرزا محمدعلی قائم مقام در توس، همان باغی است که فردوسی در آن به خاک سپرده شده است. از این‌رو به کمک والی خراسان، در باغ یادشده به کاوش پرداختند تا به تختگاهی رسیدند که 6 متر درازا داشت و 5 متر پهنا. پس از خاک‌برداری، به جایی که فردوسی در آن خاکسپاری شده بود، دست یافتند.
فردوسی که یک دهقان‌زاده بود در سال 977 میلادی به دنیا آمد و بسال 1010 درگذشت. فردوسی با مشاهده تلاش‌های سامانیان به زنده کردن زبان پارسی و فرهنگ ایرانی بود که به اندیشه تدوین شاهنامه (تاریخ) افتاد که تاریخ منظوم ایران باستان است. ویژگی کار او در این است که بدون چشمداشت این کار بزرگ را به انجام رسانید.