نمایش نافرجام کودتای عقیم علیه اردوغان

ترکیه به عنوان کشوری که سابقه حداقل 3 کودتا را در تاریخ معاصر خود دارد‌، جمعه شب را تا صبح بیدار بود. مردم ترکیه با بهت و حیرت‌زدگی خبرهای شکست شورش نظامی‌را دنبال می‌کنند. گروهی از نظامیان در دو شهر آنکارا و استانبول با به دست گرفتن کنترل مناطق و اماکنی، از جمله مراکز تعدادی از رسانه‌های مهم ترکیه  برای ساعاتی قدرت در این کشور را با کودتا به دست گرفتند اما ساعاتی بعد با حضور حامیان اردوغان در خیابان‌ها تلاش آنها ناکام ماند.

به گزارش پایگاه خبری فریادگر، گفته شده که در حوادث بامداد شنبه ۲۶۵ نفر کشته و بیش از ۱۴۰۰ نفر زخمی‌شده‌اند ، البته آمار رسمی ‌از 194 کشته سخن می‌گوید. بیشتر تلفات انسانی مربوط به درگیری‌ها در آنکارا است. ۱۶۱ نفر از قربانیان از نیروهای وفادار به دولت بودند.۱۰۴ نفر از کشته‌شدگان نیز از کودتاچیان بودند.

به نظر می‌آید گروهی از فرماندهان ارشد نظامی‌ با منابع و دسترسی لازم برای برنامه‌ریزی یک عملیات گسترده پشت این کودتا بوده‌اند. دولت ترکیه بگیر و ببند تاریخی را آغاز کرده است که در طی آن حداقل  2800 نفر از نیروهای نظامی‌تاکنون بازداشت شده اند.مقام‌های ترکیه ۲۷۴۵ قاضی و دادستان این کشور را از کار برکنار  و 5 عضو دادگاه عالی این کشور نیز عزل شده‌اند.

اردوغان که توانست کودتاچیان را شکست دهد وعده درس عبرت به آنچه که خائنان به ترکیه خوانده می‌شوند را داده است. «بن‌علی ییلدیریم، نخست‌وزیر ترکیه»، در مصاحبه با کانال هابرترک (خبرترک) گفت که دولت ترکیه اکنون در فکر قانونی کردن دوباره مجازات اعدام در این کشور است که پیش از این ملغی شده بود.

مسئله فاحش اینجاست که بسیاری از مردم هرچند ممکن است چندان از حزب عدالت و توسعه راضی نباشند اما ثبات سیاسی و اقتصادی را به حضور تانک در خیابان ترجیح می‌دهند ؛ حال سوال اساسی اینجاست که چرا کودتای عقیم علیه هواداران حکومت عثمانی انجام گرفته است؟

روایت کودتای شبانه در ترکیه

براساس گزارش دویچه وله ، کودتا ساعت ۲۱ و 30دقیقه ( حوالی 11شب به وقت تهران) ‌شب گذشته به‌وقت استانبول آغاز شد وساعت یازده و سی دقیقه به وقت محلی (حوالی یک بامداد به وقت تهران) ارتش ترکیه اعلام کرد علیه دولت رجب طیب اردوغان کودتا کرده است.

گروهی از نیروهای ارتش در دو شهر عمده ترکیه یعنی آنکارا، پایتخت و استانبول با تانک و زره پوش وارد خیابان‌ها شده و مناطق مختلف از جمله فرودگاه‌ها، پارلمان و ساختمان رادیو و تلویزیون دولتی را تحت کنترل خود در آوردند و درگیری‌های شدیدی در برخی مناطق روی داد. نیروهای ارتش ترکیه هم‌چنین پل‌های اصلی استانبول را بستند و هواپیماها و هلیکوپترهای جنگی در ارتفاع کم بر فراز استانبول و آنکارا به پرواز درآمدند.

ظاهرا زمان مناسبی برای آغاز کودتا در نظر گرفته شده بود؛ رجب طیب اردوغان در خارج از آنکارا در مرخصی به‌سر می‌برد و به دلیل آغاز تعطیلات آخر هفته، اکثر مقام‌های دولتی و امنیتی در دسترس نبودند.

