ترکیه با معضل داعش چه می کند؟

پس از حملات تروریستی پاریس، مساله روابط داعش با دولت‌های منطقه عینی تر می شود. در کنار ارتباطات ایدئولوژیک و مالی با شیوخ شبه جزیره‌ عرب، روابط پیچیده ترکیه با این گروه نگرانی‌ جامعه جهانی‌ را افزایش می دهد.
آقای اردوغان و "حزب عدالت و توسعه" در انتخابات ماه ژوئن ده درصد آرای خود و امکان تشکیل دولتی تک حزبی را از دست داده بودند با خودداری از تشکیل دولت ائتلافی انتخابات را در اول نوامبر تجدید کرده به آرایی تقریبا ۵۰% دست یافتند. مطابق نتایج حزب عدالت و توسعه (ا ک پ) آقای اردوغان از مجموع ۵۵۰ کرسی پارلمان ۳۱۷ کرسی و ۴۹،۵ آرا را بدست میآورد در حالیکه حزب جمهوری خواه خلق (س ه پ) تقریبا بدون تغییر ۱۳۴ کرسی و ۲۵،۳ در صد و حزب دمکراتیک خلق (ه د پ)ها با نزولی تقریبا ۳ در صدی ۵۹ کرسی و ۱۰،۸ آرا و حزب راست افراطی حرکت ملی(م ه پ) با سقوطی چشم گیر ۴۰ کرسی و ۱۱،۹ در صد آرا را به دست میآورند. این میزان رای اگرچه آقای اردوغان را قادر به تشکیل دولتی تک حزبی میکند اما هنوز برای تغییر قانون اساسی و تبدیل ترکیه از جمهوری پارلمانی به جمهوری ریاستی مطابق خواست آقای اردوغان کافی نیستند. البته به نظر ناظران سیاسی این چند رأی را آقای اردوغان می تواند از طریق جلب بخشی از کرسیهای حزب راست افراطی حرکت ملی به دست بیاورد.
آقای اردوغان در سالهای گذشته توانسته بود با بهبود چشمگیر وضع اقتصاد غیر نفتی ترکیه، اعتماد لایههای متوسط شهری و پشتیبانی گستردۀ اقشار سنتی به همراه آرای آنان را به دست بیاورد و قدرتی تک حزبی را سازمان بدهد. اما قدرت تک حزبی به تدریج به قدرتی فردی و بیتوجه به حقوق و آزادیهای مدنی در درون و ظهور گرایشهای توسعه طلبانه در چارچوب نوعثمانی در منطقه انجامیده بود. دور شدن تدریجی از اروپا و محدود سازی مطبوعات و سندیکاهای آزاد و حقوق مدنی و اقلیتها و ظهور داعش و مداخله جویی در سوریه و ترس شهروندان ترکیه از پاکستانی شدن باعث شده بود تا در انتخابات ژوئن حزب آقای اردوغان ده درصد آرای خود را از دست بدهد و حزب دمکراتیک خلقها به ریاست آقای صلاح الدین دمیرتاش با عبور از سد ۱۰% به پارلمان راه پیدا کند. آقای اردوغان دست یابیدوباره به اکثریت را نشانی از پشتیبانیشهروندان ترکیه از سیاستهای خود می داند و خواستار " احترام جهان" به این رای و سیاستهای خود می شود. اما به گفته ناظران این رای از طریق مدیریت و ایجاد ترس به دست آمده و دارای ارزش و محتوای دمکراتیک نیست. ترس شهروندان ترکیه از پاکستانیشدن و گسترش بیثباتی بر آمده از تروریس ، ترس اروپا از فرستادن میلیونی مهاجران سوری - عراقی به طرف اروپا بوسیله آقای اردوغان، ترس آمریکا از روابط ترکیه با افرطیون (سخنرانی آقای جو بایدن در هاروارد) و گسترش خلافت گرایی و سرانجام ترس از بکار گیری داعش در منازعات منطقه ای و به ویژه بر ضدّ کردها و نزدیک شدن اسلام گرایی آقای اردوغان به اید ئولوژی راست افراطی ملیگرا و نژاد پرست گرگهای خاکستری .
