پاناما، بزرگ‌تر از ويکي‌ليکس

دست يابي به اطلاعات عظيم حقوقي يک شرکت مهم حقوقي اصلا کار ساده‌اي نيست و انتقال تمام اين اطلاعات 40 ساله که حجم آن چندين برابر «ويکي‌ليکس» است، به هيچ عنوان کار ساده‌اي نيست و هرکسي توانايي انجام آن را ندارد. اين اسناد مهم حدود يک‌سال پيش توسط منبع ناشناسي که در دفتر حقوقي موساک فونسکا کار مي‌کرد،‌در اختيار پرتيراژترين روزنامه آلمان قرار داده شد. اين منبع که از شرايط فعلي ادوارد اسنودن و کساني مثل او عبرت گرفته بود،‌ از روزنامه آلماني قول گرفت که،‌ هيچ‌وقت نام و هويتش فاش نشود. به همين دليل،‌هيچ‌کس دقيقا نمي‌داند اين اسناد توسط چه کسي به دست روزنامه‌نگاران رسيده است. البته مدتي بعد از انتشار اين اسناد، يکي از مسوولان ارشد شرکت حقوقي «موساک فونسکا» درباره اين درز اطلاعاتي بزرگ گفت که، سرورهاي شرکت توسط شخصي ناشناس هک شده‌اند.

نام موساک فونسکا که يک شرکت نه چندان شناخته‌ شده حقوقي در کشور پاناماست بعد از انتشار اين اسناد بر سر زبان‌ها افتاد. يکي از کارهاي اصلي اين شرکت حقوقي مشاوره دادن ثروتمندان بوده تا چطور بتوانند سود بيشتري کسب کرده يا پول‌هايي را که به دليل قوانين کشورهاي مبدا نمي‌توانند به آنها دسترسي داشته باشند را به دست بياورند. همين ويژگي باعث شده تا خيلي از گروه‌هاي تروريستي و تجار مواد مخدر دنيا يا حتي کشورهايي مثل چين به خاطر شرايط خاص‌شان در جهان، از مشتري‌هاي پر و پاقرص اين شرکت و خدماتش بوده‌اند.

پاناما و برخي ديگر از کشورها و مناطق در جهان مثل جزاير کايمن، باهاما سوييس، هلند، ايرلند، لوکزامبورگ، جزيره چنل، برمودا، هنگ کنگ و سنگاپور کشورهايي هستند که در جهان به عنوان گذرگاه‌هاي مالياتي يا Tax Havens شناخته مي‌شوند. مقدار ماليات در اين کشورها کمتر از معمول يا در مواردي حتي صفر درصد است. همين سياست و قانونگذاري خاص باعث شده که ساکنان کشورهاي ديگر سرمايه‌هايشان را در آن مناطق خوابانده و از پرداخت ماليات در امان بمانند. آمارها نشان مي‌دهد که فقط ايالات متحده آمريکا سرمايه‌گذاري‌هاي هنگفتي را در اين کشورها داشته و هر دوسال يک‌بار تقريبا 20 درصد (و در مواردي 200 درصد) سرمايه بيشتر وارد اين کشورها شده است.

يکي از مزيت‌هاي اين بهشت‌هاي مالياتي، در آن است که، افراد مي‌توانند حساب بانکي يا شرکت افتتاح کنند و مطمئن باشند که هويت‌شان مخفي مي‌ماند.

