جهش ویروس دانلودغیرقانونی در اکران آنلاین

با توجه به سابقه و نام آشنای ابراهیم حاتمی‌کیا در میان مخاطبان سینما، در شرایط عادی و پیش از کرونا، آخرین ساخته او احتمالا در لیست اکران یک یا اکران دو نوروزی سالن های سینما قرار می‌گرفت. اما به دلیل شرایط خاص پیش آمده، فرصت بهترین زمان اکران سال ۹۹ از دست رفت و در خوش بینانه‌ترین حالت ممکن، با آغاز تابستان می‌توان امیدوار به رونق گرفتن چرخه سینما بود. در شرایطی که تصمیم مسئولین برای زمان بازگشایی سینما تحت ضوابط خاصی خواهد بود و به نظر می‌رسد با بازگشایی آن هم در چند ماه نخست با اقبال مخاطب روبرو نشود، بنابراین اکران فیلم‌های امسال با چالش‌های بسیاری مواجه است.
در شرایط تعطیلی سینماها به دلیل گسترش ویروس کرونا، سازمان فرهنگی هنری اوج، تصمیم به اکران آنلاین فیلم «خروج» گرفت. بیستمین ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، به عنوان اولین فیلم اکران آنلاین بر روی پلتفرم‌ها و "وی او دی" قابل دسترس و دیدن شد.
در همان ساعات اولیه شروع اکران آنلاین، «خروج» قاچاق شد که برای سینماگران خبر چندان عجیبی نبود. چراکه اساسا ساختار اکران آنلاین امکان جلوگیری از دانلود یا ضبط فیلم از نسخه در حال پخش در پیشرفته‌ترین پلتفرم‌هایی مانند نتفلیکس و اچ بی او نیز وجود ندارد و در هر سامانه‌ای در تمام دنیا فیلم‌های عرضه شده در کوتاه‌ترین زمان ممکن روی شبکه‌های مختلف دانلود غیرمجاز عرضه می‌شود. اما نکته متفاوت اکران آنلاین در دنیا با ایران، قوانین کپی رایتی است که در کشورهای دیگر به صورت مدون به اجرا درمی‌آید. بنابراین ریسک دانلودهای گسترده از مسیرهای غیرقانونی به حدی است که اغلب ترجیح می‌دهند خودشان را در معرض این ریسک قرار ندهند. زیرا، تحت تحقیب قرار می‌گیرند و تبعات خاص خود را دارد.
اما این ریسک نه در مورد شبکه نمایش خانگی و حالا وی او دی‌ها نیز در ایران وجود ندارد. امکان قاچاق فیلم اولین سرنوشتی است که برای اکران آنلاین قابل تصور است. ضمن اینکه در تجربه نخست این شیوه از اکران در کنار نبود قانون کپی‌رایت، انگیزه‌های دیگری نیز این سرنوشت را تقویت می‌کند. قیمت‌گذاری ۱۲ هزار تومانی برای فیلمی که قرار است به صورت آنلاین تماشا شود در کنار پرداخت هزینه اینترنت برای مخاطب، چندان تفاوتی با تماشای فیلم در سالن سینما ندارد. در حالیکه تصور می‌شود این شیوه از پخش فیلم قطعا با امکانات و ساز و کارهای کم هزینه‌تری عرضه شده و پرداخت چنین هزینه‌ای انگیزه دیگری برای قاچاق را فراهم خواهد کرد. ضمن اینکه پخش آنلاین امکان تماشای فیلم را تنها در ۲۴ ساعت فراهم کرده و مخاطب امکان دیدن چند باره فیلم را در صورت تمایل از دست می‌دهد. به نظر می‌رسد با توجه به شرایط قاچاق فیلم در ایران، هزینه اکران آنلاین برای مخاطب چندان با منطق اقتصادی این شیوه از تماشای فیلم هماهنگ نبوده و در نخستین تجربه باید به ابعاد مختلف این تصمیم توجه بیشتری می‌شد.
از سوی دیگر فیلم «خروج» مورد تعرض شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان قرار گرفت که حضور همیشگی خود را در سال‌های گذشته بر اقتصاد کم جان سینمای ایران تحمیل کرده‌اند. آن‌ها سال‌هاست که همگام با عرضه سی دی فیلم‌های سینمایی در بازار، اقدام به پخش آن کرده و بازار کوچک نمایش خانگی را تحت تاثیر اقدام غیرقانونی خود قرار داده‌اند. این اتفاق در مورد فیلم «خروج» با اکران آنلاین نیز رخ داد. شبکه ماهواره‌ای  "فور یو" در دومین روز از اکران فیلم، آن را بدون پرداخت هیچ هزینه و کپی‌رایتی به صورت غیرقانونی پخش کرد و حتی هزینه اندک اینترنت برای دانلود نسخه غیرقانونی فیلم و قاچاق آن را از دوش مخاطب برداشت. شبکه‌هایی که با کمترین میزان هزینه، محتوایی کنجکاوی‌برانگیز و در مواردی پرهزینه را به صورت رایگان در اختیار مخاطب قرار می‌دهند تا در کنار آن تبلیغ محتوای مورد نظر و همراه با سیاست‌های خود را پیش  ببرند.
در این میان تهیه‌کننده و سرمایه‌گذاران فیلم، قاچاق «خروج» را اقدامی قابل پیش‌بینی دانسته و آن‌را با قاچاق فیلم‌های پلتفرم‌هایی مانند نتفلیکس مقایسه می‌کنند. در حالیکه به نظر می‌رسد حداقل کار ممکن اعتراض و درخواست از مردم برای رعایت حقوق مولفین این اثر است. این در شرایطی است که بدون نیاز به بررسی و تحقیق خاصی می‌توان حدس زد بازگشت سرمایه برای فیلم‌های اکران آنلاین غیرممکن بوده و فیلم‌هایی که این شیوه از عرضه فیلم را در نظر بگیرند در پی بازگشت سرمایه خود نیستند. هرچند که در سینمای ایران در نبود صنعت، بازگشت سرمایه فیلم‌ها به ندرت اتفاق می‌افتد. اما با این حال تهیه‌کننده و سرمایه‌گذاران تمام تلاش خود را برای اکرانی موفق و پرمخاطب مبذول داشته و امید به اقبال مخاطب دارند.
با توجه به بررسی تمام ابعاد این تصمیم، سرمایه‌گذار حداقل کاری که می‌توانست انجام دهد، تقاضا از مخاطب برای احترام قائل شدن به حقوق سینماگران بود. مخاطبی که با مفاهیم حلال و حرام و حق‌الناس آشناست، در کنار نبود قانون کپی‌رایت، بعضا از قوانین شرعی تبعیت کرده و می‌توان با تذکر و حتی تلنگری گروهی از مخاطبان را از قاچاق، دانلود غیرقانونی و تماشای فیلم در شبکه‌های ماهواره‌ای بازداشت. این شیوه از فرهنگ‌سازی شاید موثر نیافتد اما می‌تواند در دراز مدت اثر حداقلی خود را بر مخاطب فهیم و فرهنگ دوست داشته باشد.
رویا سلیمی