تخریب آثار فرهنگی مشهد

‌یک خراسان پژوه با بیان اینکه در حال حاضر تمرکز بر روی حفظ آثار تاریخی شهر مشهد الزامی است، گفت: تخریب آثار فرهنگی در مشهد به دلیل اجرای طرح‌های عمرانی نادرست نهادهای فعال در عرصه عمرانی شهر، ‌بسیار گسترده‌تر از دیگر نقاط کشور است.

رضا سلیمان‌نوری در گفت‌وگو با خبرنگار ‌خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه خراسان، ‌ابراز عقیده کرد: طرح بازسازی و نوسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی که بسیار نادرست به اجرا گذاشته شد، ضربه مهلکی به فرهنگ و هویت مشهد و بخش بزرگی از هویت فرهنگی و مذهبی و البته تاریخی آن را نابود کرده است.

‌وی افزود: در حال حاضر‌ نیز تنها اقدامی که می‌توان برای نجات باقی مانده اماکن تاریخی موجود در این بخش و حفظ بخشی از هویت تاریخی مشهد انجام داد، ثبت باقی ‌مانده بناهای تاریخی موجود در این منطقه است تا بدین گونه این بناها از تخریب‌های ناشی از اجرای این طرح در امان بمانند.

‌این کارشناس ارشد ایران شناسی ادامه داد: طبق گفته مسئولین میراث فرهنگی استان لازم است تا به دلیل پیش‌رو بودن سال ۲۰۱۷ که مشهد ‌پایتخت فرهنگی جهان اسلام خواهد بود، به چندین خط سیر بزرگ فرهنگی شهر توجه ویژه کرد که از جمله آن‌ها خط تاریخی میدان شهدا تا میدان امام‌خمینی(ره) و نیز بافت قدیمی اطراف حرم‌مطهر رضوی است‌.

‌سلیمان‌نوری با اشاره به اینکه در هر دوی این مسیر‌ها، ‌آثاری به‌چشم می‌خورد که به رغم واجد شرایط ثبت ملی شدن، هنوز اقدامی برای ثبت آن‌ها صورت نگرفته است، خاطرنشان کرد: برخی از این آثار که در محدوده محور میدان شهدا به میدان امام خمینی (ره) قرار دارند، مانند «حمام قدیمی قاجاری» ابتدای کوچه سراب و نیز «تونل قدیمی زیرزمینی» محدوده ساختمان هلال‌احمر مشهد، هر چند پس از کشف در حدود یک سال و نیم گذشته بار دیگر زیر خاک مدفون شدند، اما با این وجود نه تنها شرایط ثبت ملی را دارند، بلکه می‌توانند با استفاده از فناوری‌های روز هر کدام به تنهایی به موزه‌ای تبدیل شوند که گردشگران را به خود جذب کنند.

‌وی افزود: در این محدوده همچنین باید به باقی مانده چندین سینمای کهن مشهد به ویژه «سینما آسیا» و ساختمان قدیم «مرکز اسلام شناسی بانوان» اشاره کرد که هر کدام به دلایلی شرایط کافی برای ثبت در فهرست آثار ملی را دارند.

‌این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه در اطراف محدوده‌ی حرم مطهر رضوی در حدود ۲۰ تا ۳۰ اثر مهم وجود دارد که تا به امروز فعالیتی برای ثبت آن‌ها صورت نگرفته است، تصریح کرد: «آب‌انبار» کوچه آب میرزا در محدوده‌ی هتل الغدیر که به نوعی باقی‌مانده آب‌انبارهای محدوه‌ی منطقه نوغان و تپل‌المحله است، همچنین منزل مرحوم «شیخ یاسین» از روحانیون روضه‌خوان مشهور مشهد در حدود دهه ۳۰ و ۴۰ در کوچه رازفر که به دوران پهلوی اول برمی‌گردد و آجرکاری‌های چشم‌نواز آن که انسان را متعجب می‌کند، از این جمله هستند.

‌وی اضافه کرد: همچنین باید از «تکیه حوض محمد علی‌خان» در کوچه مسجد ملاهاشم یاد کرد که این اثر باقی مانده از دوران قاجار‌ یکی از دو بنایی در مشهد است که در حال حاضر مراسم تعزیه‌خوانی در آن برگزار می‌شود و دارای تمام ویژگی‌های تکیه‌های قدیمی مشهد که در آنها آیین تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوان به اجرا گذاشته می‌شد، است.

‌این خراسان پژوه ادامه داد: نمونه دیگری از این نوع آثار تاریخی، «منزل مرحوم حاج سید جواد سیستانی» برادر آیت الله‌العظمی سیستانی در محدوده کوچه چهار باغ مشهد است. این بنا چه از جهت قدمت که مربوط به اواخر عهد پهلوی اول است، چه از این منظر که محل برگزاری یکی از آیین‌های سنتی روضه خوانی بیش از ۱۰۰ ساله مشهد است و چه از منظر قرار داشتن یکی از آخرین ساباط‌های مشهد در مجاورت در پشتی آن، بنایی قابل ثبت در فهرست آثار ملی است.

