درهاي باز سازمان شانگهاي براي ايران

روز گذشته رييس مرکز فناوري‌هاي سياسي روسيه نيز با بيان اينکه سازمان همکاري شانگهاي ابزار کارآمدي براي توسعه نظام چندقطبي در جهان و حفظ منافع ملي کشورهاي عضو است، گفت که برنامه پيش رو براي «پيوستن ايران به اين سازمان، گام مهمي‌براي تقويت و تحکيم همکاري شانگهاي خواهد بود تا نقش‌هاي مهمتر منطقه‌اي و بين‌المللي ايفا کند».

سرگئي ميخييف اظهار کرد:با اجراي برجام بسياري از تحريم‌هاي ضد ايراني برداشته شده و اکنون زمينه ورود ايران به سازمان همکاري شانگهاي مساعد شده است و تهران نيز مي‌تواند همراه مسکو و ديگر اعضا براي پيشبرد اين تشکل تلاش کند. کارشناس روس گفت: عضويت ايران در سازمان همکاري شانگهاي براي اين گروه پرتاثير منطقه‌اي بسيار مهم است زيرا تهران بازيگر قدرتمند منطقه‌اي است و در تحولات بين‌المللي نقش‌آفريني مثبتي دارد.

رييس مرکز فناوري‌هاي سياسي روسيه با بيان اينکه بازسازي اقتصادي ايران بسيار مهم است، عضويت تهران در سازمان شانگهاي را براي رسيدن به اين هدف با اهميت خواند. وي افزود: سازمان شانگهاي در واقع مدل جديدي از روابط بين‌المللي را به موازات گروه هفت کشور صنعتي ارائه کرده که اصول اساسي آن احترام به معيارهاي بين‌المللي و خودداري از زورگويي و تحميل اراده خود بر کشورهاي ديگر است.

وي خاطرنشان کرد: سازمان همکاري شانگهاي مي‌تواند در اجراي طرح‌هاي اقتصادي و صنعتي ميان کشورهاي عضو و هماهنگي اقدام‌هاي اين کشورها سهم داشته باشد.

سازمان همکاري شانگهاي يک سازمان بين دولتي منطقه‌اي است که براي همکاري‌هاي چند جانبه امنيتي و اقتصادي تشکيل شده است.اين سازمان در سال 2001 توسط رهبران چين، روسيه، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيکستان و ازبکستان پايه‌گذاري شد. نقش اصلي و تعيين کننده را، در سازمان شانگهاي، دو کشور چين و روسيه تشکيل مي‌دهندسازمان همکاري شانگهاي در حقيقت ترکيب جديد سازمان«شانگهاي 5»است که در سال 1996 تأسيس شده بود، ولي نام آن پس از عضويت ازبکستان به «سازمان همکاري شانگهاي» تغيير داده شد.روسيه، چين، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيکستان و ازبکستان اعضاي کنوني سازمان هستند و همچنين مغولستان، هند،پاکستان و افغانستان در جايگاه ناظر و سريلانکا، ترکيه و ارمنستان در جايگاه شريک گفت‌وگو در سازمان همکاري شانگهاي حضور دارند.

از جمله دغدغه‌هاي اصلي اين سازمان مسايل امنيتي در آسياي ميانه بويژه تروريسم، جدايي‌طلبي و افراطي‌گري است. ساختار منطقه‌اي ضدتروريسم سازمان همکاري شانگهاي در نشست ژوئن 2004 در شهر تاشکند در ازبکستان تهيه و تصويب شد. اين سازمان در سال 2006 اعلام کرد که بر‌اساس مفاد توافقنامه منطقه‌اي، با قاچاق مواد مخدر در طول مرزهاي کشورهاي عضو مبارزه خواهد کرد.

چارچوب توافقنامه همکاري اقتصادي کشورهاي عضو پيمان نخستين بار در نشست مورخ 23 سپتامبر 2003 تهيه و به امضا رسيد. در اين نشست رئيس دولت چين پيشنهاد کرد که برنامه بلندمدتي براي تشکيل منطقه آزاد تجاري در سازمان تهيه شود. وي در اين پيشنهاد ضمناً چندين راهکار کوتاه مدت براي افزايش سطح بازرگاني در ميان کشورهاي عضو ارائه داد. يکسال پس از اين پيشنهاد، در 23 سپتامبر 2004، سندي شامل يکصد برنامه مشخص براي افزايش سطح بازرگاني ميان کشورهاي عضو به امضا رسيد.

در نشست مسکو مورخ 25 اکتبر 2005، دبير کل سازمان اعلام کرد که پروژه‌هاي مشترک سازمان در زمينه انرژي داراي اولويت بالا هستند. اين پروژه‌ها شامل کشف، استخراج و بهره‌برداري از حوزه‌هاي نفت و گاز، و استفاده مشترک اعضا از منابع آب شيرين مي‌باشند.