در آغازین دقایق کودتا فرودگاه آتاتورک استانبول به تصرف ارتش درآمد و تمام پروازها متوقف شد. حریت گزارش داد که تانک‌ها در مقابل ورودی فرودگاه آتاتورک مستقر شدند و رفت و آمد به این فرودگاه متوقف شد. تصاویری نیز از حضور سربازان ارتش درون ساختمان تلویزیون دولتی ترکیه منتشر شد. تلویزیون دولتی که در آن موقع به تصرف نیروهای ارتش در آمده بود اعلام کرد که ارتش قدرت را در سراسر کشور به دست گرفته است.

اعلامیه نظامیان شورشی از کانال‌های مختلف خبری رادیو تلویزیون تی.آر.تی ترکیه پخش شد. نظامیان شورشی در اطلاعیه‌ خود گفتند، ارتش ترکیه برای دفاع از بقای کشور و ملت ترکیه و بازگرداندن اصول لائیک و دموکراتیک و اعتبار و امنیت از دست‌رفته کشور، کنترل حکومت را در دست گرفته است.در این اطلاعیه هم‌چنین گفته می‌شد روابط خارجی ترکیه با کشورهای دیگر به قوت خود باقی است و حاکمیت قانون در کشور در اولویت قرار دارد. آنها وعده دادند که به زودی قانون اساسی کشور تدوین خواهد شد.

فراخوان اردوغان

اردوغان از ساعات اولیه کودتا از طریق فیس تایم با رسانه‌های باقی‌مانده زیر چتر دولت و یا رسانه‌های ماهواره‌ای چه در منطقه تفریحیBodrum در مرمره و چه در فرودگاه آتاتورک مصاحبه کرد و سعی کرد تا مردم را علیه کودتاچیان ارتشی بسیج کند.

این در حالی است که بارها دولت تحت امر اردوغان در تظاهرات خیابانی دست به فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی زده و اجازه استفاده از شبکه‌هایی مانند توئیتر و فیس‌بوک را به مردم معترض نداده و حالا رسانه‌ای که اردوغان قصد نابودی آن را داشت منجی وی شد‌.

اردوغان در سخنان خود هواداران فتح‌اله گولن را به دست‌داشتن در کودتا متهم کرد. اردوغان گفت، در سلامت کامل به سر می‌برد و كسی نگران او نباشد. او افزود، از مردم می‌خواهم به خیابان و فرودگاه آتاتورك بیایند و مقاومت كنند. او تاکید کرد كودتاچیان بهای سنگینی خواهند پرداخت. پس از این پیام اردوغان صدها هزار نفر در سراسر ترکیه روانه خیابان‌ها شدند.

کودتاگران چه کسانی هستند؟

براساس اطلاعات موجود‌، کودتا از جانب شبکه‌ای از فرماندهان رده‌های میانی سازماندهی شده است. کودتاگران در نخستین اقدام رئیس ستاد ارتش را به گروگان گرفته بودند. از سرهنگ «محرم کوسا» یکی از اعضای ستاد ارتش ترکیه به عنوان برنامه‌ریز اصلی و پشت‌پرده کودتا نام برده می‌شود. به گزارش خبرگزاری آناتولی، بامداد شنبه«محرم کوسا» از سمت خود برکنار شد. شماری دیگر از افسران ارشد در این کودتا در کنار محرم کوسا بودند.

حدود 3 ساعت پس از آغاز کودتا، ژنرال «امید دوندار» فرمانده کل ارتش ترکیه گفت، کودتا از سوی نیروهای مسلح کشور حمایت نمی‌شود. او با اشاره به اینکه «یک گروه کوچک نظامی‌اقدام به این كار کرده است» افزود: «این اقدامات آنها نگران كننده نیست. با همكاری نظامیانی که به این گروه کوچک نپیوسته‌اند در حال اتخاذ تدابیر لازم هستیم».

حوالی ساعت دو بامداد به وقت ترکیه، بینالی یلدیریم نخست وزیر ترکیه اعلام کرد یک ژنرال مؤثر در اقدام به کودتا کشته و حدود ۱۳۰ نظامی‌ديگر، از جمله چند سرهنگ نیز بازداشت شده‌اند.

نظامیان شورشی علاوه بر استقرار تانک‌ها در نقاط حساس شهرهای آنکارا و استانبول، چندین هیلی‌کوپتر نظامی‌را در اختیار گرفته بود. دست‌کم یکی از هلی‌کوپترها به سوی مرکز پلیس آنکارا، ساختمان ریاست جمهوری و پارلمان ترکیه تیراندازی می‌کرد. به گزارش خبرگزاری آناتولی یک فروند جنگنده اف۱۶ نیروی هوایی ترکیه این هلی‌کوپتر را هدف قرار داد و ساقط کرد.