نگاهی به آرا انتخابات اول نوامبر نشان می دهد که آرای حزب جمهوری خواه خلقها بیتغییر است و آرای حزب دمکراتیک خلقها دارای نزولی اندک است . در واقع حزب آقای اردوغان آرای افزایشی خود را از حوزه آرای ملیگرایان افراطی و گرگهای خاکستری به دست آورده است. این در حالیاست که آقای اردوغان مسلمانان طریقتی میانه روِ پیرو آقای فتح آلله گولن را مورد پیگرد قرار می دهد. شکار آرای جدید از حوزه ملیگرایی افراطی به همراه پیگرد مسلمانان میانه رو نشانگر آن است که آقای اردوغان دین را نه فضای آفریننده امنیت وجودی برای باورمندان، که ابزار قدرت میبیند. آنچه جامعۀ ترکیه، کشورهای منطقه و جامعه جهانیرا به هراس میافکند، نگاه اردوغان به داعش و افراطیون ملیگرای ترکیه است که می تواند داعش را به افراطی گری ملیترکیه ای در چارچوبی نوعثمانی پیوند بزند. انفجارهای سروچ و آنکارا نشانه هایی نگران کننده از پیوند افراطیگری داعشی با افراطیگری ملیگرای گرگهای خاکستری است. انفجارهای سوروچ و آنکارا که به هر شکل مسئولیت سیاسی آن با دولت ترکیه است اگرچه توسط عناصر داعش انجام گرفت، اما مورد حمایت عملی و فکری حزب افراطی حرکت ملی به همراه محافلی از حزب حاکم نیز میباشد. اگر پیشتر داعشیها از ترکیه برای رفتن به سوریه و عراق استفاده می کردند و نفت و آثار هنری به سرقت رفته در سوریه و عراق در ترکیه به فروش میرسیدند و فرماندهان میدانی و بانکداران حامیداعش به گرمی پذیرفته میشدند، امروز نفوذ و حضور داعش در جامعه ترکیه در حدی است که داعش می تواند دو برادر ضدّ داعشی اهل رقه سوریه را در ترکیه ذبح کند. مماشات مقامات ترکیه هر حدی است که برادر داعشی یکیاز تروریستهای سروچ از مسببان حمله آنکارا است. این در حالیست که پدر دو برادر داعشی پس از کشته شدن برادر نخست در حمله سروچ مقامات را از خطرناک بودن برادر دیگر زندانی آگاهیداده است و با این وجود زندانی داعشی از زندان آزاد می شود. شاید آقای اردوغان که خود را وارث سنتهای عثمانی می داند فکر میکند وارث امپراطوری بیزانس نیز هست و سیاست " توازن قوا" ی بیزانس را بکار میبندد و در محاسبات خود نیروی کردها را با بکارگیری داعش خنثا میسازد اما ذبح دو برادر ضدّ داعشی اهل رقه سوریه در ترکیه نشانگر آن است که داعش در ترکیه نفوذ و حضوری عمیق دارد و بازی با ورق داعش امنیت جامعه ترکیه را مورد تهدید قرار داده و پروسه پاکستانیسازی ترکیه در حال گسترش است. پاکستانیکه با آفرینش طالبان و ملاحظه آنان به مثابه ابزار ژئوپلتیک، قصد سلطه در افغانستان و نفوذ به آسیای مرکزی را داشت اما خود طعمه طالبان شده و بخشهای بسیاری از حیات دولتی و ملی پاکستان به تصرف طالبان و اندیشه طالبانی در آمد.
ترکیه کشوری مهم است و بیثباتیِ آن به نفع کسی نیست. ترکیه دارای جامعه مدنی توانمندی است که خواستار نزدیکی و ورود به اروپا است و نمیتواند شاهد سلطه ایدئولوژی خلافت گرا و پاکستانیزه شدن کشور خود باشد. حزب جمهوری خواه خلق و حزب دمکراتیک خلقها دارای اقلیتی نیرومند در پارلمان هستند و در دل خود حزب حاکم نیز جناح بنیانگذار حزب عدالت و توسعه آقای عبداللّه گول که خواستار نزدیکیبه اروپا است، منتقد سیاستهای آقای اردوغان میباشد و به گفته ناظران در پیتاسیس حزبی نوین راست میانه است. حزبی که پتانسیل جذب ۲۰% آرا را می تواند داشته باشد. گذشته از نگرانی در اروپا و آمریکا از بازگشت افراط گرایان به کشورهای مبدأ، در سطح منطقه نارضایتیاز سیاستهای اردوغان رو به گسترش است. تمامیافراط گرایان قفقاز، آسیای مرکزی و ایالت سینجان چین با عبور از ترکیه و رفتن به سوریه و عراق و بازگشت به سرزمینهای اصلی، امنیت کشورها را مورد تهدید قرار می دهند. این در حالی است که چین به روشنی اعلام کرده است با تروریسم و حامیان برخوردی بسیار جدی خواهد داشت. مصر نیز امنیت خود را با سیاستهای اردوغان مورد تهدید میبیند و روسیه نیز نگرانی عمیق خود را از سیاستهای منطقه ای وی اعلام داشته است. ایران نیز با پشتیبانی از دولتهای مستقر در عراق و سوریه عزم جدی خود را برای مقابله با سیاستهای ماجراجویانه و توسعه طلبانه نو عثمانی نشان داده است. ادامه روند جاری میتواند امنیت را در بخشهای بسیار وسیعی از جهان مورد تهدید قرار دهد و دولت ها و ملتها بویژه مردم ترکیه نمیتوانند در برابر آن خاموش بنشینند. پافشاری بر داشتن روابط مشکوک با تروریسم داعش و گروهای همانند و محدود سازی آزادیهای مدنی و ترک میز گفتگو با کردها و عدم رعایت حاکمیت ملی دیگر کشورها در کنار نگرانی جامه جهانی و دولتها از گسترش تروریسم می تواند حتی به تغییر در جغرافیای ترکیه بینجامد. رعایت حقوق مدنی و بازگشت به میز مذاکره با کردها و اتخاذ سیاست روشن بر ضدّ داعش و گروهای همانند می تواند آغاز اگر روندی اصلاحی باشد که به آقای اردوغان جایگاه مهم سیاستمداری حامیامنیت و صلح را در منطقه ای بس آشوب زده و اسیر جنگ اعطا کند.
اگر جوامع مدنی سهکشور ایران و پاکستان و ترکیه نتوانند با همراه سازی دولتها و پشتیبانینهادهای بینالمللی، بانیسیاستهای امنیت آفرین شوند تروریسم ایدئولوژیک ریشه دار در قرائتهای بدوی از دین و سیاست و دلارهای نفتی و بر آمده از واقعیات اجتماعی - اقتصادی و مطامع ژئوپلتیک، تمامیدست آوردهای دمکراتیک مدنی را به فترت خواهند کشند.