نماز جمعه و فلسفه برگزاری آن

همسالان به‌خاطر می‌آورند آن شور نخستین نمازجمعه را در ۵ مرداد ۱۳۵۸ دانشگاه تهران با ادبیات فاخر و متین و پرجاذبه زنده‌یاد آیت‌الله طالقانی و صفوفی که در هم پیوست و گروه گروه از شهرستان‌ها به دانشگاه تهران می‌شتافتند تا فیض حضور بزرگان نظام و همچنین کلام سنجیده و متین و دل‌نشین امام‌جمعه تهران را از دست ندهند. و عجیب این‌که هنوز هم تک‌سرفه‌های آن طالقانی بزرگ در گوش است و کلامی که با تمامی وجود از دل برمی‌آمد و لاجرم بر دل می‌نشست. اغراق نیست اگر بگوییم با منشی و روشی که ابوذر زمان و مالک‌اشتر دوران داشت حتّی مخالفان انقلاب را هم به راه می‌آورد و به تمکین در مقابل کلام مستند و مستدل و با احتجاجات به‌جا، وامی‌داشت و به نمازجمعه می‌آورد. چراکه مرحوم طالقانی، خود به دل به تأثیر اجتماعی نماز جمعه باور داشت و بنای فرهنگی را گذاشته بود که بسیار پرجاذبه می‌نمود.
به‌همین علّت بنیان‌گذار انقلاب به پیشنهاد آن مرحوم پاسخ مثبت داد و وی را به امامت جمعه منصوب نمود. متأسفانه بعدها، این جایگاه عظیم عبادی - فرهنگی، دست‌خوش مسائلی شد که آن شمول خود را از دست داد و به شائبه‌های جناحی آلوده شد و صدایی که از آن برمی‌آمد، خاص بود نه عام. به‌همین سبب خلوت شد و آنچه می‌بایست می‌بود و به‌سزا بود نبود، دلیل هم سخنان رهبری در دیدار امامان ‌جمعه سراسر کشور در سالروز برگزاری اولین نماز جمعه بود و نکات دقیقی که می‌تواند دلیل راه امامان جمعه سراسر کشور باشد. کلامی که با شناخت بر کنه این جایگاه بیان شد و آنان را ملزم داشت تا رویکردی تازه نسبت‌به جایگاه خود داشته باشند.
این‌که خود متّقی باشند تا دعوت آنان به تقوای نمازگزاران به دل بنشیند، از دخالت در فعالیّت‌های اقتصادی ولو به‌عنوان تامین هزینه‌های نمازجمعه باشد باید اجتناب گردد. نکته بسیار مهّم و قابل‌تأمل و تعمّق، این تأکید است که ادبیات خطبه باید صمیمی، اتحادآفرین، امیدبخش، بصیرت افزا و آرامش‌بخش به مردم باشد نه آن‌که موجب اضطراب، حاشیه‌سازی، تلاطم روحی، بدبینی به وضع کنونی و آینده شود و...
بی‌اغراق و بدون مجامله باید گفت که رعایت این نکته‌های مورد تاکید رهبری می‌تواند به بازسازی جایگاه نماز جمعه منجر گردد. جایگاهی که گاهی به شوایب حزبی و جناحی آلوده می‌شد و آن سرمشق جذب حداکثری و دفع حداقلّی را وا می‌نهاد و هیچ باوری به تکثر و نحله‌های فکری و قومی نداشت عملکردی که به «ید واحده» و «وحدت کلمه» آسیب فراوان رساند. درحالی‌که نهضت ما بر این دو باور و در کنار هم بود و می‌بایست سلایق درون نظامی‌ها، تحمّل می‌شد و «ملک طلق» از بیان و عمل خطیب حذف می‌گردید.
نکته بسیار قابل اعتنای امروز جامعه ایران، ادای سخنان و خطبه‌ها به ماخذ درست و مستندات مستدل است چراکه امروز، روز و با سیل عظیم اطلاعات و شبکه‌های مجازی که هر لحظه جمیع اسناد و رویدادها و قضایا در اختیار قرار می‌گیرد باید از هرگونه بیان غیرمستند پرهیز نمود تا به خوراک شبکه‌های خبرپز خارجی
که در پی سخنان اغراق‌آمیز و شبهه‌ناک هستند نگردد. ضمن آن‌که وعظ و خطابه و خطبه، مربوط به دین مقدس اسلام است و قرآن و احادیث شریف حسن. بیاناتی که هیچ ربطی به خرافه و فردگرایی و کیش شخصیّت و مشکلات فردی غیر مستحسن ندارد. خلاصه این‌که اگر قرار است که جایگاه نماز جمعه همان سرزندگی و شور و اقبال و یک‌پارچگی درعین متفرقات نگرش‌های سیاسی، را دوباره به خود ببیند لازم است که امام جمعه به سنّت سنیّه این جایگاه مقدّس، مقیّد باشد و خود را از تمامی انگیزه‌های تفرقه و حواشی تفرقه ساز که در اطراف این مکان عبادی کم هم نیستند، برکنار بدارد.