همراه با چمران از ایران به آمریکا و لبنان می‌رویم

جلیل سامان کارگردان بی حاشیه اما موفق و بادغدغه، در چند سال اخیر سریال‌های "ارمغان تاریکی" و "پروانه"‌ را برای شبکه سه سیما ساخته است. آثاری که از یک سو با استانداردهای کیفی بالا تولید شده‌اند و از سوی دیگر به مضامینی پرداخته‌اند که نیاز امروز جامعه تلقی شده و روشنگری در خصوص آنها یک ضرورت تلقی می‌شود.

یکی از ویژگی‌های اصلی کار جلیل سامان، ارائه حرف‌های مهم و جدی به هنری‌ترین شکل ممکن است. همانطور که خودش هم همواره تأکید دارد شخصیت پردازی مهم‌تر از پرداخت صرف به یک واقعه تاریخی یا رویداد سیاسی است. استقبال مردم و منتقدان از آثار او نیز بی راه نبوده و به تازگی با اعلام نامزدهای جشنواره جام جم در بخش سریال، از میان ۱۴ بخشی که جوایز به افراد تعلق می‌گیرد، دو سریال او ۲۲ نامزد دارد.

سامان که فیلم سینمایی "وقت بودن" ساخته او هنوز اکران عمومی نشده، قرار است به زودی سریال الف ویژه‌ای در خصوص زندگی شهید مصطفی چمران بسازد.

با او در آستانه جشنواره جام جم که حتما جوایز بسیاری در آن نصیب آثار او خواهد شد، درباره تازه‌ترین کارش گپ زده‌ایم:

*سریال شما قرار است چه برهه‌ای از زندگی شهید دکتر مصطفی چمران را دربربگیرد؟

- سریال از کودکی او آغاز می‌شود و طبق داستان ۲۴ قسمتی که تاکنون خلاصه آنها را به سیما فیلم تحویل داده‌ام،‌ تا پایان دوره حضور او در لبنان را دربرمی‌گیرد.

*چرا سراغ این دوران از زندگی چمران رفته‌اید؟

- تا پایان حضور وی در لبنان شخصیت مبارزاتی، عقیدتی و سلوکی او شكل می‌گیرد.

*پس قرار است شما به جای معرفی یک قهرمان که طبعا مخاطب هم با آن ارتباطی برقرار نمی‌کند، به تدریج بزرگ و تاثیرگذار شدن این شخصیت را در سریال تصویرسازی می‌کنید؟

- اگر ما روایت زندگی او را از بازگشت به ایران آغاز می‌کردیم، اینگونه با شخصیت ساخته و پرداخته‌ای روبرو می‌شدیم که همواره قابل ستایش است. زمانی هم که یک شخصیت دائما ستایش شود، مخاطب ارتباط خوبی با او برقرار نمی‌کند در حالی که روایتی که این بار انتخاب شده، برای بیننده جذاب‌تر است. ما از ازدواج و جدایی چمران حرف می‌زنیم که دوره مهمی در زندگی او است یا به مقاومتی اشاره می‌کنیم که در لبنان شکل می‌گیرد. حزب‌الله لبنان که اکنون فعالیت می‌کند، بر پایه سازمان امل است که شهید چمران فعالان آن را تربیت کرده است. آن زمان هم بیشترین مقاومت برابر اسرائیل در لبنان توسط شهید چمران شکل می‌گرفت و در این میان شخصیت وی نیز پخته‌تر می‌شد.

*منابع تحقیقی شما برای پرداختن شخصیت شهید چمران کافی بود؟

- گرچه تحقیقات زیادی در خصوص زندگی ایشان انجام داده‌ایم اما نتیجه كار هنوز در حد شخصیت این بزرگوار نیست. ما به ویژه درباره زندگی چمران در امریکا اطلاعات بسیار کمی داریم. امیدوارم در مرحله بعدی تحقیق موفق شویم کسانی را که به او نزدیك بوده‌اند علاقمند به همكاری كنیم.

تحقیق دقیق بخش مهمی از فعالیت لازم برای نگارش سناریو است و پایه فیلمنامه خوب تحقیق خوب است. ما بسیاری از مواد داستانی‌مان را از تحقیق می‌گیریم و هرچه بخواهیم به زمان دورتری بپردازیم به تحقیق بیشتری نیاز داریم. از زمان چمران تا به حال تغییرات زیادی به وجود آمده، از کتاب‌های درسی که بچه‌ها می‌خواندند گرفته تا آداب و رسوم و فرهنگ. از طرفی این شخصیت با قومیت‌های مختلفی روبرو بوده که باید درباره هر کدام از آنها شناخت کافی به دست آوریم. این چنین شاید بتوانیم سریالی بسازیم که مردم هر منطقه آن را ببینند و باور کنند.

*از کودکی تا حضور چمران در لبنان شامل چه مراحلی در سریال می‌شود؟

- بخش اول مربوط به دوران کودکی، نوجوانی و دانشگاه می‌شود که در تهران می‌گذرد. بخش بعدی در آمریکا می‌گذرد و قسمت‌هایی از سریال نیز به مصر مربوط می‌شود. چهارمین بخش نیز در لبنان است و اجرای هر کدام از این بخش‌ها سختی‌های خاص خودش را دارد.