اين البته بخشي از مزيت‌هاي گذرگاه‌هاي مالياتي مثل پاناما و سوييس است. کارکرد ديگر بهشت‌هاي مالياتي – که در اسناد پاناما به آنها اشاره شده – اين است که، در اين کشورها مي‌توانيد رد پول‌هايي که گرفته‌ايد را با به ثبت رساندن شرکت‌هاي صوري گم کنيد. يکي از راه‌هاي دور زدن ماليات با استفاده از ثبت شرکت صوري به اين صورت است که فرد خاطي، پولش را به صورت وام از شرکتي که خودش تاسيس کرده وام مي‌گيرد. براي مثال، يک فوتباليست که پول هنگفتي مي‌گيرد، بايد بخش اعظم پولش را به عنوان ماليات به خزانه‌ دولت واريز کند. به جاي اين‌کار او يک شرکت صوري در کشوري مثل پاناما تاسيس کرده و از کارفرمايش مي‌خواهد تا دستمزد را به حساب آن شرکت خاص حواله کند. بعدتر پول واريز شده به حساب شرکت به عنوان وام در اختيار صاحب اصلي شرکت قرار داده مي‌شود و از آن‌جايي که مالياتي به وام تعلق نمي‌گيرد، فرد تمام پولش را تقريبا بدون دردسر صاحب شده است.

بررسي صحت و سقم اسناد پاناما چيزي حدود يک سال تمام طول کشيد. در تمام اين مدت کارشناسان و روزنامه‌نگاران خبره‌اي در کنسرسيوم بين‌المللي روزنامه‌نگاران تحقيقي با همراهي زوددويچه تسايتونگ، پرتيراژترين روزنامه آلمان در کنار 100 مرکز خبري ديگري کار بررسي اين اسناد را آغاز کرده‌اند. اين اسناد هنوز به طور کامل بررسي نشده است. وقتي با چندين ميليون کاغذ، اوراق و داده‌هاي گوناگون طرف باشيد، هر لحظه بايد منتظر يک واکنش خاص از طرف کساني بود که دير يا زود نام‌شان فاش خواهد شد. بررسي تمام اوراق پاناما زمان‌بر است اما تا همين الان، اين‌طور که سايت کنسرسيوم بين‌المللي روزنامه‌نگاران تحقيقي گزارش داده، دست‌کم نام 33 فرد يا شرکت مرتبط با کارتل‌هاي مواد مخدر مکزيکي يا گروه‌هاي تروريستي جزو اين ليست قرار گرفته‌اند. اين درز بزرگ اطلاعات مالياتي که تا به حال توسط بيشتر از 370 روزنامه‌نگار در 76 کشور بررسي شده تاکيد مي‌کند که، شرکت کمتر شناخته شده اما قدرتمند «موساک فونسکا» با شعبه‌هاي مختلفي که در هنگ کنگ، ميامي، زوريخ و بيشتر از 35 منطقه ديگر در سراسر جهان داشته، پول‌شويي‌هاي گسترده و بي‌سروصدايي را انجام مي‌داده است.

اسناد پاناما نشان مي‌دهد پنجه‌هاي «موساک فونسکا» در طول اين سالها در بازار خريد و فروش الماس آفريقا، بازار بين‌المللي هنري و بسياري ديگر از تجارت‌هاي پرسود قرار گرفته است. يکي از دلايل اين پولشويي‌هاي گسترده صرفا خوش‌گذراني‌هاي بي‌حد و حصر بوده است. چنان‌که بخش اعظم پول‌هايي که از طريق مشاوره‌هاي اين شرکت بزرگ دراختيار کساني مثل سلطان مراکش يا سلطان سلمان، شاه عربستان سعودي قرار گرفته، صرفا براي ساختن يک قايق بادباني اشرافي هزينه شده است.

اين رسوايي عظيم مالياتي 12 نفر از رهبران بزرگ جهان از جمله ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري فعلي روسيه را به دردسر انداخته است. براساس اين اسناد، پوتين متهم است كه مبلغي حدود 2 ميليارد دلار را از طريق بانك‌ها و كمپاني‌هاي سياه شسته و منتقل کرده است.