پس از هدف قرار دادن هلی‌کوپتر کودتاگران، در آنکارا ممنوعیت پرواز هوایی اعلام شد. شبکه‌های رادیو تلویزیونی تی.آر.تی‌، سی.ان.ان.ترک و فرودگاه آتاتورک استانبول توسط نیروهای امنیتی و مردم آزاد شدند. با فراخوان اردوغان برای حضور مردم در فرودگاه آتاتورک هزاران نفر به سوی این فرودگاه سرازیر شدند و تانک‌های ارتش ناگزیر از فرودگاه فاصله گرفتند.

خبرگزاری فرانسه ساعت ۴ بامداد به وقت آنکارا به نقل از سخنگوی سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه خبر داد که کودتا کنترل شده است.حوالی ساعت ۵ بامداد به وقت آنکارا، رجب طیب اردوغان به استانبول آمد و در فرودگاه آتاتورک در جمع کثیری از مردم حاضر در فرودگاه سخنرانی کرد. به گزارش خبرگزاری آناتولی، او شورش گروهی از نظامیان را «یک اقدام خائنانه» خواند و گفت تاوان این خیانت بسیار سنگین خواهد بود. اردوغان افزود: «ما اف ۱۶ها را برای دفاع از مردم در مقابل دشمن تهیه کردیم اما این‌ها با سواستفاده از این امکانات، زندگی مردم را مختل کردند.» او گفت، «اين گروه اقلیت که وحدت ملت ما را هدف قرار داد، همانطور که گفته بودم وابسته به تشکیلات دولت موازی است».

منظور اردوغان از "تشکیلات دولت موازی"، هواداران "فتح‌الله گولن"، رهبر جنبش "خدمت" یا همان هیزمیت است. گولن در تعبیدی خودخواسته در آمریکا به‌سر می‌برد.

اردوغان شورش نظامی‌بامداد شنبه را کار "جمعی از اعضای نفوذی گروه تروریستی گولن در ارتش تركيه" دانست که به گفته او "از مدت‌ها پیش در دستگاه دولتی رخنه کرده‌اند".

ساختمان پارلمان در آنکارا که از بامداد محل درگیری و انفجار بود برای مدتی در اختیار کودتاچیان قرار گرفت اما در نهایت با کشته شدن ۱۶ سرباز از کنترل عوامل کودتا در آمد.مقاومت گروهی از سربازان شورشی که در داخل مرکز فرماندهی ارتش ترکیه در آنکارا پناه گرفته بودند، تا حوالی ساعت 15 ظهر به وقت ترکیه ادامه داشت، اما آنها نیز در نهایت خود را تسلیم نیروهای امنیتی کردند.

ظهر دیروز و بنا به گزارش آسوشیتدپرس، یک فروند بالگرد نظامی‌ترکیه که شماری از کودتاگران در آن بودند در حومه آنکارا هدف قرار گرفته و سقوط کرده‌است.در همین حال پلیس یونان خبر می‌دهد که هشت سرنشین یک هلی‌کوپتر نظامی‌ترکیه نیز با ورود به حریم هوایی یونان از آن کشور درخواست پناهندگی کرده‌اند.بنا بر گزارش‌ها وزیر خارجه ترکیه خواستار استرداد این هشت نفر شده و خبرگزاری فرانسه هم خبر می‌دهد که یکی از مقام‌های بلندپایه ارتش یونان از قصد این کشور برای «بازگرداندن فوری» این افراد به ترکیه سخن گفته است.

خبرگزاری رویترز نیز گزارش داد،‌ یک گروه ضد دولتی ترکیه موسوم به «جنبش صلح در داخل» کنترل یک ناوچه را به دست گرفته و از مردم  خواسته تا همچنان در خانه‌هایشان بمانند. براساس این گزارش، گروه مذکور همچنین رئیس ناوگان ترکیه‌ای را در پایگاه دریایی گولجوک به گروگان گرفته‌اند.