*با توجه به دربرگیری سنین مختلف زندگی شهید چمران در این اثر، به اینکه چند بازیگر در سریال ایفای نقش می‌کنند فکر کرده‌اید؟

- کودکی، نوجوانی و جوانی او نیازمند بازیگران جداگانه است. بنابراین شاید در بخش اول ایران سه بازیگر داشته باشیم.

*برای دوران جوانی به بعد نمی‌شود از یک بازیگر به مدد گریم استفاده کنید؟

- امکان دارد بازیگری پیدا کنیم که فیزیک او چنین قابلیتی داشته باشد. با این حال چون هنوز وارد مرحله اجرایی کار نشده‌ایم، نمی‌توان در این خصوص حرف دقیقی زد.

*طبعا چون بخش‌هایی از سریال در تهران می‌گذرد کار در شهری که تا این حد دچار تغییر شده است، دشواری زیادی دارد. چه راهکاری برای این موضوع دارید؟

- باید بخش‌هایی از شهر را در فیلم بازسازی كنیم. از اواخر دوره رضا پهلوی تا بخشی از حکومت پهلوی دوم و بخش‌هایی که در امریکا می‌گذرد، دوران خاصی است. ما در حاشیه و متن زندگی شهید چمران اشغال ایران، ملی شدن صنعت نفت، كودتای ٢٨ مرداد، ماجرای ١٦ آذر و قیام ١٥ خرداد ٤٢ را داریم. یا زمانی که شاه به آمریکا می‌آید و عده‌ای به خاطر حمایت امریکا از او راهپیمایی می‌کنند. اتفاقات لبنان و جنگ داخلی و هجوم اسرائیل كه خودش فصول مفصلی است. این ها همه و همه حتی اگر به اشاره هم پرداخته شود پر هزینه است.

*اینطور که معلوم است روایت زندگی دکتر چمران، شما را به تصویرسازی وقایع تاریخی بسیاری نیز وادار می‌سازد. اما اینطور که می‌گویید تمرکز شما روی این بخش نیست.

- بله. مضمون مهم است. چمران به عنوان یک الگو معرفی می‌شود و به بهانه معرفی او تحلیلی نیز از وقایع تاریخی خواهیم داشت. از طرفی در سریال جنبه بیوگرافی شخصیت اهمیت دارد و سعی می‌شود کل زندگی‌اش را دربربگیرد. در "ارمغان تاریکی" و "پروانه" هم همینطور بوده و من سعی کرده‌ام از شخصیت به واقعه تاریخی برسم. معتقدم همیشه تاریخ و سیاست باید در پس زمینه باشد، چرا که اگر جلو بیایند جذابیت خود را از دست خواهند داد.

*بنا است زندگی چمران را صرفا تا پایان حضور در لبنان بسازید یا ساخت باقی زندگی او را هم در دستور کار دارید؟

- تلاش ما این است که این اتفاق بیفتد. گرچه اجرای همین چند فاز هم بسیار سنگین است. چرا که چمران همیشه در وسط میدان است و فضاسازی آن به امكانات صحنه‌ای دقیق، هنروران خاص، امکانات فنی و هزینه كافی نیاز دارد.

*شما سفری هم به لبنان داشتید. از ماحصل این سفر بگویید.

- من بار اولم بود که به لبنان می‌رفتم و پیش از آن تصویری از موقعیتی که شهید چمران در آن بود نداشتم. اما وقتی به آنجا رسیدم متوجه موضوع شدم. با اینکه چندین سال از حضور چمران در آنجا گذشته، همچنان شرایط قومی و مذهبی لبنان و گروه‌های مختلف آن پیچیده است. در این میان کاری که امام موسی صدر و چمران انجام دادند بسیار قابل تحسین است نظیر کاری که اکنون سیدحسن نصرالله انجام می‌دهد. مدیریت و رهبری این فضا هوشمندی بسیاری می‌خواهد.

*بنابراین شما شخصیت امام موسی صدر را نیز در سریال خواهید داشت.

- بله قطعا. شهید چمران به شدت تحت تاثیر امام موسی صدر بوده است.

*تصور می‌کنید کار چه زمانی وارد فاز تولید خواهد شد؟

- ما می‌توانیم همزمان با نگارش، پیش تولید را آغاز کنیم، البته این به معنای ساخت عجولانه کار نیست بلکه برای این است که بدانیم چقدر از آنچه می‌نویسیم قابلیت اجرایی دارد تا من و گروه برای تهیه جزئیات هم دچار عذاب بی نهایت مثل کارهای قبلی‌ام نشویم. این سریال به پیش تولید طولانی نیاز دارد باید از اتومبیل صحنه تا دكمه پیراهن شخصیت ها را از پیش آماده كرد. این اتفاق كه بیفتد و بتوانیم در فضاسازی موفق شویم گام دوم در تولید اثری فاخر را برداشته ایم. گام اول فیلمنامه است.