انتشار اين مجموعه 11 و نيم ميليون صفحه‌اي از اسناد و مدارک خاص نشان داده که در طول 40 سال گذشته (از اواخر دهه 1970 ميلادي تا سال 2015) بانک‌هاي مختلف و موسسات مالي بزرگ و شناخته شده در دنيا خدمات خاص و مخفيانه‌اي براي سياستمداران، کلاهبرداران، روساي کارتل‌هاي بزرگ مواد مخدر در جهان يا حتي ميلياردرهاي خوش‌قيافه، چهره‌هاي شناخته شده هنري و حتي ستاره‌هاي ورزشي فراهم مي‌کرده‌اند. شرکت موساک فونسکا به اين افراد کمک مي‌کرده تا بتوانند با استفاده از قوانين خاص مالياتي کشوري مثل پاناما ماليات کمتري پرداخته يا به کلي از پرداخت ماليات معاف شوند. چنين کمکي زماني اهميت پيدا مي‌کند که بدانيم بنا بر قوانين مالياتي بسياري از کشورها، کساني که درآمد بسيار بالايي داشته باشند،‌ بايد عددي حدود نصف اين درآمد را به عنوان ماليات به خزانه دولت واريز کنند. شرکت‌هايي مثل موساک فونسکا به چهره‌هاي قدرتمند جهان کمک مي‌کردند تا بدون کم شدن ماليات از تمام پول‌شان استفاده کنند.

در اين ليست عجيب و غريب نام‌هايي به چشم مي‌خورند که سالهاست نام‌شان را هزار بار شنيده‌ايم،‌ چهره‌هايي که براي هرکدام از مردم دنيا بااهميت و شناخته‌شده هستند. بخشي از آنها اهل دنياي بازيگري هستند و برخي از آنها جزو ثروتمندان بزرگ عالم به شمار مي‌روند. در اين ليست عجيب نام 29 ميلياردر بزرگي که در ليست پانصد تايي پولدارترين انسان‌هاي جهان جا گرفته بودند، ديده مي‌شود. نام‌هايي مثل جکي چان افسانه‌اي يا آميتاباچان، ستاره هندوستاني باليوود هم در اين ليست هست.

اين اسناد لو رفته نشان مي‌دهند که خوان پدرو داميني، يکي از اعضاي کميته اخلاقي فيفا از طريق همين شبکه مرموز بين‌المللي با سه تن از اعضاي قبلي فيفا که پيش‌تر نامشان در رسوايي‌هاي مختلف مطرح شده و محکوم شده بودند، به چشم مي‌خورد. به نظر مي‌رسد پول‌هايي که از طريق يکي از تيم‌هاي شرکت کننده در يک مسابقه فوتبال به آقاي داميني پرداخت شده، باعث برد اين تيم در زمان عضويت او در کميته اخلاقي فيفا شده باشد. اين اسناد نشان مي‌دهد که دست‌کم هشت شرکت صوري متعلق به خوان داميني گم کردن رد رسوايي‌هاي مالي در دنياي فوتبال را برعهده داشته‌اند. مدتي پس از اعلام اين رسوايي بزرگ توسط «کنسرسيوم روزنامه‌نگاران تحقيقي» کنکاش در اين باره را آغاز کرد. مدتي بعد از اين جريان، سخنگوي کميته اخلاقي فيفا اعلام کرد که، خوان داميني يک روز بعد از انتشار اسناد پاناما به داشتن روابط مالي با يکي از اعضاي سابق کميته اخلاقي فيفا اعتراف کرد.

نام‌ کساني که با انتشار اسناد پاناما مطرح شده، آن‌قدر عجيب است که تمام دنيا را به واکنش و تعجب واداشته است. ليونل مسي، بهترين فوتباليست حال حاضر جهان يکي از کساني است که به خاطر تاسيس يک شرکت پانامايي با همراهي پدرش مقصر شناخته شده است. شرکت Mega Star Enterprises Inc فقط يکي از شرکت‌هايي است که با شرکت نفتي «شل» مراوده داشته است. يکي از کارهاي اصلي اين شرکت پدر-پسري، دور زدن قوانين مالياتي کشور اسپانيا بوده تا با روش‌هاي خاصي تمام پول دستمزد آقاي مسي به خودش برسد و دولت از اين پول چند ميليون دلاري بي‌نصيب بماند.
گزارش : اشکان خسروپور