‌سلیمان‌نوری افزود: بنای «حسنیه» در کوچه سرشور ۲۱ که فضایی با بافت بسیاری ویژه برای مدارس دینی دارد و حدود ۵۰ سال پیش ساخته شده است و ‌هم‌چنین «علویه» در خیابان مطهری جنوبی که بزرگ‌ترین بنای مجموعه مدارس ۱۲گانه مرحوم عابدزاده است، نیز می‌توانند در فهرست آثار ملی قرار گیرند.

‌وی گفت: «حوض برجی» مربوط به دوران صفویه که در کوچه کربلا ،ابتدای خیابان امام رضا(ع) و مقابل مدرسه تخریب شده نقویه و مسجد مقبره که در خیابان آیت الله شیرازی پایین تر از باغ نادری قرار گرفته ‌و بالغ بر ۳۰۰ سال قدمت دارد، از دیگر آثاری هستند که از دست رفتن آن‌ها قطعا به معنای نابودی بخشی از هویت فرهنگی شهر مشهد است.

‌این پژوهشگر تاریخ در ادامه به معرفی برخی ‌دیگر از آثار تاریخی مشهد که شرایط کافی برای ثبت ملی دارند، پرداخت و گفت: بنای مجموعه تلفن آزادی که به عنوان تلفن خودکار، نخستین مرکز تلفن مشهد است، ساختمان قدیمی مجاور آن که دیر زمانی چاپخانه نور بود و به عنوان مرکز انتشار نشریه نور خراسان در طبقه پایین ‌و کانون نشر حقایق دینی به عنوان یکی از تشکل‌های اصلی سیاسی مذهبی مشهد ‌به مدیریت مرحوم استاد محمد تقی شریعتی در طبقه بالایی آن قرار داشته و هر دو از معدود بناهای سالم باقی مانده ‌در محله‌ چهارباغ مشهد است، نیز از جمله بناهایی هستند که باید برای ثبت ملی آنها اقدام کرد.

‌سلیمان‌نوری گفت: همچنین مساجد مروی‌ها و درخت توت در منطقه تپل المحله‌ یا ‌ترک‌ها در بازار بزرگ فرش مشهد هم هر کدام به دلایلی می‌تواند در فهرست آثار ملی قرار گیرند.

‌این خراسان پژوه ادامه داد: در حال حاضر اقدام لازم برای ثبت ملی آب انبار در حال تخریب کوچه کشمیری‌ها انجام شده‌ است و هرگونه اقدامی برای تخریب این بنا همچون اقدام برای تکمیل تخریب‌های انجام شده در مهدیه حاجی عابدزاده که به تازگی ثبت ملی شده‌ا ست، ‌خلاف قانون بوده و جرم محسوب می‌شود.

‌

۷۰ اثر تا پایان سال جاری به ثبت ملی می‌رسند

‌سلیمان نوری در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه، طی یک ماه اخیر ۳۰ ‌اثر ثبت تاریخی مشهد به ثبت ملی رسیده است، افزود: طبق وعده‌های داده شده‌ تا آخر سال جاری ۷۰ اثر دیگر به ثبت ملی خواهد رسید.

‌وی اظهار کرد: در بحث اولویت‌بندی ثبت آثار ملی‌ با تمام احترامی که برای فضای شهرستان‌های خراسان‌رضوی قائل هستیم، اما اولویت ‌اول با توجه به قرار گرفتن در سال ۲۰۱۷ با مشهد است، چرا که شدت تخریب آثار تاریخی در مشهد بسیار زیاد است، بنابراین در ابتدا باید آثار تاریخی موجود در مشهد پیگیری شده و در گام بعد و همزمان پرونده آثار تاریخی و قدمت‌دار در استان دنبال شوند.

‌این خراسان پژوه افزود: ناگفته نماند که مقبره‌ها، گورستان‌ها و بناهای ‌تاریخی بسیاری در ‌دیگر شهرستان‌های استان مانند بردسکن قدیم، اطراف گناباد، نیشابور، سبزوار و... دارای صبغه تاریخی‌ و واجد شرایط ثبت ملی هستند.

‌این پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: البته در کنار ثبت ملی این گونه آثار نباید از ثبت جهانی آثاری مانند «قنات قصبه» در گناباد، «آسباد‌های نشتیفان» از توابع بخش مرکزی شهرستان خواف، «شهر توس» و نیز قلمرو فرهنگی شهرستان نیشابور غافل شد.

‌سلیمان نوری در پایان تصریح کرد: از مسئولین مربوطه در این امر تقاضا داریم مدتی سود لحظه‌ای حاصل از تخریب آثار را کنار گذاشته و از ادامه تخریب میراث فرهنگی مشهد صرف‌نظر کنند، چرا که اگر قرار است مشهد را به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی کنیم، بایستی نمادهایی از هویت فرهنگی و ملی را در معرض دید گردشگران قرار دهیم و این بناهای هویتی با توجه به وضعیت کنونی مشهد بیش از هر مکانی در ‌شعاع یک تا دو کیلومتری حرم مطهر رضوی واقع شده‌اند.