از رقابت با ونیز تا رسیدن به قله سینمای جهان

تاریخچه جشنواره فیلم کن به اواخر دهه ‌۱۹۳۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که «ژان زای»، وزیر آموزش ملی دولت فرانسه با حمایت آمریکا و انگلیس تصمیم گرفت در واکنش به نفوذ دولت‌های فاشسیت آلمان و ایتالیا در انتخاب فیلم‌های جشنواره ونیز، جشنواره‌ای سینمایی راه‌اندازی کنند.

در ژوئن ‌۱۹۳۹ بود که «لویز لومیر»، از بنیانگذاران صنعت فیلم هالیوود پذیرفت تا اولین رییس جشنواره فیلم کن نام بگیرد که قرار بود از اول تا ‌۳۰ سپتامبر برگزار شود. اما حمله آلمان به لهستان و متعاقب آن اعلام جنگ فرانسه و انگلیس علیه آلمان موجب شد تا اولین دوره جشنواره فیلم کن پیش از آنکه آغاز شود، پایان یابد.

جشنواره فیلم کن در سال ‌۱۹۴۶ با حمایت وزارت خارجه فرانسه باردیگر راه‌اندازی شد و با وجود آنکه ماهیت اصلی شکل‌گیری آن رقابت با جشنواره ونیز بود، اما مقامات این دو فستیوال در توافقی پنهانی پذیرفتند تا برگزاری هر دو فستیوال در سال‌های متمادی را جشن گرفته و رسمی بدارند.

جشنواره کن در اولین سال برگزاری به موفقیت چشمگیری دست یافت و در سال دوم در پیشرفتی قابل توجه، ‌۱۶ فیلم به بخش رقابتی آن دعوت شدند و تصمیم گرفته شد برای اجرای عدالت، هیات داوران متشکل از یک نماینده از هر کشور باشد.

این رویداد سینمایی معتبر در سال‌های ‌۱۹۴۸ و ‌۱۹۵۰ به علت مشکل بودجه برگزار نشد و در سال ‌۱۹۵۱ بود که به لطف روابط حسنه میان فرانسه و ایتالیا، زمان برگزاری جشنواره کن به بهار منتقل شد و جشنواره ونیز در همان پاییز ماند.

موقعیت جشنواره کن در سال‌های ‌۱۹۶۰ در جهان فرهنگ و هنر تثبیت شد و از آن زمان به‌عنوان یکی از معتبرترین جشنواره فیلم در دنیا شناخته می‌شود. از سال ۱۹۵۵ بود که جایزه نخل طلا به عنوان جایزه اصلی این رویداد سینمایی معرفی شد.

برنامه‌های این جشنواره از هفت بخش اصلی مسابقه، خارج از مسابقه، نوعی نگاه، سینه‌فونداسیون و کوتاه، هفته منتقدان، دو هفته کارگردانان و بازار فیلم تشکیل شده است.

بخش مسابقه؛ در این بخش مسابقه معمولا ۲۰ یا ۱۹ فیلم حضور دارند که نامزد دریافت نخل طلا هستند و کسب این جایزه که مهمترین جایزه سینمایی جهان است تاثیر بسزایی در فروش آن فیلم در اکران‌های عمومی خواهد داشت.

خارج از مسابقه؛ تعداد زیادی از فیلم‌های سینمایی بلند در این بخش جشنواره به نمایش گذاشته می‌شوند که معمولا فیلم‌هایی هستند که ازسوی هیات انتخاب برای بخش مسابقه انتخاب نمی‌شوند اما از نظر برگزارکنندگان جشنواره کن شایستگی حضور در این جشنواره را دارند.

بخش نوعی نگاه برای اولین‌بار در سال ‌۱۹۷۸ به پیشنهاد «ژیل ژاکوب» رئیس جشنواره برگزار شد که به معرفی آثار برجسته سینمای جهان اختصاص دارد و به موازات با بخش اصلی رقابتی این رویداد سینمایی برگزار می‌شود. از سال ۲۰۰۵ جایزه نقدی به مبلغ ۳۰ هزار یورو به برنده این بخش اعطاء می‌شود.

بخش سینه‌فونداسیون که به مسابقه فیلم‌های کوتاه اختصاص دارد در سال ۱۹۹۸ به برنامه‌های جشنواره کن اضافه شد. حدود ‌۱۵ فیلم کوتاه از سراسر جهان که عموما توسط دانشجویان مدرسه‌های فیلم ساخته شده توسط جشنواره انتخاب می‌شوند. این بخش هیات داوری جداگانه دارد و سه جایزه به فیلمهای برگزیده اعطا می‌شود.