دستاورد مهم ديگر اين نشست توافق براي تشکيل شوراي مشترک بانکي بين کشورهاي عضو سازمان بود. هدف از تشکيل اين شوراي مشترک بانکي تسهيل در فراهم نمودن سرمايه مورد نياز براي اجراي پروژه‌هاي مشترک سازمان عنوان شده‌است. در پي اين توافق، نخستين گردهمايي شوراي مشترک بانکي سازمان همکاري شانگهاي در 30 نوامبر 2006 در پکن پايتخت چين برگزار شد.

متعاقب آن، کنفرانس بين‌المللي سازمان همکاري شانگهاي دستاوردها و ديدگاه‌ها در شهر آلماتي پايتخت قزاقستان برگزار شد. در اين کنفرانس، نماينده وزارت خارجه روسيه اعلام کرد که روسيه فکر بنيان گذاردن تشکيلاتي بين‌المللي با نام «باشگاه انرژي» را در سر مي‌پروراند. دولت روسيه مجدداً در نشست سازمان در نوامبر 2007 در مسکوبر عزم خود براي تشکيل اين باشگاه انرژي تاکيد نهاد.

همکاريهاي فرهنگي نيز بخشي از چارچوب فعاليت سازمان همکاري شانگهاي است. وزيران فرهنگ کشورهاي عضو سازمان براي نخستين بار در 12 آوريل 2002 سند همکاري مشترک فرهنگي را در نشست پکن امضا کردند.براي سرعت بخشيدن به همکاريهاي مشترک فرهنگي، اعضاي سازمان در سال 2005 فستيوال و نمايشگاه مشترکي در شهر آستانه در کشور قزاقستان برگزار کردند.

کشورهاي عضو و ناظر سازمان همکاري شانگهاي همچنين تلاش دارند فضاي تک‌قطبي حاکم بر دنيا را عوض کنند و به سمت جهاني چند قطبي پيش بروند. در اين راستا رييس مرکز فناوري‌هاي سياسي روسيه نيز با بيان اينکه عمر نظام تک‌قطبي ادعايي آمريکا به سر آمده است، گفته بود: «به جاي نظام تک‌قطبي، نظام دموکراتيک چند‌قطبي وارد صحنه سياسي جهاني شده است که پايدارتر و مستحکم‌تر از نظام تک‌قطبي خواهد بود.»

سازمان همکاري شانگهاي در راستاي تحقق اين هدف همچنين از آمريکاخواسته‌است که پايگاه‌ها و نيروهاي نظامي‌ خود را از خاک تمام کشورهاي عضو خارج سازد. پس از اين درخواست، دولت قرقيزستان رسماً از آمريکا درخواست کرد که برنامه خروج نيروهاي آمريکايي و تعطيلي پايگاه هوايي نظامي‌کي2را از اين کشور سريعاً تهيه و اعلام کند.

اساسنامه سازمان همکاري شانگهاي همچنين بر شفافيت عملکرد و بي‌طرفي نظامي‌آن تاکيد مي‌کند. علي‌رغم اين موضوع، شکي نيست که سازمان همکاري شانگهاي نقش موازنه‌دهنده‌اي در صحنه بين‌المللي خصوصاً در مقابل پيمان ناتو ايفا مي‌نمايد. براي مثال، ايالات متحده آمريکا درخواستي جهت عضويت به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاري شانگهاي ارائه کرده بود، اما اين درخواست در سال 2005 از طرف سازمان رد شد.

با در نظر گرفتن آنچه گذشت، کارشناسان عقيده دارند عضويت دائم ايران در سازمان همکاري‌هاي شانگهاي مي‌تواند منافع بسياري براي ايران داشته باشد. چراکه اين سازمان قابليت تبديل شدن به يکي از مهمترين سازمان‌هاي بين‌المللي قرن 21 ام را دارد که با افزايش اعضا، اين سازمان به يکي از توانمند‌ترين بلوک‌هاي جهان به لحاظ قدرت اقتصادي و اهميت راهبردي تبديل خواهد شد. تا پيش از اين يکي از بزرگترين دلايل برخي کشور‌هاي عضو مانند روسيه براي عدم تمايل به پذيرفتن عضويت دائم ايران شرايط بين‌المللي بود که از تحريم‌هاي گوناگون عليه اين کشور ناشي مي‌شد. اما در شرايط فعلي که تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران لغو شده، يکي از بزگترين موانع بر سر راه عضويت دائم ايران در سازمان همکاري شانگهاي برداشته شده است.