کاخ اَردشیر، میراثی جهانی مدیریت محلی

کاخ اَردشیر بابکان در شهرستان فیروزآباد با آنکه دو سال پیش به ثبت سازمان یونسکو رسیده است و باید نگاهی جهانی به آن داشته باشیم، ولی همچنان با مدیریت بومی اداره می‌شود و روزگار ناخوشایندی را پشت سر می‌گذارد.
به گزارش اَمرداد، کارشناسان و پژوهش‌گران کاخ ساسانی اَردشیر بابکان در شهرستان فیروزآباد را شاهکار مِهرازی (:معماری) و هنر ایرانی می‌دانند که پس از 18 سَده از ساخت آن به فرمان اَردشیرشاه، بُنیادگذار دودمان (:سلسله) ساسانیان، هم چنان استوار و پابرجا بوده و همانند نگینی درخشان در سرزمین پارس و جنوب کشور می‌درخشد و چشم‌نوازی می‌کند. با این همه، میراث جهانی ساسانیان در بدترین شرایط حفاظتی و مدیریتی به سر می‌برد و روزگار ناخوشایندی را سپری می‌کند. همین دو هفته پیش بود که با یک بارندگی ساده، به‌سبب کم‌کاری مدیران و مسوولان شهری و میراث فرهنگی سیلاب نرده‌های آهنی (فنس‌کشی) را که گِرداگرد محوطه کشیده شده با خود برد و بخش شمالی محوطه و همان آبراهه‌ها خروشان (:طغیان) کرده و نرده‌های آهنی را شکسته و سیلاب به درون محوطه و عَرصه‌ی کاخ اَردشیر سرازیر شد. هرچند که، به اَنگیزه‌ی بلندای آبراهه‌ها و فاصله‌ی کمابیش زیاد تا کاخ ساسانی آب به گونه‌ی مستقیم وارد کاخ نشده است، ولی آنچه که در فیلم پخش شده از سوی یک شهروندخبرنگار در روستای آتشکده پخش شد و بازتاب گسترده‌ای نیز داشت، نشان دهنده‌ی چیزی جز مدیریت ناکارآمد میراث جهانی فیروزآباد نبوده و نیست. همچنین مدیر اداره‌ی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان فیروزآباد در همین زمینه به خبرگزاری فارس گفته است :«پلی که در نزدیکی ساختمان پایگاه میراث فرهنگی و کاخ اَردشیر قرار دارد باید از سوی دِهیاری و شورای شهر پهن‌تر می‌شد که این رُخداد در سال‌های پیش صورت نگرفته است. همچنین برپایه‌ی گزارش مردمی، دهیار روستای آتشکده دو آب‌راه را در نزدیکی و پیرامون سایت کاخ اَردشیر بسته که آب در مسیر خود سرریز و روانه‌ی پل و سبب شکسته شدن نرده‌های آهنی (:فنس‌ها) محوطه‌ی کاخ ساسانی شده است».
بانو دُرنا شهبازی در دنباله‌ی سخنان خود آورده است: « بارندگی و آب گرفتگی روز 16 آذرماه در این شهرستان گسترده بود، ولی نه به گستردگی سال‌های پیش. از همین‌روی، بستن دو آب‌راه سبب شد پل نام‌برده پاسخ‌گو نباشد و آب به حریم درجه یک کاخ اَردشیر برسد». (خبرگزاری فارس، 19 آذرماه 1399 خورشیدی)
اما یک نکته نیاز به یادآوری و آگاهی‌رسانی است و اینکه، سیلاب به درون محوطه و عَرصه وارد شده است و نه حریم. زیرا عَرصه و حریم کاخ اَردشیر مصوب شده و روشن است و نیاز به تفسیر و توجیه ندارد. و در فَرجام نباید خشنود بود که آب وارد کاخ اَردشیر نشده است. زیرا اگر شدت آب بیشتر بود و وارد کاخ می‌شد، فاجعه‌ای بزرگ رقم می‌خورد و بی‌گمان به نابودی بخشی از کاخ می‌انجامید. هرچند که، مدیر پایگاه جهانی فیروزآباد در این زمینه مسوولیت دارد و باید پاسخ‌گو باشد و نه مدیر اداره‌ی میراث فرهنگی شهرستان فیروزآباد.