متهم ردیف اول

فتح‌الله گولن در واکنش به سخنان اردوغان گفت: من کاملا اتهام‌ها مبنی بر داشتن نقشی از سوی من در تلاش برای کودتا در ترکیه را تکذیب می‌کنم. اهانت‌بار است که من به این امر متهم شوم که هرگونه ارتباطی با چنین تلاشی داشته باشم چرا که من از کودتاهای نظامی‌متعددی رنج برده‌ام. دولت‌ها باید از طریق روندی از آزادی و انتخابات عادلانه نه از تاثیر قدرت و خشونت به سلطه برسند.

گولن نامی‌شناخته شده برای تمامی‌ترک‌ها و برای تمام کسانی است که مسائل اسلام سیاسی را در منطقه پیگیری می‌کنند، چراکه تقریبا هیچ جنبش اسلامی‌در ترکیه بدون وی ذکر نمی‌شود به ویژه زمانی که نامی‌از نجم الدین اربکان می‌آید که رویارویی مستقیم و پیوستن به بازی سیاسی دموکرات را انتخاب کرد، در حالی که او «مبارزه با تمامی‌پویایی» را ترجیح داد.

صحبت در مورد «مبلغ» فتح الله گولن است که دوشادوش رجب طیب اردوغان در ۱۰ سال اخیر وارد نبردی علیه نفوذ ارتش و نخبگان سکولار شد و این امر به همکاری انجامید که جهش کیفی را در جامعه ترکیه به نفع اسلام گراها به وجود آورد. کسانی که پیگیر تحولات هستند، به خوبی می‌دانند که «کمک» گولن (متولد ۱۹۴۱) کمکی حاشیه‌ای نبوده چراکه مدیریت گروهش (معروف به گروه گولن) را برعهده دارد که شبکه‌ای بزرگ از مدرسه‌ها و شرکت‌ها و رسانه‌ها در پنج قاره است.

 عملگرایی گولن باعث شد او از اصطلاح «رهبری ترکیه» در منطقه استفاده نکند.در ترکیه، گولن چیزی شبیه یک دولت در داخل دولتی دیگر را دارد همانطور که او حضور قوی در داخل دو دستگاه پلیس و دستگاه قضاء و نهادهای اداری و چند شبکه تلویزیونی نیز دارد. همین کافی است که پایگاه رسمی‌ «این خطیب زبان‌آور» در اینترنت مطالب خود را به بیش از ۳۲ زبان منتشر می‌کند.

گولن به قدرت گیری سریعش شناخته شد که این مساله نگرانی آنکارا را در سال ۱۹۹۹ برانگیخت و نگرانی دولت پس از آن صورت گرفت که او از دولت انتقاد کرد و با وجود این که از این انتقاد عذرخواهی کرد، اما دادستان کل ترکیه تصمیم گرفت تحقیقاتی را در خصوص او آغاز کند. در آن هنگام، بولنت جاوید، برای حل بحران مداخله کرد. گولن در آن هنگام در فایلی ویدیویی به حامیانش گفت که آنها به آرامی‌برای تغییر جامعه و نظام ترکیه به صورت تدریجی از نظام سکولار به نظام اسلامی‌عمل خواهند کرد. او سپس تصمیم گرفت تا از مقابل دیدگان دیگران خود را مخفی سازد و به آمریکا برود و وی در حال حاضر در ایالات پنسیوانیا زندگی می‌کند.

اقدامات گولن به آرامی‌و با سکوت صورت می‌گیرد. گاهی اقداماتش شبیه تقیه است. گزارش‌های سازمان اطلاعات ترکیه از اواخر دهه‌ هشتاد به این امر اشاره می‌کرد که گولن در پشت گروهک‌های افسران با گرایش‌های اسلام‌گرا قرار دارد که ده‌ها تن از آنها به صورت دوره‌ای با هر نشست شورای نظامی‌(که معمولا هر دو سال یکبار برگزار می‌شود)، اخراج می‌شدند.

در هفته‌ نامه‌های غربی بسیاری در مورد او نوشته‌اند. تصویری که از او ارائه شده است، «رهبر یک جنبش اجتماعی اسلام گرای ملیت گرای غیرمتخاصم با غرب» و وجهه‌ای از اسلام اجتماعی در خاورمیانه است، اما مخالفان او در موردش می‌گویند که او خطر واقعی علیه سکولاریسم ترکیه است و او را به تلاش برای از بین بردن سکولاریسم از طریق اسلامی‌کردن فعالیت‌های اجتماعی ترک‌ها متهم می‌کنند.

