با «نماد» نیندیشیم!

گفته اند ما ایرانی ها با «شعر» می اندیشیم. زبان فارسی با شعر درآمیخته است. ناموَران فرهنگ و اندیشه ما اگرنه همه، بیشترشان شاعر بوده اند و اندیشه های بکر و بدیع شان را به آرایه های ادبی(نماد، استعاره ، تشبیه و...) آراسته اند. تا بدان جا که حتی لمپن بزرگی مثل «شعبان جعفری» معروف به شعبون بی مخ! در کتاب گفتگویش، جا و بی جا و وقت و بی وقت، لابد برای شیرفهم کردن مخاطب، از شعرهای پامنقلی و بند تنبانی بهره می برد!... باری، اگر هزاران دلیل و سند برای بزرگی شعرمان در چنته داشته باشیم(که داریم!) اما یک بدی بزرگ وخسارت بار عجین بودن شعر و اندیشه در سرزمین ما شاید این باشد که تکنیک های سرودن شعر و آرایه های ادبی مثل نماد و استعاره وجز اینها، تمام مرز اندیشه ما را درنوردیده و در بیشتر اوقات ما بدون دست یازیدن به نماد و استعاره و... قادر به تفکر در زمینه های سیاسی و اجتماعی نیستیم. در سیاست ما چه بسیار سیاستمدارانی که به نماد بدل شده اند. مثلا: سیاستمداری چنان به «نماد» ملی گرایی و وطن پرستی و هرچه خوبی است بدل شده است که اگر محققی پس از سال ها تحقیق و خاکِ کتابخانه خوردن، در مقاله یا کتابی خللی به برداشت مرسوم وارد سازد، برق آسا از سرزمین مقدس روشنفکری آواره خواهد شد به این گناه که به «نماد» وطن پرستی یک ملت خیانت کرده است و...
در حوزه اجتماعی نیز چه بسیار موضوعات و پدیده هایی که برای ما نه موضوع قابل تحقیق و دگرگون شونده در بستر زمان و مکان که پدیده هایی «نماد واره» هستند. نمونه چنین برخوردی را در موضوع تنبیه بدنی در مدارس و خشونت فراگیرنده در نظام اموزشی شاهد بودیم. در جامعه ما کودک و دوران کودکی و نوجوانی چنان با بی گناهی و پاکدستی و نجابت و ... گره خورده است که اگر کسی در این میان با تحقیق و مدرک بگوید که دوران کودکی و دانش آموزی انچنان که برخی می پندارند نمادِ «عصر بیگناهی» و پاکدستی نیست، انگار که به امر مقدسی اهانت کرده است. در ماجرای دلشکن تنبیه کودکان و نوجوانان در مدارس در روزهای اخیر ما با دو برداشت رو در رو بوده ایم: نخست آنانی که معلم را نماد قناعت، صبر، متانت و... می دانستند و تکیه استدلالات شان را بیشتر بر خشونت گسیخته افسار در جامعه و ساختارهای معیوب اموزشی مثل بی انگیزه بودن بچه ها و شلوغی کلاس ها و مسائلی از این دست گزارده بودند و از جرم برخی معلمان پرخاشگر و بی ملاحظه گذر کرده بودند. دسته دیگر اما، همه دانش آموزان را قربانیان مظلومی می دانستند که در چنگال برخی معلمان کاسبکار و خشن گرفتار آمده اند و از خشونتی که از سوی برخی دانش اموزان به معلمان روا داشته می شود، آسان گذشته بودند. درحالی که اگر یک تحقیق جدی میدانی در زمینه خشونت در مدارس صورت گیرد،شاید خشونتی که از سوی برخی دانش اموزان بر معلمین و دست اندرکاران مدرسه روا داشته می شود،هیچ کم نباشد! این که برداشت های مسلط در باره موضوع تنبیه بدنی در مدارس حول و حوش این دو تفسیر بزرگ چرخ می زند، برآمده از ذهن نماد پرداز برخی از ما است که کودکی را نماد پاکی و پاکیزگی و معلمین را نماد قناعت و بزرگواری و .. دانسته ایم. درحالی که اگر از نزدیک تر به دور و برمان بنگریم، نه کودکی «نماد» بی گناهی است و نه معلمان «نماد» قناعت و بزرگواری هستند. در جامعه پر شتاب امروزی برای گشودن قفل مشکلات اجتماعی اندیشیدن با نمادها پاسخگو نیست. تشکیل گروه های تحقیقی حرفه ای و کاردیده و بهره بردن از کارشناسان خبره در زمینه خشونت و تعیین سهم مشکلات اقتصادی و ساختاری و رفتاری وتلاش برای حل انها در مراتب بالای اداری و سیاسی، تنها راه کاستن از حجم خشونت در مدارس است. با نماد پردازی و انشا نویسی درباره دوران طلایی کودکی و قناعت و درویشی معلمان، سنگی از سر راه نظام اموزشی برداشته نخواهد شد. هنگامی که پدیده اجتماعی و سیاسی را به «نماد» دگردیسه کنیم، تحقیق و تفحص در باره آن پدیده و به طریق اولی گره گشایی را به تبعید فرستاده ایم!