چرا سیلاب وارد محوطه‌ی کاخ اَردشیر شده و فنس‌ها را شکست
جدا از مواردی که مدیر میراث فرهنگی شهرستان فیروزآباد درباره‌ی چرایی آب‌گرفتگی و ورود سیلاب به عَرصه‌ی محوطه‌ی کاخ اَردشیر بیان داشته است باید مهم‌ترین اَنگیزه پس از کم‌کاری دِهیاری و شورای شهر را در مدیریت ناکارآمد میراث فرهنگی جست‌وجو کرد. نبود پایش و پاک‌سازی مسیر طبیعی دفع آب و لایروبی آبراهه‌ها یکی دیگر از عوامل روان شدن آب‌ها به درون محوطه و عرصه‌ی کاخ اَردشیر بوده است. مدیران و مسوولان کاخ جهانی اَردشیر باید پیش از فرا رسیدن بارندگی‌ها و فصل بارش، همه‌ی راه های ورود و خروجی ناودان‌ها، جوی و آبراهه و مسیرهای آبی را پایش و پاکسازی و کنترل می‌کردند تا از بروز چنین رُخدادهایی پیشگیری شود، نه آنکه پس از رویداد چنین فاجعه‌ای به دنبال گناهکار (:مقصر) و توجیه باشند و اصل موضوع را از سر خود دور کنند. هم اینک، نرده‌های آهنی بخش شمالی آبراهه و نبش خیابان از سوی مسوولان میراث فرهنگی جوش داده شده است و بر سرجای خود قرار گرفته است. اما در بخش شمال خاوری (:شرقی) آبراهه، نرده‌های آهنی جدا شده، در گوشه و کنار و بر روی زمین رها شده است. همچنین مسیر آبراهه و پیرامون آن پر از زباله، شاخ و برگ‌های شکسته‌ی درختچه‌ها و اشیای دیگر است و باید هرچه زودتر تمیز و پاکسازی شود.
بخشی از گچ‌بُری ساسانی کاخ اَردشیر به سرقت رفته است!
اما مدیریت ناکارآمد و نابسامانی در میراث جهانی کاخ اَردشیر به همین جا پایان نمی‌یابد و یکی از رُخدادهای ناگواری که در یادگار ساسانیان روی داده است و فاجعه‌ای بزرگ به‌شمار می‌آید و بسیار دردناک است، رُبوده شدن بخشی از گچ‌بُری‌ها و تزیینات زیبای تالار باختری (:غربی) کاخ اردشیر است که جای بسی اَفسوس و شگفتی دارد. از سمت ورودی به کاخ اَردشیر که وارد می‌شویم در دست راست، اتاقی وجود دارد که تالاری با گچ‌بُری‌های بسیار زیبا و شاهکار مِهرازی (معماری) ساسانی را به نمایش گذاشته است که هر بیننده‌ای را به آفرین‌باد وا می‌دارد و بسیار چشم‌نواز و هنرمندانه است و برخی از کارشناسان باورمند هستند که این تزیینات و شاهکار هنری و گچ‌بری‌ها به پیروی از کاخ تَچر یا همان کاخ داریوش بزرگ در میراث جهانی پارسه (تخت‌جمشید) آفریده شده است.