بر عکس اربکان، که «پدر اسلام سیاسی» در ترکیه به شمار می‌آید، گولن بر خود نام «پدر اسلام اجتماعی» را گذاشته است، چراکه او به روشی متفاوت عمل می‌کند و او صدها مدرسه در ترکیه و خارج از آن دارد و حدود ۵۰۰ مدرسه در ۵۴ کشور از جمهوری‌های آسیای میانه و روسیه گرفته تا مراکش و کنیا و اوگاندا تا بالکان و قفقازی دارد که در تلاش است تکیه بر تکنولوژی غربی همراه با ارزش‌های اسلامی‌را تقویت کند. شرکت‌های خصوصی و فعالیت‌های تجاری و نهادهای خیریه و همچنین مراکز فرهنگی در کنار زنجیره‌ای از کنفرانس‌های سالانه در انگلیس و اتحادیه اروپا و ایالات متحده وجود دارد.

با بازگشت به دهه‌ ۹۰، حضور برجسته او در سال ۱۹۹۵ بود که در آن هنگام سفیران آمریکا، آلمان، انگلیس و روسیه به دیدار او رفتند سپس در اوت ۱۹۹۵ سازمان «نیروهای افتخار بزرگ اسلامی» او را به دلیل مواضع میانه رواش در قبال دولت ترکیه تهدید به کشتن کرد.

در جریان رویارویی میان ارتش با حزب اسلامی ‌«رفاه»، گولن موضعی بی‌طرف گرفت و به صورت ضمنی از اربکان انتقاد نمود و سپس در تابستان ۱۹۹۷ به آمریکا رفت و سپس به ترکیه بازگشت ودیری نپایید که مجددا به آمریکا رفت.

زمانی که در تلویزیون ترکیه صحبت و اظهاراتی را مطرح کرد که بسیاری معتقد بودند انتقاد ضمنی از نهادهای دولت بود، دردسرهای او با مسئولان ترکیه‌ای بیشتر شد.

اما بولنت جاوید، نخست وزیر وقت از دولت خواست تا مساله را به آرامی‌حل کند و حتی او از گولن و نهادهای آموزشی‌اش با این سخن حمایت کرد: مدارس او فرهنگ ترکیه‌ای را در جهان ترویج می‌دهد و ترکیه را به جهان می‌شناساند. مدارس او همواره تحت نظارت مسئولان قرار دارد.

پس از آن، گولن علنا از سخنانش عذرخواهی کرد. سپس بخشی از فایل مشهورش را در یوتیوب منتشر کرد که در آن به تعدادی از حامیانش می‌گوید که به آرامی‌دست به تحرکاتی خواهد زد و همچنین از اشاعه فرهنگ ترکیه‌ای در ازبکستان صحبت کرد که این امر خشم ارتش ترکیه ودیگر نهادهای سکولار در کشور را برانگیخت و بحران دیپلماتیکی را میان ترکیه و اوزبکستان ایجاد کرد که جاوید را به این سمت سوق داد تا مجددا برای حل بحران وارد عمل شود.

مقایسه‌های بسیاری در اظهارت غربی‌ها میان اربکانی که آمریکا را به دلیل سیطره «صهیونیسم جهانی» بر تصمیم‌هایش دشمن جهان اسلام می‌داند با گولنی صورت می‌گیرد که آمریکا و غرب را قدرت‌های جهانی به شمار می‌آورد که باید با آنها همکاری کرد. مساله مهم‌تر این است که گولن برعکس اربکان به جهان عرب و ایران به عنوان زمینه‌ای حیاتی برای ترکیه نگاه نمی‌کند بلکه این زمینه حیاتی را در قفقاز و جمهوری‌های آسیای میانه و بالکان می‌بیند، چراکه در آنها اقلیت‌های ترکیه‌ای وجود دارند به همین دلیل در طرح جایگاه ترکیه به نفوذ قوی ترکیه در میان ترک‌ها در هر جایی در جهان حساب باز می‌کند.

عملگرایی گولن باعث شد که او از اصطلاح «رهبری ترکیه» در منطقه استفاده نکند او همچنین خواهان استقلال اقلیت‌های ترکیه‌ای در مرکز آسیا نیست گروهش فعالیت‌های آموزشی را در کشورهایی انجام نمی‌دهد که می‌تواند اقلیت‌ها در آنها آماج مشکلاتی با نظام حاکم همچون چین، روسیه و یونان قرار بگیرند.