کرونا و اعتبار علم

شیوع اپیدمی در ایران و جهان موجب هراس و وحشت ملتها و دولتها شده است. پدیده ای که کل حیات بشری را به مخاطره انداخته است آغاز دوران جدیدی را هشدار می دهد. در این شرایط جدید، تهدیدات از حالت سخت افزاری و قدرت فیزیکی به حالت حملات بیولوژیکی و نرم افزاری تغییر یافته و این پدیده توانسته کل مبادلات و پویایی حیات بشری را برای مدتی مختل کند. در واکنش به این رخداد، نظریات گوناگونی از تاکید بر پروسه جهانی شدن و اندیشه آخرالزمانی تا شکست سرمایه داری و برآمدن سوسیالیسم جدید ارایه میشود. در داخل ایران مواجهه با این پدیده و شروع آن از شهر قم و واکنش گروههای مختلف قابل توجه است. حکومت و عاقلان قوم با اجرای برنامه های پیشگیری و قرنطینه پذیرفته اند که مدیریت در دنیای مدرن بر مبنای علم و دانش و یافته های علمی قرار دارد و باید در مقابل تهدید علمی با سلاح علم و تجربه مقابله کرد. عده ای با موضع گیری در مقابل علم گرایی و علوم تجربی بر درمان این بیماری با تجویز عرقیجات و استعمال روغن و روش سنتی و طب اسلامی تاکید دارند. در مقابل عده ای در اعتراض به تعطیل شدن تجمعات بخصوص در اماکن مذهبی با اعمالی همچون لیسیدن ضریح ائمه و ناهنجاری سعی دارند با این پدیده برخوردی مقتدرانه و تلافی جویانه داشته باشند. در این میان شیوه مبارزه و مواجهه با این پدیده و هراس عمومی از معضلی فراگیر و عدم توانایی مقابله با آن تمامی جریانات فکری دینی و غیر دینی مخالف علم گرایی را به چالش کشیده است. لذا در خصوص مسئله علم گرایی و جایگاه و اعتبار علم در دنیای مدرن به چند نکته اشاره میشود.
از عصر روشنگری اعتقاد به اسطوره ها و رویکرد فلسفی باستان یا تاثیر عوامل متافیزیک جایگاه خود را به علوم تجربی و طبیعی که با روش مشاهده، اندازه گیری و استقرا بیان میشود واگذار کرده است. پیشرفت خیره کننده تکنولوژی و صنعت و قابل اعتماد و اتکا بودن روشهای اثبات گرایانه آنچنان اعتمادی به بشر داده است که روشهای کمی و پوزیتیویستی را به علوم انسانی تسری داده و از دل آن علم اقتصاد و مدیریت و سیاست برآمده و با قطعیت به تحلیل و کنترل و پیش بینی رخدادها و پدیده های اجتماعی می پردازد. لذا با وجود نقدهایی که از سوی جریانات فکری انتقادی و پست مدرن به اثبات گرایی می شود کماکان اعتبار و اعتماد جوامع و دولتها به علوم تجربی و اثباتی در بالاترین سطح قرار دارد و جریان اصلی در تعاملات امروز بشری است.
بهره گیری از علم یا روشهای تجربی در برخی جوامع استانداردهای دوگانه ای دارد. برخی از دولتها اگر چه در بخش علوم طبیعی و فیزیکی با قواعد و رویکرد علم گرایی و اثبات گرایانه موافق اند ولی در علوم انسانی از این رویه تبعیت نمی کنند. برتری یافتن نسبت به رقبا و افزایش سلطه داخلی به افزایش قدرت نظامی و قدرت تکنولوژیکی منجر می شود که این نظام ها با بهره گیری از دانشمندان رشته های ریاضی و فنی تولید ابزارها و تسلیحات و هر آنچه موجب قدرت یافتن باشد را به طور جدی پیگیری می کنند ولی در علوم انسانی بدلیل تضاد علوم تجربی با سلایق و گرایشهای شخصی چندان تمایلی با استفاده علوم در اقتصاد و سیاست ندارند.
کشور ما در دوران گذار قرار دارد و در اداره و مدیریت جامعه از روشهای سنتی و مدرن به صورت توامان بهره میبرد. فرهنگ جامعه ایران پای در ارزشهای سنتی و مذهبی دارد و به راحتی از ارزشها و ایستارهای سنتی خود جدا نمی شود. استفاده از علوم و تجربیات بشر به معنای علم گرایی محض و نفی دین نیست. در اپیدمی جهانی اخیر و پرسشهای پیش رو ضرورت دارد با آگاهی دادن به جامعه مرزهای دانش و دین و معنویت شفاف شود تا اذهان جامعه از تردید و سردر گمی رها شود و بهره گیری از علوم در مدیریت جامعه و خرافه زدایی بخصوص در حوزه سیاست و اقتصاد مورد توجه نخبگان و حکومت قرارگیرد.
عکس العمل ها در مواجهه با اپیدمی نشانه میزان باورها و آگاهی قشر های جامعه از نحوه تعامل با پدیده ها و واقعیت جهان و زمانه کنونی است و هر چقدر نگرش جامعه نسبت به واقعیتهای موجود دور تر باشد به همان میزان درد و رنج بیشتری میبرد.