آنچه مایه‌ی شگفتی فراوان بوده و پرسش‌براَنگیز است و جای بررسی و پیگیری از سوی مسوولان رَده بالای میراث فرهنگی کشور را دارد، این است که چگونه در مکانی که نگهبان، یگان حفاظت و پایگاه میراث فرهنگی دارد و به ثبت جهانی نیز رسیده است، می‌توان چنین دستبردی به بخشی از آثار زد؟ همچنین فاصله‌ی کف زمین تالار باختری تا بخش گچ‌بری رُبوده شده، بسیار زیاد است و کار توده‌ی مردم و یا یک فرد از بیرون مجموعه نمی‌تواند باشد. از سویی، بخش گچ‌بری رُبوده شده با دست جدا نشده است و هر بیننده‌ی آگاه و ریزبینی می‌تواند دریابد که این بخش با دستگاه و وسایل ویژه جدا شده است. زیرا بسیار دقیق و صاف از بدنه‌ی دیوار جدا شده است. اما شنیده‌ها مبنی بر آن است که گویا مدیر میراث جهانی فیروزآباد گفته است که، این بخش جزو آثار مرمتی بوده و اصل نیست!؟ در پاسخ به چنین توجیهی باید گفت، اگر حتا بخش مرمتی اثر و دیواره هم باشد، چگونه و چه کسانی و با چه آرمانی توانسته‌اند به میراث جهانی دست یازیده و آسیب برسانند و گچ‌بری را از بیخ و بُن کَنده و بِرُبایند؟ و دیگر اینکه، برپایه‌ی نگاره‌های (:تصاویر) موجود و پیش از رُبوده شدن این گچ‌بری به‌سادگی می‌توان دریافت که آن بخش اصلی بوده و فاجعه‌ای بزرگ رُخ داده که توجیه‌پذیر نیست و بیانگر مدیریت ناکارآمد مجموعه جهانی ساسانی فیروزآباد است. هرچند که، اگر هم بخش مرمتی باشد باز در اصل داستان و کم‌کاری و بی‌دقتی مسوولان، تردیدی وجود ندارد و باید پاسخ‌گوی افکار همگانی (:عمومی) و کُنش‌گران و دوست‌داران میراث فرهنگی و دل‌سوزان اَمر باشند.
نگارنده برای روشن شدن و آگاهی‌رسانی درست یکی از نگاره‌های بخش گچ‌بری پیش از رُبوده شدن و ثبت جهانی را که سالم بوده در پایین همین گزارش آورده است. همچنین نگارنده موضوع را با رفتن به میراث فرهنگی به رییس حراست اداره‌ی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان آگاهی‌رسانی کرده است. از سویی، نگارنده هرچه کوشش کرد تا با مدیر پایگاه جهانی فیروزآباد گفت‌وگو کند، وی پاسخ تلفن‌ها را نداده و رَد داده و یا گوشی خود را مشغول کرده است!
اما دشواری‌های ریز و درشت کاخ جهانی اَردشیربابکان در همین‌جا پایان نمی‌یابد، ولی به دستور رییس حراست میراث فرهنگی استان و به سبب مسایل اَمنیتی و حفاظتی از موارد دیگر در می‌گذریم. در پایان نیز، امیدوار هستیم مدیران و مسوولان میراث فرهنگی کشور و مدیر پایگاه جهانی فیروزآباد، پیگیر دشواری‌ها و موارد مربوطه باشند و در اَندیشه‌ی پاسخ‌گویی و توجیه و فرافکنی برنیایند. زیرا میراث جهانی فیروزآباد که با نام منظر باستان‌شناسی ساسانی پارس آن را می‌شناسیم، از آنِ همه‌ی جهانیان است و آبرو و پشتوانه و شناسنامه‌ی بالَنده‌ی مردم ایران به‌شمار می‌آید. پس بهتر است با آبروی مردمی با فرهنگ و تمدن کهن بازی نکنیم و در اَندیشه‌ی اصلاح مدیریتی و ساختار آن باشیم.
کاخ اَردشیر بابکان در فاصله‌ی 90 کیلومتری جنوب خاوری (:شرقی) شیراز جای دارد که در تیرماه سال 1397 خورشیدی به ثبت جهانی در سازمان یونسکو رسیده است.