بخش هفته منتقدان به‌عنوان قدیمی‌ترین بخش جنبی رقابتی جشنواره کن در سال ۱۹۶۲ پایه‌گذاری شد و توسط انجمن منتقدان فیلم فرانسه اداره می‌شود.

این بخش به معرفی آثار فیلم‌سازان جدید جهان می‌پردازد. این بخش به رادیکال‌ترین بخش جشنواره کن مشهور است که نمایش فیلم‌های اول و دوم می‌پردازد و سنت دیرینه‌اش کشف استعدادهای ناب است. «برناردو برتولوچی»، «وونگ کاروای» و «گاسپر نوا» از جمله فیلمسارانی هستند که از دل این بخش به سینمای جهان معرفی شدند.

بخش دوهفته کارگردانان در سال ‌۱۹۶۸ هم‌زمان با اعتصاب‌های سراسری فرانسه که به لغو برگزاری جشنواره کن در آن سال انجامید آغاز به‌کار کرد. این بخش مستقل که توسط انجمن کارگردانان فرانسه اداره می‌شود به نمایش فیلم‌های کوتاه، بلند و مستند از سراسر جهان می‌پردازد. هم‌اکنون چهار جایزه در این بخش به برگزیدگان اعطاء می‌شود.

بازار جشنواره کن یا «مارشه دو فیلم» و یا همان بازار فیلم از دیگر بخش‌های اصلی جشنواره کن است. بازاریاب‌ها و پخش‌کننده‌های فیلم از سراسر دنیا برای خرید، فروش و گرفتن اجازه پخش جهانی فیلم به کن می‌آیند. این بازار در نوع خودش مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بازار فیلم جهان محسوب می‌شود که در سال‌های اخیر میزان بیش از ۱۱ هزارنفر شرکت‌کننده از بیش از ۱۰۰ کشور جهان بوده است.

از سال ۱۹۳۹ تا ۱۹۵۴ جایزه‌ای تحت عنوان "جایزه بزرگ جشنواره کن" به برنده بهترین فیلم این رویداد سینمایی اعطاء می‌شد اما در سال ۱۹۶۵ هیات داوران جشنواره پیشنهاد دادند، جایزه‌ی بزرگ جشنواره هر سال با طراحی جدید از یکی از هنرمندان معاصر ساخته شود.

در اواخر سال ۱۹۵۴ هیئت مدیره جشنواره کن گروهی از جواهرسازان را برای طراحی "نخل" دعوت کردند و در نهایت «لوچینه لازون» طراحی نخل طلای جشنواره کن را انجام داد.

اولین جایزه نخل طلا در سال ۱۹۵۵ به «دلبرت مان» کارگردان آمریکایی برای فیلم «مارتی» اعطاء شد و تا سال ۱۹۶۴ نخل طلا جایزه اصلی این رویداد سینمایی بود تا اینکه بدلیل برخی مشکلات مرتبط با کپی رایت، جایزه بزرگ دوباره جای نخل طلا را گرفت.

در سال ۱۹۷۵ جایزه نخل طلا دوباره به عنوان جایزه اصلی کن معرفی شد و تا به امروز جایزه سمبولیک این رویداد سینمایی باقی مانده است.

در میان کشورهای برنده نخل طلای کن (نخل طلا بعلاوه‌ی جایزه بزرگ جشنواره) کارگردانان آمریکایی با ۱۹بار کسب این جایزه سینمایی، با اختلافی فاحش پیش‌تاز هستند، «ترنس مالیک» آخرین کارگردان آمریکایی است که در سال ۲۰۱۱ با فیلم «درخت زندگی» موفق به کسب نخل طلای کن شد.

رتبه دوم با ۱۲ نخل طلا در اختیار سینمای ایتالیا قرار دارد که آخرین‌بار در سال ۲۰۰۱ با فیلم «اتاق فرزند» ساخته «نانی مورتی» موفق به کسب این جایزه شد.

کارگردانان فرانسوی نیز تاکنون ۱۱ بار موفق به نخل طلایی کن شده‌اند که «عبدالطیف کشیش» با فیلم «آبی گرمترین رنگ است» در سال ۲۰۱۳ آخرین برنده فرانسوی این جایزه سینمایی معتبر محسوب می‌شود و کارگردانان انگلیسی نیز ۱۰بار کسب نخل طلای کن را تجربه کرده‌اند.

سینمای ایران نیز یک بار در سال ۱۹۹۷ با فیلم «طعم گیلاس» ساخته عباس کیارستمی موفق به کسب این جایزه معتبر شده است و چندین بار نیز در بخش رقابتی نامزد کسب نخل طلا بوده است.

شصت‌وهشتمین جشنواره فیلم کن از ۱۳ می (۲۳ اردیبهشت) تا ۲۴ می (۳ خرداد ماه) ادامه خواهد داشت.