ناهنجاری های شهری، سمبل ترس و اضطراب

شهرنشینی که به عنوان افزایش در تعداد شهرها و جمعیت شهری تعریف می شود، صرفا محدود به فاکتور جمعیتی نیست ؛ بلکه، شامل تغییرات و تحولات اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و روانشناسی است که همه آنها در مجموع تحول جمعیتی را شکل می دهند. این موضوع فرایندی است که منجر به رشد شهرها به دلیل صنعتی شدن و رشد و توسعه اقتصادی می شود.رشد فزاینده جمعیت شهری در سرتاسر دنیا یکی از مهمترین عواملی است که با موضوع سلامت انسان ها ارتباط دارد. بر اساس پییش بینی های بخش جمعیت سازمان ملل متحد، تا سال 2030، بخش اعظم جمعیت کشورهای در حال توسعه در شهرها ساکن خواهند شد ؛ و احتمالا تا سال 2050 ، دو سوم جمعیت این کشورها، جمعیت شهری خواهد بود. (UN World Urbanization Prospects 2008).
شهرنشینی با خود طیفی از معایب و مزایای منحصر بفردی را به ارمغان می آورد. این تغییر جمعیتی با صنعتی شدن و رشد اقتصادی و نیز تغییرات گسترده در سازمان ها و نهادهای اجتماعی ، الگوها و سبک های زندگی خانوادگی همراه است. از سوی دیگر، شهرنشینی ، به دلیل تاثیر افزایش عوامل استرس زا و عواملی مانند محیط های شلوغ و آلوده، میزان زیاد خشونت، کاهش حمایت های اجتماعی و اخیرا فرسودگی بافت های شهری و مالا افزایش خطر آتش سوزی های گسترده، فروریختن ساختمان های بلند، خطر سقوط اجسام و مصالح ، فرو نشست زمین ، ساختمان ها و خیابان ها بواسطه اقدامات عمرانی مختلف، حفاری در زیر زمین، به منظور ایجاد خطوط مترو و شبکه آب و فاضلاب و...، در سطح شهر، ورود وسایط نقلیه موتوری به پیاده روها و...، سلامت روانی شهروندان را بشدت تهدید می کند ؛ به گونه ایکه، اگر ساختمان های بلند و مترو تا دیروز مظاهر تمدن و پیشرفت تلقی و موجب آرامش روحی و روانی ساکنان آنها می شدند ، امروزه دیگر به نمادهای وحشت و اضطراب مبدل شده اند. چهره های نگران و مضطرب و رعب و وحشت مسافران مترو با استشمام بوی هر دودی و کوچکترین تکانه های قطار، بیانگر احساس ناامنی شدید بین شهروندان است و البته آنها ناگزیر باید به این سبک زندگی تن دهند. نتایج بررسی های مختلف در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه حاکی از آن است ، شهروندانی که در شهرهای بزرگ زندگی می کنند ، نسبت به کسانیکه در دیگر سکونتگاهها زندگی می کنند، حدود20 درصد بیشتر در معرض انواع اضطراب و وحشت هستند؛ بخش اعظم این ترس ها و وحشت ها در سیاست های اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی دولت ها نهفته است. ناامنی حاکم در شهرها مولود سیاست های غلط دولت های گذشته است ؛ به این معنی که دیگر شکاف طبقاتی موجود و فاصله شمال و جنوب در شهرها به راحتی قابل پذیرش و تحمل نیست و کسانی که با فقر فلاکت بار دست به گریبان هستند، شهرها را دیگر برای هیچ کسی امن نمی خواهند و قدر مسلم ، چنانچه برای این معضل راهکاری مناسب اندیشه نشود، ایجاد امنیت در شهرها در آینده نزدیک حتی با استفاده از نیروهای امنیتی و پلیسی چندین لایه هم میسر نخواهد بود.
شهرنشینی با افزایش اختلالات روانی همراه است؛ دلیل آن این است که افزایش جمعیت مردم در مناطق شهری، مستلزم دسترسی به امکانات و زیرساخت های بیشتری است و از آنجاکه تناسبی بین افزایش جمعیت و دسترسی به این خدمات وجود ندارد، لذا، کمبود خدمات زیربنایی ، خطر انواع فقر و واقع شدن در معرض انواع آسیب های زیست محیطی را افزایش می دهد و مالا افزایش تعداد خانوارهای هسته ای ، منجر به کاهش انواع حمایت های اجتماعی و پوشش های بیمه ای می شود. فقرا با انواع ناملایمات زیست محیطی و روانی دست به گریبان می شوند و این امر آسیب پذیری آنها در برابر اختلالات روانی را افزایش می دهد.
شهرها با طیف وسیعی از اختلالات و انحرافات مواجه هستند. برخی از اختلالات شامل اختلالات شدید روانی، افسردگی، سوء مصرف مواد، اعتیاد به الکل، جرم و جنایت، فروپاشی خانواده و از خود بیگانگی می شود. افزایش تعداد خانوارهای هسته ای در شهرها موجب افزایش انواع خشونت ها بر علیه زنان می شود.
مدل تغییر و تحول فرهنگی، به ویژه تغییر فرهنگ روستایی به جامعه مدرن یا به تعبیر صحیح تر، گذار از فرهنگ روستایی به فرهنگ شهری، به عنوان یکی از دلایل اختلال روانی محسوب می شود و بسیاری از ناهنجاری های حاکم در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ ، ناشی از این مسئله است . اگر به درک و شناخت درستی نسبت به موارد فوق پیدا نکنیم و در صدد درمان ریشه ای آنها نباشیم ، شهرها به جای فضاهای زندگی مطمئن توام با آسایش و آرامش به سمبل ترس و وحشت و اضطراب بدل خواهند شد.
دکتر رجب پناهی